Chuyện về những kỷ vật của người làm báo

Ở vùng địa đầu Đông Bắc Tổ quốc, báo chí Vùng mỏ tự hào về bề dày truyền thống với tờ báo Than đầu tiên ra đời từ năm 1928. Gần một thế kỷ trải qua nhiều vất vả, gian nan mà thành tựu, vinh quang cũng không ít, các thế hệ người làm báo Quảng Ninh có nhiều điều để kể, trong đó có biết bao câu chuyện về kho kỷ vật của lớp cha anh năm xưa.

Truyền thanh dẫn lối…

Kể từ ngày 2/9/1945 - ngày độc lập của dân tộc, khai sinh ra Nước Việt Nam Dân chủ cộng hoà, ngày này hàng năm đã trở thành ngày đặc biệt của dân tộc. Với Vùng mỏ thì ngày 2/9/1956 càng đặc biệt hơn nữa khi ghi dấu buổi truyền thanh đầu tiên của Đài Truyền thanh Hòn Gai. Tiếng loa truyền thanh đầu tiên vang trên đất Mỏ đã trở thành hiện tượng mới lạ chưa từng có và là ngày khai sinh của Đài Truyền thanh khu Hồng Quảng, đặt nền móng cho sự nghiệp phát thanh, truyền hình hiện đại hôm nay của Trung tâm Truyền thông tỉnh Quảng Ninh (QMG).

Kỷ vật của những ngày đầu tiên bỡ ngỡ, đầy xúc động ấy giờ đây vẫn còn được QMG lưu giữ lại với một số thiết bị. Đó là tăng âm truyền thanh 600W, micro OKTAB do Liên Xô (cũ) trang bị cho truyền thanh Quảng Ninh năm 1956. Đặc biệt, vào giai đoạn các trang thiết bị đều thiếu thốn khi ấy, cũng chiếc micro OKTAB này đã vinh dự thu âm tiếng nói Bác Hồ trong những dịp Người về thăm Quảng Ninh. Nói về những kỷ vật này, ông Hồ Phong, nguyên Giám đốc Đài PTTH Quảng Ninh, từng kể: Hệ thống truyền thanh do Liên Xô viện trợ khá hiện đại và quy mô lúc bấy giờ. Khu Hồng Quảng được Trung ương ưu tiên cho lắp đặt 2 hệ thống truyền thanh ở Hòn Gai và Cẩm Phả trên tổng số 11 hệ thống truyền thanh Liên Xô viện trợ cho toàn miền Bắc. Mỗi hệ thống được trang bị 2 máy tăng âm công suất 60W/máy, 1 máy thu thanh chuyên dùng vỏ sắt, 1 máy ghi âm; trên 10km đường dây, mắc 10 loa công cộng và hơn 100 loa nhỏ 1/4W. Riêng Hòn Gai có phòng bá âm để thu ghi chương trình…

Kể từ ấy, tiếng loa truyền thanh đã trở thành người bạn đồng hành hàng ngày của người dân Vùng mỏ. Ông Nguyễn Sơn Hải, nguyên phóng viên Đài PTTH Quảng Ninh, từng chia sẻ đầy tự hào: Buổi truyền thanh đầu tiên chính là một mốc son lịch sử, lần đầu tiên ở Vùng mỏ có một báo điện tử phục vụ nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ miền Bắc XHCH và đấu tranh thống nhất đất nước bên cạnh tờ báo viết “Vùng Mỏ”. Đặc biệt là mùa xuân 1957, lần đầu tiên người dân Vùng mỏ được đón Tết cổ truyền vang vọng và tràn đầy tiếng loa truyền thanh trong từng gia đình, trên từng đường phố, ngõ xóm, nghe được hơi thở mùa xuân đất nước vọng về từ thủ đô Hà Nội, được nghe tiếng Bác Hồ chúc Tết đồng bào và chiến sĩ cả nước trong đêm Giao thừa làm náo nức lòng người…

Sau này, các kỷ vật còn lưu giữ được của hệ thống truyền thanh Vùng mỏ có thể kể tới còn nhiều, như: Máy ghi âm Riporter - 6, máy ghi âm MET đã tham gia các chương trình phát thanh những năm 1970; máy ghi âm 3BYK trang bị vào những năm 1980; máy phát test, máy hiện sóng Tesla phục vụ khảo sát và nghiên cứu kỹ thuật những năm 1980; loa truyền thanh… Đa số những kỷ vật này là do nước bạn Liên Xô (cũ) trang bị cho Việt Nam và được ưu tiên phục vụ cho sự nghiệp phát triển truyền thanh ở vùng công nghiệp quan trọng bậc nhất cả nước lúc bấy giờ.

