Kiến tạo một thị trường lành mạnh

Trong những năm gần đây, tình trạng sản xuất, buôn bán và tiêu thụ hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng tại Việt Nam diễn biến phức tạp, để lại những hệ lụy nghiêm trọng đối với sức khỏe người tiêu dùng, uy tín của doanh nghiệp và sự phát triển lành mạnh của thị trường.

Tuy đây không phải là vấn đề mới, nhưng trong bối cảnh thương mại điện tử bùng nổ, hành vi vi phạm ngày càng tinh vi và khó kiểm soát hơn. Từ yêu cầu của thực tiễn, cuộc chiến chống hàng giả, hàng nhái và hàng kém chất lượng là nhiệm vụ có tính cấp bách, cần sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ từ nhiều phía.

Hàng giả, hàng nhái có ở khắp nơi với đủ chủng loại từ quần áo, giày dép, mỹ phẩm, đồ điện tử cho đến những mặt hàng thiết yếu liên quan trực tiếp đến sức khỏe con người như thực phẩm, thuốc chữa bệnh... Từ các chợ truyền thống, các cửa hàng nhỏ lẻ cho đến những gian hàng trên sàn thương mại điện tử và mạng xã hội, hàng giả đang len lỏi, thâm nhập đời sống.

Đặc biệt, sự bùng nổ của thương mại điện tử đã trở thành “mảnh đất màu mỡ” cho những hoạt động kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng. Không những làm thất thu ngân sách nhà nước, những hành vi này còn trực tiếp đe dọa sức khỏe cộng đồng và uy tín của các doanh nghiệp chân chính, làm suy giảm lòng tin vào hệ thống quản lý và ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh quốc gia trong mắt bạn bè quốc tế.

Nguyên nhân khiến nạn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng diễn biến phức tạp xuất phát từ nhiều yếu tố: Lợi nhuận khổng lồ khiến các đối tượng bất chấp pháp luật; sự lỏng lẻo trong quản lý các kênh phân phối mới, đặc biệt là thương mại điện tử.

Theo Bộ Công an, loại tội phạm này thường lợi dụng hoạt động quảng cáo sai sự thật thông qua các đơn vị quảng cáo, người nổi tiếng, người có uy tín để tiêu thụ sản phẩm. Nghiêm trọng hơn, một số vụ việc còn có được sự tiếp tay, bao che của cán bộ quản lý nhà nước.

Hệ thống pháp luật hiện hành, dù đã có nhiều tiến bộ, vẫn tồn tại những bất cập, như quy định về giám định hàng giả phức tạp, chi phí cao và thiếu sự phối hợp từ các chủ thể quyền sở hữu trí tuệ, các chế tài xử lý hành vi vi phạm chưa đủ sức răn đe để ngăn chặn triệt để.

Một số doanh nghiệp, vì lo ngại ảnh hưởng đến uy tín thương hiệu, còn e dè trong việc hợp tác với cơ quan chức năng để xác nhận hàng giả, khiến quá trình xử lý gặp nhiều trở ngại. Thêm vào đó, việc giám định hàng hóa nhập khẩu không đăng ký chất lượng tại Việt Nam hoặc không có đại diện nhà sản xuất tại địa phương càng làm tăng độ khó trong công tác kiểm tra, xử lý.

Lợi dụng những khó khăn trong công tác quản lý hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, một số cá nhân có thái độ cực đoan, thiếu thiện chí lập tức đưa ra các luận điệu xuyên tạc, bịa đặt, nhằm hạ thấp uy tín của cơ quan chức năng, gây hoang mang trong dư luận.

Trên Facebook, TikTok hay Zalo, một số tài khoản ẩn danh thường xuyên lan truyền thông tin sai lệch, cáo buộc lực lượng Quản lý thị trường, Công an hay Hải quan yếu kém, dung túng hành vi vi phạm hoặc “làm ngơ để trục lợi”. Có đối tượng đã sử dụng công nghệ VPN (mạng riêng ảo) để che giấu danh tính, hoặc ứng dụng AI tạo ra các bài viết, video với nội dung hư cấu, giả mạo hòng kích động tâm lý bất mãn trong quần chúng nhân dân, gây mất niềm tin của cộng đồng vào nỗ lực của Nhà nước, từ đó lôi kéo người dân tham gia các hoạt động gây mất ổn định trật tự xã hội.

Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn xác định việc ngăn chặn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng là nhiệm vụ quan trọng. Năm 2010, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã đặt nền móng pháp lý cho việc bảo vệ người dân trước các hành vi gian lận thương mại, quy định rõ trách nhiệm của cơ quan chức năng trong kiểm soát hàng giả.

Đến năm 2013, Nghị định số 99/2013/NĐ-CP Quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực sở hữu công nghiệp (ban hành ngày 29/8/2013) xác định các biện pháp xử phạt hành chính đối với hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả, với mức phạt tối đa lên đến 500 triệu đồng.

