Khí thế hào hùng của Chiến thắng Điện Biên Phủ "lừng lẫy năm châu" vẫn vang mãi như một bản anh hùng ca, dù trải qua bao năm vẫn luôn vang vọng về tinh thần và ý chí quyết chiến, quyết thắng, về trí tuệ và bản lĩnh của con người Việt Nam trong đấu tranh cách mạng. Để rồi mỗi dịp tháng 5 về, triệu trái tim người Việt lại vang lên nhịp đập tự hào, cùng sống lại những phút giây hào hùng, oanh liệt của dân tộc.

Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp mà đỉnh cao là chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954) là chiến thắng của lòng yêu nước nồng nàn, ý chí bất khuất, kiên cường của dân tộc Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Chiến thắng Điện Biên Phủ kết thúc vẻ vang cuộc kháng chiến lâu dài, gian khổ, anh dũng của quân và dân cả nước chống kẻ thù xâm lược, mở ra kỷ nguyên mới của lịch sử dân tộc, kỷ nguyên độc lập dân tộc, tiến lên chủ nghĩa xã hội.

Sinh ra ở tỉnh Nam Định, vì gia đình đông con, cuộc sống khó khăn, khi tròn 2 tuổi, ông Trần Trọng Tú (95 tuổi, phường Cẩm Trung, TP Cẩm Phả) được bố mẹ cho đi làm con nuôi ở một gia đình tại huyện Định Hóa (tỉnh Thái Nguyên). Sau cách mạng tháng Tám năm 1945, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa, lúc này ông Tú vừa tròn 16 tuổi, đã từ biệt gia đình tham gia thiếu sinh quân. Ông Tú cùng hàng chục thanh niên khác được sang Trung Quốc học quân giới, sau một năm học, ông về nước làm việc ở Xưởng Quân giới 32 thuộc Bộ Quốc phòng đóng tại tỉnh Thái Nguyên. Đến năm 1948, ông Trần Trọng Tú chuyển sang quân đội, được biên chế Đại đội 277, Tiểu đoàn 79, Trung đoàn 102, Đại đoàn 308.

Trước khi tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ, ông Trần Trọng Tú đã tham các Chiến dịch Biên giới 1950 đánh địch tại Cao Bằng - Lạng Sơn; Chiến dịch Hà Nam Ninh (thường gọi Chiến dịch Quang Trung) năm 1951; Chiến dịch Hòa Bình 1952; Chiến dịch Tây Bắc cuối 1952…

Ông Trần Trọng Tú nhớ lại: Vào những tháng cuối năm 1953, khi đơn vị tôi đang đóng quân ở xã Hùng Thắng, huyện Đại Từ (tỉnh Thái Nguyên) thì nhận được lệnh hành quân lên Điện Biên Phủ. Chúng tôi gấp rút hành quân phải băng qua rừng núi hiểm trở, trong khi thời tiết giá lạnh; mỗi chiến sĩ chúng tôi mang vác khoảng 40kg gồm súng, đạn, lương thực, mỗi ngày đi được khoảng 25-30km. Nhưng với nhiệm vụ gấp rút, anh em chiến sĩ chúng tôi khắc phục khó khăn, hành quân gần 2 tháng, đến đầu tháng 1/1954 đơn vị đến xã Mường Phăng và tham gia xây dựng bản doanh Sở Chỉ huy của Đại tướng Võ Nguyễn Giáp. Sau đó đơn vị hành quân đến vị trí tác chiến tại khu vực Him Lam chờ thời gian nổ súng. Lúc đó tinh thần chiến sĩ ai cũng hồ hởi, vững tin chiến thắng.

Sinh ra, lớn lên ở huyện Thạch Hà (tỉnh Hà Tĩnh) quê hương của người đoàn viên thanh niên cộng sản đầu tiên Lý Tự Trọng đã hy sinh vì sự nghiệp, độc lập tự do dân tộc làm tác động mạnh mẽ đến chàng thanh niên Lê Danh Thanh (hiện 94 tuổi, ở phường Giếng Đáy, TP Hạ Long). Khi 16 tuổi, mặc dù chưa đủ tuổi nhập ngũ, nhưng ông Lê Danh Thanh đã đi theo bộ đội đánh giặc cứu nước. Năm 1950, ông Thanh được biên chế vào Đại đội 87, Tiểu đoàn 400, Trung đoàn 9, Đại đoàn 304. Giai đoạn cuối năm 1953, khi đơn vị ông Thanh đang tham gia chiến dịch ở thượng Lào thì nhận được lệnh hành quân về tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ.