Quan tâm đặc biệt cho truyền hình

Ra đời sau truyền thanh 27 năm (năm 1983) nhưng buổi phát sóng chương trình Truyền hình Quảng Ninh đầu tiên cũng diễn ra vào ngày 2/9. Chiếc máy phát hình Thomson (Pháp) đóng góp vào sự kiện quan trọng này giữ một sứ mệnh đặc biệt. Quá trình mua, vận chuyển về Quảng Ninh thể hiện sự quan tâm đặc biệt của tỉnh khi ấy. Ông Phạm Hoành, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh, từng cho hay: Từ đầu những năm 80, tỉnh đã nghĩ đến việc xây dựng Đài Truyền hình tỉnh, vì xác định Quảng Ninh là tỉnh công nghiệp, biên giới, miền núi, hải đảo và nhiều tiềm năng phát triển du lịch. Đài Truyền hình Trung ương khi đó ti vi ở tỉnh nhiều nơi không bắt được, cần có truyền hình phục vụ đời sống tinh thần cho công nhân, nhân dân trong tỉnh…

Theo lời kể của ông, việc mua máy phát hình được ông cùng với một số cán bộ của Đài trung ương, Viện Nghiên cứu kỹ thuật Phát thanh Truyền hình TP Hồ Chí Minh bàn bạc, tham khảo tài liệu của một số nước như Nhật, Pháp và Đức. Sau đó thống nhất mua máy phát của Pháp, vừa tốt vừa thuận lợi hơn, với giá ngoại tệ là 60 nghìn đô la của hãng Thomson. Ngoại tệ mua máy được tỉnh trích từ tiền do hiệu quả kinh doanh xuất khẩu mà có. Kết quả chỉ sau 15 ngày chuyển tiền, máy đã được chuyển từ Pháp về đến TP Hồ Chí Minh…

Đó là một cụm thiết bị độc lập công suất 01KW khá hiện đại, do Viện nghiên cứu kỹ thuật Phát thanh Truyền hình TP Hồ Chí Minh lắp ráp. Toàn bộ khối máy móc được đặt trong một container kích cỡ như một xe thu phát truyền hình lưu động. Ông Phạm Xuân Phổ, nguyên Giám đốc Đài PTTH Quảng Ninh, từng kể: Để hoàn chỉnh và đưa vào hoạt động, Đài Phát thanh tỉnh phải lo xây dựng cơ sở hạ tầng (cột ăng ten thu phát, đường điện, đường lên đồi…). Năm ấy mưa nhiều, nhất là từ tháng 5 đến tháng 8, nhưng những ngành được UBND tỉnh giao nhiệm vụ hỗ trợ Đài như xây dựng, điện lực, giao thông đều rất tích cực, đảm bảo đúng tiến độ các hạng mục cột ăng ten, kéo điện, làm đường, nhà làm việc, bảo vệ…

Việc vận chuyển máy phát từ TP Hồ Chí Minh về Hòn Gai được tỉnh giao cho Công ty Vận tải biển lấy tàu Sông Chanh, trọng tải 2.000 tấn vào Nam chở máy ra kịp thời, an toàn. Tàu chở máy về đậu ở Cảng vật tư than Hồng Gai (khu vực Bến Đoan). Việc chuyển máy móc từ cảng về đồi Cột 5 cũng không đơn giản. Tỉnh đã nhờ các đồng chí chỉ huy bộ đội phòng không giúp cẩu máy lên và cho 2 xe (1 xe kéo, 1 xe đẩy) chở máy móc, giàn ăng ten từ cảng qua đường phố Hồng Gai, đưa máy phát hình lên đồi cao 150m ở Cột 5 an toàn.

