Bố tôi sinh năm 1950, quê nội ở xã Mỹ Sơn, huyện Quảng Hà (nay là thị trấn Quảng Hà, huyện Hải Hà), tỉnh Quảng Ninh. Ông nhập ngũ tháng 4/1968, lúc vừa tròn 18 tuổi. Khi được Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam trao tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân (LLVTND) vào tháng 9/1973, ông là Thượng sĩ, Phân đội trưởng Đặc công nước, thuộc Đội 1, Đoàn 126 Hải Quân, Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam. Lập nhiều chiến công hiển hách khi tuổi đời còn rất trẻ, thế nhưng vốn là người khá kiệm lời, ít nói về bản thân, bố chưa bao giờ kể tỉ mỉ cho hai anh em tôi nghe về quãng thời gian chiến đấu gian khổ, đầy hiểm nguy ấy của mình. Có chăng, cũng chỉ là những mảnh ký ức rời rạc được “sống” lại mỗi khi có điều gì đó bất chợt khiến ông nhớ lại quá khứ…

Câu chuyện về ngón áp út chỉ còn một đốt của ông, do một viên đạn lạc gây ra trong một trận chiến đấu ác liệt tại Cửa Việt (chiến trường Bình Trị Thiên) giai đoạn 1970-1972, là một mảnh ký ức như vậy. Khi ấy Cảng Cửa Việt bị quân ta đánh nhiều lần, nên địch bố phòng rất chặt chẽ và cẩn mật, dọc theo mép nước có hàng rào thép gai, gài mìn. Trên dòng sông địch thường xuyên có tàu đi tuần tiễu. Ở khu vực tàu đậu có đèn pha chiếu sáng, địch trên tàu thỉnh thoảng bắn tiểu liên, ném lựu đạn xuống nước. Với sự dũng cảm, mưu trí của mình, ông đã trực tiếp đánh chìm, đánh hỏng 7 tàu và xà lan của địch, chỉ huy phân đội đánh chìm 7 chiếc khác.

Trong năm 1972, ông đã 2 lần bị thương, trong đó có một lần bị đạn bắn trúng nát ngón tay phải tự chặt đi hai đốt để kịp thời cầm máu. Thế nhưng ông vẫn bình tĩnh cấp cứu cho đồng đội trước rồi mới tự băng bó cho mình, sau lại tiếp tục nén cơn đau làm nhiệm vụ. Khi vừa được ra viện, ông lập tức xung phong đi đánh cầu Ngô Xá Đông. Đây là nơi địch canh gác rất cẩn mật, xung quanh trục cầu có nhiều rào dây thép gai, quân ta đã đánh nhiều lần không được. Đêm ngày 3/11/1972, với sự mưu trí, dũng cảm, nghệ thuật luồn sâu, đánh hiểm của bộ đội đặc công nước, ông cùng đồng đội đã thành công đánh sập được cầu, hoàn thành xuất sắc một nhiệm vụ khó. Một ngón tay không còn nguyên vẹn, vẫn còn mảnh đạn găm trong người… những thương tích của thời trận mạc khiến thân thể ông không lành lặn. Trong niềm tự hào của tôi về bố mình, xen lẫn cả sự xót xa. Như nhà thơ, cựu chiến binh Hoàng Dương từng viết: “Đè xuống lưng cha, chiến tranh, bão tố/ Người đổ máu cho đời xanh lại”…

Một buổi chiều Hà Nội tháng 12/2022, khi ấy tôi vẫn đang công tác tại Thông tấn xã Việt Nam (Hà Nội). Sau khi kết thúc đợt vào hóa chất điều trị bệnh K giai đoạn cuối, ông gọi điện nói muốn tôi đưa đến thăm Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam, nơi đang lưu giữ một số kỷ vật gắn với quãng thời gian ông chiến đấu thời trẻ. Và lần đầu tiên, tôi được nghe cha mình say mê kể về những trận đánh mà ông coi là niềm tự hào lớn nhất trong cuộc đời binh nghiệp. 

Ngày 11/4/1975, Quân chủng Hải quân phối hợp với lực lượng đặc công quân khu 5 vượt sóng hướng ra quần đảo Trường Sa, với mục tiêu giải phóng tuyến đảo có vị trí chiến lược về chính trị, quân sự, kinh tế, khi đó do chính quyền Sài Gòn chiếm giữ. Tàu phải ngụy trang như tàu đánh cá, thường xuyên thay đổi số hiệu. Tất cả lực lượng đặc công đều được giấu kín dưới khoang hàng suốt 3 ngày. Còn các thủy thủ của tàu cải trang, ăn mặc giống như các ngư dân. Sau khi đến vị trí tập kích, đặc công của ta dùng xuồng cao su, mái chèo để bơi vào. Khi đến cự ly nhất định cách bờ 500-700 mét thì xuống ẩn mình dưới nước, chờ thời cơ thích hợp để tiến sát vào bờ nổ súng tấn công. Quân ta nổ súng từ 4 giờ đến 4 giờ 30 phút đã giải phóng toàn bộ đảo Song Tử Tây ngày 14/4/1975. 10 ngày sau đó, bố tôi được giao nhiệm vụ chỉ huy 1 trong 2 mũi tiến công giải phóng đảo Sơn Ca. Cũng chỉ trong 30 phút chúng ta tiêu diệt và bắt sống toàn bộ quân địch trên đảo, tạo bàn đạp để tiếp tục làm chủ đảo Nam Yết, Sinh Tồn, giải phóng đảo Trường Sa vào ngày 29/4/1975.

Cho đến tận bây giờ, tôi vẫn nhớ như in từng câu nói của ông khi kể về 2 đồ vật bất ly thân với một chiến sĩ đặc công nước. Đầu tiên là chiếc địa bàn có tác dụng xác định hướng khi đi biển. Lặn xuống nước, lúc ngoi lên đặc công phải dùng đến nó. Nhìn địa bàn để xác định chỗ neo đậu tàu địch, tìm hướng về đơn vị. Thiết bị này do Liên Xô sản xuất, chịu được nước, chỉ có lính đặc công nước mới có. Thứ hai là chiếc ổng thở, ông chậm rãi kể: “Lúc bị địch bao vây, ngâm mình dưới nước biển, bố chỉ hở trên mặt nước chiếc đầu nhỏ xíu của chiếc ống thở, địch có dùng ống nhòm quan sát cũng không phát hiện được. Những nhiệm vụ bố và đồng đội thực hiện đều đầy hiểm nguy, có thể hy sinh bất cứ lúc nào. Nhưng lời dạy của Bác Hồ với bộ đội đặc công luôn được khắc sâu trong tư tưởng, trở thành kim chỉ nam trong chiến đấu: Đặc công là công tác đặc biệt, là vinh dự đặc biệt, cần phải cố gắng đặc biệt”.

Nói đến đây, tôi thấy ông run run đưa tay quẹt vội khóe mắt. “Những kỷ vật này còn in dấu tay những người đồng đội không thể trở về của bố…”, giọng ông lạc đi vì xúc động. Sau này khi ông đã qua đời, nhớ lại chuyến thăm Bảo tàng, tôi mới chợt nhận ra đó là thời điểm ông biết tin căn bệnh hiểm nghèo của mình đang tiến triển xấu, thời gian được ở bên cạnh mẹ con tôi chắc không còn nhiều. Và tôi tin buổi chiều hôm ấy, ông đã được sống lại trọn vẹn thời thanh xuân dâng Đảng đầy nhiệt huyết của mình gần 50 năm về trước.