Năm 2015, Bộ luật Hình sự (sửa đổi) đã bổ sung các điều khoản truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các hành vi vi phạm nghiêm trọng liên quan hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả như các Điều 192 (Tội sản xuất, buôn bán hàng giả), điều 193 (Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm), Điều 194 (Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh), Điều 195 (Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thức ăn dùng để chăn nuôi, phân bón, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, giống cây trồng, vật nuôi)…

Như vậy, Nhà nước ta không khoan nhượng với hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng.

Bước sang giai đoạn hội nhập sâu rộng, trước thực trạng thương mại điện tử bùng nổ, ngày 29/3/2023, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 319/QĐ-TTg, phê duyệt Đề án chống hàng giả trong thương mại điện tử, tập trung hoàn thiện pháp lý, xây dựng cơ sở dữ liệu và nâng cao năng lực cán bộ. Mới đây, ngày 15/5/2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Công điện số 65/ CĐ-TTg về mở đợt cao điểm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Hai ngày sau, Chỉ thị số 13/CT-TTg (ngày 17/5/2025) về tăng cường công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả tiếp tục nhấn mạnh sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, với mục tiêu đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi và tiến tới chấm dứt tình trạng vi phạm.

Thời gian qua, các lực lượng chức năng đã triển khai nhiều biện pháp mạnh mẽ để đối phó với vấn nạn hàng giả. Trong năm tháng đầu năm 2025, cả nước đã xử lý hơn 34.000 vụ vi phạm, trong đó có hơn 1.100 vụ liên quan đến hàng giả và vi phạm sở hữu trí tuệ.

Tại Hà Nội, Ban Chỉ đạo 389 đã kiểm tra các khu vực “nóng” như chợ Ninh Hiệp, Khu công nghiệp Quang Minh, chợ thuốc Hapulico, đồng thời hướng dẫn các hộ kinh doanh hoàn thiện hồ sơ, chứng từ để bảo đảm tuân thủ pháp luật.

Ở Thành phố Hồ Chí Minh, lực lượng Quản lý thị trường đã kiểm tra các trung tâm thương mại như Saigon Square, phát hiện và xử lý hàng loạt sản phẩm không rõ nguồn gốc. Các tỉnh như Cà Mau, Hà Tĩnh, Lào Cai,… cũng triệt phá các kho hàng lậu, hàng giả quy mô lớn.

Những nỗ lực này không chỉ thể hiện sự quyết liệt của cơ quan chức năng mà còn gửi đi thông điệp mạnh mẽ rằng không có “vùng cấm” trong cuộc chiến chống hàng giả.

Tuy nhiên, cuộc chiến chống hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng rất cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các bên liên quan và những giải pháp mang tính đột phá.

Trước hết, việc hoàn thiện khung pháp lý là yếu tố cốt lõi. Các văn bản pháp luật như Nghị định số 15/2018/NĐCP về an toàn thực phẩm hay Nghị định số 98/2020/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong thương mại điện tử cần được rà soát, sửa đổi để phù hợp với yêu cầu của tình hình mới.

Đặc biệt, cần đơn giản hóa quy trình giám định hàng giả, giảm chi phí và thời gian, đồng thời tăng mức xử phạt để tạo sức răn đe mạnh mẽ hơn. Song song đó, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong công tác kiểm tra, giám sát.

Việc kết nối, chia sẻ thông tin giữa các cơ quan như Bộ Công thương, Bộ Công an, Bộ Tài chính và các sàn thương mại điện tử sẽ giúp phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm. Các đường dây nóng, như số 1900.888.655 của Tổng cục Quản lý thị trường cần được quảng bá rộng rãi để người dân dễ dàng tố giác các hành vi sai phạm.

Ngày 4/6 vừa qua, tại họp báo Chính phủ thường kỳ tháng 5/2025, Thiếu tướng Nguyễn Quốc Toản, Chánh Văn phòng Bộ Công an, Người phát ngôn của Bộ Công an khẳng định: Bộ Công an sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các cơ quan tư pháp, đẩy nhanh tiến độ điều tra, xử lý triệt để các vụ án về buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả; làm rõ nguyên nhân, điều kiện phạm tội, kiến nghị khắc phục các sơ hở, bất cập trong quy định pháp luật; tăng cường phối hợp với các bộ, ngành, cơ quan liên quan nhằm nâng cao chất lượng công tác quản lý nhà nước trên lĩnh vực này.

Mặt khác, để giúp người dân nhận diện và không bị lôi kéo bởi các luận điệu xuyên tạc, công tác tuyên truyền cần đẩy mạnh với nhiều hình thức đa dạng, tăng cường trên các nền tảng mạng xã hội. Người dân nên ưu tiên kiểm chứng thông tin từ các nguồn chính thống, không ham hàng giá rẻ bất chấp nguồn gốc xuất xứ để tránh bị tiền mất tật mang. Nếu phát hiện hành vi vi phạm, người dân cần báo cho cơ quan chức năng để có biện pháp xử lý. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cũng cần chủ động bảo vệ thương hiệu của mình bằng cách đăng ký quyền sở hữu trí tuệ, áp dụng các giải pháp công nghệ hiệu quả trong vấn đề này.