Kết quả, mọi công việc sau hơn 1 tháng tập trung thi công, lắp ráp đã cơ bản hoàn thành, vận hành thử, máy phát tín hiệu tốt. Và lễ khánh thành Đài Truyền hình Quảng Ninh đã diễn ra vào 2/9/1983. Khi đấy, Quảng Ninh là tỉnh đầu tiên ở miền Bắc xây dựng được Đài truyền hình trong điều kiện có nhiều khó khăn tưởng chừng không thể làm được. Chiếc máy này được sử dụng từ năm 1983 cho tới năm 1995 thì thay máy phát mới.  

Cùng với máy phát hình Thomson (Pháp), bộ bàn dựng chuyên dùng UMATIC (Nhật) cũng được nhập khẩu qua Viện Nghiên cứu kỹ thuật Phát thanh Truyền hình TP Hồ Chí Minh. Nhiều trong số những thiết bị đã được sử dụng làm chương trình truyền hình từ năm 1983 và những năm sau này, nay trở thành kỷ vật được lưu giữ của người làm truyền hình để nhớ về những năm tháng đã qua, như: Bàn kỹ xảo SEG 2000, monitor, đầu ghi máy phát bằng U-Matic, Bàn dựng RM-G810v, máy quay Panasonic, Camera M7, máy ghi băng Sony, máy đánh chữ…

Sáng mãi “lửa” báo Than

Qua các tài liệu ghi chép cho thấy, ở Vùng mỏ, tờ báo Than - cơ quan của Chi bộ Thanh niên Cách mạng đồng chí hội vùng Cửa Ông - Cẩm Phả, ra đời từ cuối năm 1928, với khổ nhỏ chỉ bằng 1/2 khổ giấy học trò. Tờ báo chỉ tồn tại đến đầu năm 1931 nhưng là tờ báo Đảng đầu tiên ở Vùng mỏ, tiền thân của Báo Quảng Ninh sau này. Kỷ vật tờ Báo Quảng Ninh số đầu tiên ngày 2/1/1964 vẫn được QMG lưu giữ được cho tới nay. Kể từ số đầu tiên đó cho tới các số báo Quảng Ninh phát hành những năm 70 cũng chỉ in 2 màu đen - trắng đơn giản.

Gắn bó với tờ Báo Quảng Ninh ngay từ khi báo ra số đầu tiên, nhà báo Đôn Minh, nguyên Phó Tổng biên tập Báo Quảng Ninh, từng chia sẻ: Khi đó, tờ báo có 4 trang, tuần ra 2 số, trang 1 tin tức, trang 2 là nông nghiệp, trang 3 là công nghiệp, trang 4 là gương người tốt việc tốt, văn hóa, xã hội. Khi đó đời sống vật chất khó khăn, gian khổ nhưng ai nấy đều làm việc cực kỳ hăng hái. Những năm chống chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ, hễ nhận được lệnh, các anh Đỗ Kha, Công Vượng, Hoàng Chí… lập tức cầm máy ảnh xuống cơ sở không quản hiểm nguy. Máy ảnh cơ quan có vài cái dành cho anh em phóng viên ảnh, chứ không mỗi người 1-2 máy như bây giờ…

Trong các hiện vật được lưu giữ tại Phòng truyền thống của QMG hiện nay vẫn còn lưu giữ chiếc máy ảnh Praktica được nhà báo Nguyễn Công Vượng, nguyên là cán bộ, phóng viên Báo Quảng Ninh, sử dụng chụp ảnh Trung uý An-vơ-rét, viên phi công Mỹ đầu tiên bị quân dân Quảng Ninh bắt sống trong Chiến thắng trận đầu ngày 5/8/1964.

Kể lại câu chuyện này, khi còn sinh thời, ông Nguyễn Công Vượng cho hay, đến chiều ngày 5/8, khi nghe Đài Phát thanh thị xã đưa tin máy bay Mỹ đã bị bắn rơi, giặc lái nhảy dù rơi ngoài Vịnh... ông đã lập tức cầm máy ảnh cùng sổ công tác lao đi nhưng không kịp. Cho tới buổi tối thì Toà soạn báo tên giặc lái nhảy dù hiện đang bị giam giữ tại Bãi Cháy. Vậy là ông nhanh chóng cầm máy ảnh lên đường. Khi đến đơn vị Hải quân, nơi hắn đang bị hỏi cung, ông đứng cách E.An-vơ-rết chừng một mét và giơ máy ảnh lên chụp.