Cựu chiến binh Lê Danh Thanh nhớ lại: Chúng tôi được lệnh hành quân gấp rút, bổ sung quân trang quân dụng hành quân về. Từ Lào về qua ngả đường Thanh Hóa, trên đường hành quân đi cùng hàng vạn dân công, thanh niên xung phong với chiếc xe đạp thồ, người gồng gánh đưa lương thực lên Điện Biên. Mặc dù hành quân vất vả, quãng đường xa hàng trăm km, nhiều điểm máy bay địch ném bom, thế nhưng trong đoàn quân ai cũng hiện lên tinh thần quyết tâm hướng lên phía trước vì một niềm tin chiến thắng.

Còn cựu binh Đào Xuân Mộc (91 tuổi, ở khu Trới 1, phường Hoành Bồ, TP Hạ Long) nhớ lại những ngày tháng không thể nào quên cách đây 70 năm khi ông đang ở đơn vị hậu cần phục vụ cho Chiến dịch Điện Biên Phủ. Mặc dù tuổi cao, sức khỏe yếu, nhưng cựu binh Đào Xuân Mộc vẫn còn nhớ những năm tháng hào hùng khi ông trực tiếp tham gia chiến dịch. Ông kể: Cuối năm 1952, Binh trạm 52 trực thuộc Tổng cục Hậu Cần của tôi đóng tại Km18 ở tỉnh Sơn La, cách Điện Biên Phủ gần 100km. Binh trạm 52 gồm nhiều đơn vị khác nhau đảm bảo giao thông liên lạc, lương thực, thực phẩm, đạn dược, thuốc men… phục vụ cho chiến dịch Điện Biên Phủ. Đơn vị của ông Mộc phụ trách thông tin liên lạc, chuyển công văn từ hậu phương đến tiền tuyến và các đơn vị chiến đấu cũng như phục vụ chiến đấu. Đầu tháng 1/1954, khi quân ta chuẩn bị mở chiến dịch Điện Biên Phủ, Binh trạm 52 chuyển lên đóng tại Tuần Giáo để đảm bảo thông tin, trang thiết bị, hậu cần phục vụ cho chiến dịch.

70 năm đã trôi qua, những kỷ niệm, ký ức về những ngày tháng chiến đấu oanh liệt của quân và dân ta làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” vẫn in đậm trong tâm trí của những cựu chiến binh. Những chiến sĩ bước ra từ cuộc chiến tiếp tục bước vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, ngoài hồi ức in sâu trong lòng, họ còn giữ gìn và mang theo những kỷ vật để nhớ về thời hoa lửa từng sống, chiến đấu, để làm nên một Điện Biên anh hùng.

Sau thắng lợi Điện Biên Phủ, Đại đội 277, Tiểu đoàn 79, Trung đoàn 102, Đại đoàn 308 của ông Trần Trọng Tú (Khu 6A, phường Cẩm Trung, TP Cẩm Phả) có nhiệm vụ tiếp quản Hà Nội tháng 10/1954.

Ông Trần Trọng Tú kể: Sau khi thắng lợi ở Điện Biên Phủ, đơn vị tôi chỉnh đốn đội hình hành quân về tiếp quản Hà Nội. Chúng tôi ai cũng ăn mặc chỉnh tề, gọn gàng đi theo hàng lối, trên ngực ai cũng có huy hiệu “Chiến sĩ Điện Biên Phủ” vinh dự lắm, tự hào lắm. Tròn 70 năm, chiếc huy hiệu “Chiến sĩ Điện Biên Phủ” được cựu chiến binh Trần Trọng Tú treo trang trọng trên tấm bảng kính. Ông coi chiếc huy hiệu là báu vật của cuộc đời.

Không trực tiếp chiến đấu trong chiến hào, nhưng trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, cựu chiến binh Đào Xuân Mộc (91 tuổi, khu Trới 1, phường Hoành Bồ, TP Hạ Long) là chiến sĩ Binh trạm 52, trực thuộc Tổng cục Hậu cần.

Đưa bàn tay già nua vuốt ve chiếc huy hiệu "Chiến sĩ Điện Biên Phủ", cựu chiến binh Đào Xuân Mộc chia sẻ: Mỗi người lính chúng tôi khi rời chiến trường Điện Biên Phủ thường không mang theo gì ngoài chiếc huy hiệu “Chiến sĩ Điện Biên Phủ” được Bác Hồ trao tặng. Đó là kỷ vật, biểu tượng, tự hào đối với người lính chúng tôi. Suốt 70 năm qua, tôi luôn giữ gìn huy hiệu cẩn thận. Tuy không có giá trị vật chất nhưng đối với tôi đó là tài sản vô giá. 

