Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hoá”. Với nhận định này, có thể thấy trong quan niệm của Người, văn hóa là cơ sở tạo nên đời sống xã hội, là đặc trưng của xã hội loài người; trong đó, con người vừa là chủ thể của văn hóa vừa là sản phẩm của văn hóa. Coi trọng vai trò của nền văn hóa dân tộc trong tiến trình phát triển của đất nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ: “Năm điểm lớn xây dựng nền văn hóa dân tộc. 1. Xây dựng tâm lý: tinh thần độc lập tự cường. 2. Xây dựng luân lý: biết hy sinh mình, làm lợi cho quần chúng. 3. Xây dựng xã hội: mọi sự nghiệp có liên quan đến phúc lợi của nhân dân trong xã hội. 4. Xây dựng chính trị: dân quyền. 5. Xây dựng kinh tế”. “Năm điểm lớn” này thể hiện rõ tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nền văn hóa dân tộc Việt Nam, bao gồm tất cả các mặt: tâm lý con người, đạo đức, xã hội, chính trị, kinh tế; chú trọng xây dựng con người Việt Nam với hệ giá trị: có tinh thần độc lập, ý thức tự cường, có đạo đức, biết hy sinh mình vì mọi người. Trong nền văn hóa đó, mọi giá trị và hoạt động đều hướng đến lợi ích của nhân dân; mọi người dân đều được thụ hưởng các quyền chính đáng của con người và mục tiêu làm “lợi cho quần chúng”.

Thế kỷ XX được nhân dân Việt Nam tự hào gọi là “Thời đại Hồ Chí Minh”, đây không chỉ là lời ngợi ca Người anh hùng vĩ đại của dân tộc mà còn là sự tự hào của dân tộc Việt Nam từ khi có Bác, có Đảng. Thời đại Hồ Chí Minh là thời đại con người Việt Nam “rũ bùn đứng dậy sáng lòa”, là khối đại đoàn kết “sĩ -nông- công- thương” với ý chí quật cường đẩy lùi cuộc xâm lược của các thế lực bành trường, kiến thiết và xây dựng đất nước với ý thức sâu sắc về quyền làm chủ trong một nhà nước “của dân, do dân và vì dân”. Thời đại Hồ Chí Minh tạo ra văn hóa Hồ Chí Minh, là đặc trưng văn hóa vì con người, lấy xây dựng con người làm trung tâm “vô luận việc gì, đều do người làm ra, và từ nhỏ đến to, từ gần đến xa, đều thế cả”.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dành nhiều sự quan tâm và tình cảm đối với Đảng bộ, chính quyền, quân và dân các dân tộc tỉnh Quảng Ninh. Ngoài những chuyến về thăm, Người luôn dõi theo bước phát triển của Vùng mỏ với mong muốn Quảng Ninh sẽ phát triển đẹp, giàu. Khắc ghi, thực hiện lời dạy của Bác, Quảng Ninh xác định phát triển văn hóa, con người trở thành nguồn lực quan trọng để xây dựng và phát triển Quảng Ninh "trở thành một địa phương kiểu mẫu" với các đặc trưng: Hành chính minh bạch - Kinh tế phát triển - Văn hóa đặc sắc - Xã hội văn minh - Nhân dân hạnh phúc.

Văn hóa Quảng Ninh được các nhà văn hóa xác định là sự hội tụ và giao thoa giữa các nét đặc trưng của văn hóa biển và văn hóa công nhân mỏ. Trên nhiều đảo đá vôi vùng Vịnh Hạ Long, Bái Tử Long, Cát Bà, các nhà khoa học đã phát hiện được những chứng tích lịch sử, văn hóa quý hiếm của chủ nhân các nền văn hóa biển. Vào thời đá mới, tiếp nối những phát triển của Soi Nhụ, di chỉ Cái Bèo “đã đánh dấu việc mở đầu phân vùng kinh tế tiền sử Việt Nam” và đạt được những bước tiến quan trọng về văn hóa. Nhờ đó, vào thời hậu kỳ đá mới, đã hình thành nền văn hóa biển Hạ Long phát triển rực rỡ, để lại cho Quảng Ninh ngày nay những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể quý báu là những đình, chùa, đền, miếu, danh lam thắng cảnh; là những phong tục, tập quán, trò chơi dân gian, câu hát, điệu múa; là những lễ hội truyền thống độc đáo trải dài từ vùng đất Đông Triều đến địa đầu Móng Cái.