Ông kể: “E.An-vơ-rết phản ứng rất nhanh, cố ý để không cho tôi ghi hình. Tôi hạ máy xuống, nhìn thẳng vào y, tỏ thái độ rất nghiêm khắc. Thấy vậy, E.An-vơ-rết cúi đầu xuống để tránh ánh mắt của tôi. Tôi liền giơ máy bấm liên tục 3 kiểu chưa đầy 1 phút... Về tới Toà soạn là 12 giờ đêm, tôi và anh Hoàng Chí (cùng là phóng viên Báo Quảng Ninh thời ấy) vào ngay buồng tối để tráng phim, rửa ảnh. Xem đi xem lại 3 kiểu ảnh, chúng tôi thấy ưng ý nhất là kiểu thứ hai, viên phi công E.An-vơ-rết cúi đầu, đôi mắt nửa như ngạc nhiên, lấm lét, nửa như sợ hãi, khuất phục… Chúng tôi in bức ảnh này và đem đi báo cáo đồng chí Nguyễn Thọ Chân, lúc ấy là Bí thư Tỉnh uỷ Quảng Ninh. Và ngay sáng hôm sau, hình ảnh tên giặc lái Mỹ thất trận đầu tiên bị bắt ở miền Bắc đã được in cạnh những dòng tin chiến thắng oanh liệt của quân dân miền Bắc nói chung, Quảng Ninh nói riêng, trong trận đầu chiến thắng giặc Mỹ trên báo Đảng...”

Máy ảnh trước đây các phóng viên sử dụng đều là máy chụp phim, do cơ quan trang bị là chủ yếu và chỉ cách đây khoảng 3 chục năm thì vẫn thuộc diện tương đối hiếm. Thậm chí có giai đoạn Báo Quảng Ninh còn trang bị máy phóng ảnh, buồng tối để phóng viên tự in tráng ảnh sau khi chụp. Hiện nay, QMG vẫn còn lưu giữ một hiện vật là máy phóng ảnh đen trắng Báo Quảng Ninh sử dụng trong những năm 70 của thế kỷ 20.

Gần đây, trong triển lãm 100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam tại Bảo tàng Quảng Ninh, bên cạnh chiếc máy ảnh Praktica mà nhà báo Công Vượng từng chụp An-vơ-rét còn trưng bày chiếc máy ảnh Nikon do nhà báo Vũ Điều (nguyên là cán bộ, phóng viên Báo Quảng Ninh) sử dụng năm 1964 và một số máy ảnh do các nhà báo khác trong nước từng sử dụng năm xưa. Đặc biệt, triển lãm cũng trưng bày chiếc máy ảnh kỹ thuật số đầu tiên Báo Quảng Ninh sử dụng, được đồng chí Nguyễn Văn Quynh, nguyên Bí thư Tỉnh uỷ Quảng Ninh, tặng vào năm 2002…

Những kỷ vật của người làm báo Quảng Ninh thời gian qua được QMG sưu tầm, tập hợp và lưu giữ tại Phòng truyền thống của đơn vị, một số được trưng bày ở Bảo tàng - Thư viện tỉnh hay Bảo tàng Báo chí Việt Nam… Các cơ quan báo chí của tỉnh (Đài PTTH, Báo Quảng Ninh, Báo Hạ Long) giờ đây đã về chung dưới mái nhà Trung tâm Truyền thông tỉnh từ năm 2019. Hoà vào dòng chảy của báo chí cách mạng cả nước, báo chí Quảng Ninh những năm gần đây có sự đổi mới mạnh mẽ, các trang thiết bị, cơ sở vật chất phục vụ hoạt động tác nghiệp của cán bộ, phóng viên ngày càng hiện đại hơn. Những hiện vật xưa đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình, không còn được sử dụng nữa nhưng mãi là những kỷ vật vô giá, nhắc nhớ về những chặng đường đã qua, dù chưa xa lắm nhưng ghi dấu rất nhiều nỗ lực, cố gắng, thậm chí là cả xương máu của lớp thế hệ làm báo đi trước ở Vùng mỏ, là tiền đề cho sự phát triển vươn mình của báo chí Quảng Ninh hôm nay và mai sau.