Vào quân ngũ, cùng với quân tư trang, ông Hoàng Thế Trọng còn được phát một chiếc ca mang dòng chữ "Kháng chiến nhất định thắng lợi" và "Kiên quyết làm tròn nhiệm vụ". Trong suốt cuộc đời bộ đội của mình cũng như những năm tháng sau này, chiếc ca luôn được ông mang theo trong ba lô, đồng hành cùng ông trong những thời khắc khó khăn gian khổ, khích lệ ông trong mọi hoàn cảnh đều phải nỗ lực, "kiên quyết hoàn thành nhiệm vụ". Trải qua thời gian, chiếc ca giờ đã han gỉ và có nhiều vết thủng nhưng ông Trọng vẫn giữ gìn, để trang trọng trên kệ tủ. Ông cũng dặn vợ con phải giữ gìn cẩn thận, vì đó là kỷ vật hiếm hoi ông mang về từ chiến trường Điện Biên.

Chặng đường hành quân lên Điện Biên, đơn vị của ông Trọng phải dừng nghỉ nhiều lần, ăn ở nhờ bà con dân bản. Bộ đội được quán triệt phải giữ nghiêm nội quy, quy chế Quân đội, nếu ai phạm sai lầm dù là rất nhỏ cũng sẽ bị kỷ luật nghiêm. Phải thực hiện đúng phương châm "Đi dân nhớ, ở dân thương", không được tơ hào bất cứ thứ gì của nhân dân. Quân với dân như cá với nước, các anh bộ đội Cụ Hồ vì vậy luôn được nhân dân yêu mến. Các mẹ, các chị, các em thiếu niên đều quan tâm, quấn quýt với bộ đội. Khi các anh tiếp tục hành quân thực hiện nhiệm vụ, mọi người đều động viên, tặng quà, nhiều người khóc.

Ông Hoàng Thế Trọng giờ vẫn còn giữ một kỷ vật, đó là món quà của một cô gái trẻ tên là Sâm đã đi bộ 40km đường rừng đuổi theo đơn vị để tặng cho ông. Đó là một chiếc túi vải đựng bàn chải đánh răng được cô gái khâu cẩn thận, tỉ mỉ, phối màu rất đẹp. Trong lúc vội vàng hành quân với khí thế nhằm thẳng hướng Điện Biên, ông chỉ kịp nhớ được tên cô gái ấy. Thời gian qua đi, đến giờ ông không còn nhớ địa chỉ cô gái tặng quà cho mình, nhưng món quà cô tặng thì ông còn giữ vẹn nguyên như mới...

Sau Chiến thắng Điện Biên Phủ lịch sử, những người lính từng “khoét núi, ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt” lại lập tức hăng hái lên đường theo yêu cầu cách mạng, đảm nhận những nhiệm vụ mới. Trong đó bao gồm việc tham gia các lực lượng tiếp quản Vùng mỏ Quảng Ninh. Thời gian đi qua, nhưng ký ức lịch sử về những ngày giải phóng 70 năm về trước vẫn vẹn nguyên giá trị, nhắc nhở mỗi người dân Quảng Ninh về truyền thống đấu tranh bất khuất, tinh thần thi đua xây dựng quê hương ngày càng thêm giàu mạnh.

Trong những ngày tháng 5 lịch sử, cả nước hướng về Điện Biên với cảm xúc thiêng liêng tự hào với dấu mốc tròn 70 năm kể từ khi Chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng. Hòa trong bầu không khí ấy, vừa qua Tỉnh ủy, HĐND, UBND, Ủy Ban MTTQ Việt Nam tỉnh Quảng Ninh đã tổ chức hội nghị gặp mặt, tri ân các chiến sĩ Điện Biên, thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến trực tiếp tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ, đang sinh sống trên địa bàn tỉnh.

Trong không khí ấm áp của buổi gặp mặt, những câu chuyện ký ức được ôn lại, càng khẳng định rằng Chiến thắng Điện Biên Phủ là kết quả sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, cùng với sự chỉ huy kiệt xuất của Đại tướng Võ Nguyên Giáp; là kết tinh từ tinh thần chiến đấu ngoan cường, sắt đá mà đầy sáng tạo của quân và dân ta, trong đó có sự đóng góp của quân và nhân dân Vùng mỏ Quảng Ninh. Hào khí của huyền thoại Điện Biên đã trở thành “bệ phóng” để quân và dân ta vững vàng tiếp bước, giành thêm nhiều chiến công trên khắp các nẻo đường chiến trận, mang lại nỗi khiếp sợ cho kẻ thù xâm lược.