Những người công nhân đất mỏ Quảng Ninh hào sảng, lạc quan, yêu đời, yêu công việc, nhưng trên hết là truyền thống đoàn kết và tinh thần kỷ luật đã tạo thành nét văn hóa đặc trưng. Văn hóa công nhân mỏ được hình thành từ năm 1840 khi người Việt Nam bắt đầu nhát cuốc đầu tiên khai thác mỏ than đá ở núi Yên Lãng (Đông Triều) theo chỉ dụ của vua Minh Mạng và phát triển gắn liền với quá trình lao động, đấu tranh cách mạng. Tinh thần văn hóa từ khẩu hiệu “kỷ luật và đồng tâm” tại cuộc Tổng đình công ngày 12/11/1936 đã trở thành tuyên ngôn thể hiện truyền thống yêu nước, văn hóa cách mạng, sức mạnh của sự đoàn kết và tinh thần quật cường của con người vùng Mỏ. Truyền thống “kỷ luật và đồng tâm” được phát huy qua các thời kỳ và tiếp tục trở thành hành trang tinh thần vô giá của người Quảng Ninh.

Tỉnh Quảng Ninh luôn xác định nhiệm vụ kết hợp chặt chẽ giữa tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hoá, chăm lo các vấn đề xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái, bảo đảm an sinh xã hội, đặc biệt là đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở miền núi, biên giới, hải đảo. Bảo tồn và phát huy các di sản văn hoá, bảo vệ môi trường sinh thái; đây là nhiệm vụ cực kỳ quan trọng, có vai trò trực tiếp bảo đảm thành công cho quá trình chuyển đổi phương thức phát triển từ "nâu" sang "xanh".

Với 614 di tích lịch sử văn hóa, 361 di sản văn hóa phi vật thể, trong đó có 6 di tích đặc biệt cấp quốc gia, 54 di tích cấp quốc gia, 6 lễ hội nằm trong danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, số còn lại là di tích được xếp hạng cấp tỉnh hoặc nằm trong danh mục kiểm kê di sản văn hóa vật thể, phi vật thể của tỉnh; có hơn 500 di tích lịch sử và danh thắng đặc sắc gắn liền với sự nghiệp dựng nước và giữ nước hào hùng của Dân tộc, Quảng Ninh sở hữu hệ thống di tích, di sản văn hóa lịch sử và tinh thần phong phú, có giá trị to lớn. Xác định các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể là động lực và nguồn tài nguyên vô tận để phục vụ phát triển kinh tế xã hội một cách bền vững, Tỉnh Quảng Ninh đã ban hành nhiều chính sách và thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp trùng tu, tôn tạo và bảo tồn di tích. Công tác trùng tu, tu bổ di tích, nhất là việc huy động nguồn vốn xã hội hoá được tỉnh quan tâm, áp dụng không chỉ đối với di tích mà còn với cả phế tích. Bên cạnh nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, tỉnh Quảng Ninh cũng tích cực huy động từ nguồn xã hội hóa, những năm qua hàng trăm di tích được tiến hành đầu tư tu bổ, tôn tạo, phục hồi theo đúng trình tự, quy định của nhà nước đã và đang đóng vai trò tích cực phục vụ đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân, tuổi thọ công trình được kéo dài, những yếu tố gốc cấu thành di tích được gìn giữ, cũng như tạo cơ sở vật chất quan trọng cho các hoạt động khai thác, phát huy giá trị của di tích. Tính đến năm 2022, có khoảng 120 di tích, di sản đã nằm trong các điểm tour, tuyến du lịch cố định của Quảng Ninh, điều này cho thấy, các di tích, di sản đã từng bước góp phần tạo nên giá trị thương hiệu cho du lịch Quảng Ninh.

Đối với hệ thống di tích chủ tịch Hồ Chí Minh, Quảng Ninh hiện lưu giữ 15 di tích chủ tịch Hồ Chí Minh đã được kiểm kê; trong đó có 8 di tích đã được xếp hạng với 3 khu di tích được xếp hạng quốc gia và quốc gia đặc biệt. Các khu di tích được xếp hạng đều đang ở trạng thái tốt và dần trở thành di sản quý báu, góp phần tạo ra động lực phát triển kinh tế - xã hội.