Cũng tại buổi gặp mặt ấy, có những ký ức được kể lại bởi những nhân chứng lịch sử đã tham gia tiếp quản Vùng mỏ năm 1955, ngay sau khi Chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng. Ngày tháng đó đã khắc sâu vào tâm trí những người chiến sĩ cách mạng năm xưa, còn in đậm đến tận bây giờ. Bởi trong lịch sử phát triển của tỉnh Quảng Ninh, sự kiện đó là một dấu mốc quan trọng về thời khắc chấm dứt hơn 70 năm bị thực dân Pháp đô hộ, xâm chiếm, bóc lột ở nơi này. Trung ương đặc biệt quan tâm đến việc tiếp quản Hòn Gai và Hải Phòng, vì giải phóng được những nơi này là giải phóng hoàn toàn miền Bắc.

Ngược dòng lịch sử, khi Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết ngày 20/7/1954, Khu mỏ Hòn Gai, Cẩm Phả và Hải Phòng lúc đó đều nằm trong vùng tập kết 300 ngày của quân đội Pháp trước khi rút quân. Và dù Hiệp định Giơ-ne-vơ còn chưa ký ráo mực, cả thực dân Pháp và can thiệp Mỹ đã bộc lộ ngay bản chất ngoan cố và hiếu chiến. Theo tài liệu lịch sử về thời điểm đó, thực dân Pháp đã tìm mọi cách phá hoại ta về mọi mặt trước khi hoàn toàn rời đi, bằng việc ngang nhiên tiến hành các thủ đoạn vây ráp bắt lính, cướp đoạt tài sản, xúi giục bọn phản động quấy phá, khiêu khích... Chúng âm mưu làm tê liệt sản xuất và gây tình hình mất ổn định trong nhân dân, khiến chính quyền cách mạng gặp khó khăn khi vào tiếp quản. Từ đó hòng làm cho tình hình chính trị, kinh tế - xã hội miền Bắc thêm trì trệ kéo dài.

Với âm mưu lâu dài, chúng còn tiến hành lừa gạt, dụ dỗ cưỡng ép nhân dân di cư vào Nam, nhất là đồng bào theo đạo Công giáo và đồng bào các dân tộc thiểu số. Trên các khu vực công trường sản xuất, bọn chủ mỏ sa thải công nhân hàng loạt, tăng giờ làm, tăng mức khoán, cúp phạt, lưu lương, bớt gạo... để hòng làm lung lay tinh thần công nhân mỏ. Thực dân Pháp và chủ mỏ cũng cố gắng di chuyển tối đa các máy móc, thiết bị vào miền Nam bằng nhiều hình thức trái phép, nếu không thể lấy đi được thì lập tức phá hoại nặng nề...

Xuất phát từ nhiệm vụ chính trị trước mắt và lâu dài, ngày 22/2/1955, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh thành lập Khu Hồng Quảng, trên cơ sở hợp nhất Đặc khu Hòn Gai và tỉnh Quảng Yên (trừ các huyện Sơn Động, Kinh Môn, Nam Sách, Chí Linh). Đảng bộ Đặc khu Hòn Gai và Đảng bộ tỉnh Quảng Yên cũng hợp nhất thành Đảng bộ khu Hồng Quảng. Để tiến hành công tác tiếp quản Khu mỏ, Khu uỷ đã quyết định thành lập thành hai Đảng uỷ, gồm ở Hòn Gai và Cẩm Phả; ba ban cán sự ở Quảng Yên, Cửa Ông, Cát Bà. Đồng thời thành lập hai uỷ ban quân chính, phụ trách công việc tiếp quản ở các thị xã, khu phố và xí nghiệp; chỉ đạo việc xây dựng củng cố các ngành công an, kiểm sát và các đoàn thể công đoàn, thanh niên, phụ nữ... Tiểu đoàn 48 và Tiểu đoàn 50 được bổ sung cho bộ đội chủ lực. Các Trung đoàn 244, 248, 238 và các Thủy đội 470, 471, 472 được giao nhiệm vụ hiệp đồng cùng bộ đội địa phương.

Chỉ đạo sản xuất: Lan Hương
Thực hiện: Hoàng Quý - Dương Trường - Hoàng Giang
Trình bày: Tất Đạt
Ngày xuất bản: 7/5/2024