Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII có định hướng nhiệm vụ xây dựng chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm địa bàn; kiện toàn tổ chức, tinh giảm hợp lý đầu mối, bỏ cấp trung gian, thúc đẩy xây dựng chính quyền điện tử. Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, Bộ Chính trị đã có Nghị quyết số 37-NQ/TW, Kết luận số 48-KL/TW, Ủy ban Thường vụ Quốc hội có Nghị quyết số 595/NQ-UBTVQH15 và Nghị quyết số 35/2023/UBTVQH15 và Chính phủ ban hành Nghị quyết 117/NQ-CP về Kế hoạch thực hiện sắp xếp ĐVHC cấp huyện, cấp xã giai đoạn 2023 – 2025.

Từ năm 2019 tới nay, Quốc hội đã ban hành 3 nghị quyết về sắp xếp ĐVHC tỉnh Quảng Ninh, gồm: Nghị quyết số 769/NQ-UBTVQH14 ngày 11/9/2019 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc thành lập 04 phường thuộc thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh (04 phường: Hoàng Quế, Hồng Phong, Tràng An và Yên Thọ); Nghị quyết số 837/NQ-UBTVQH14 ngày 17/12/2019 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp ĐVHC cấp huyện, cấp xã tỉnh Quảng Ninh, theo đó giảm 01 ĐVHC cấp huyện (huyện Hoành Bồ) và 09 ĐVHC cấp xã (xã Đại Dực thuộc huyện Tiên Yên; xã Tình Húc thuộc huyện Bình Liêu; xã Quảng Lợi thuộc huyện Đầm Hà; các xã: Quang Trung, Phú Hải, Quảng Điền, Quảng Thắng, Tiến Tới thuộc huyện Hải Hà; xã Điền Công thuộc thành phố Uông Bí); Nghị quyết số 1199/NQ-UBTVQH15 ngày 28/9/2024 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp ĐVHC cấp huyện, cấp xã của tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2023 – 2025.

Quá trình sắp xếp ĐVHC cấp huyện, cấp xã được tỉnh Quảng Ninh thực quyết liệt, sắp xếp ĐVHC một cách linh hoạt, hợp lý; bảo đảm bộ máy hành chính vẫn hoạt động trơn tru. Đặc biệt, sau khi sắp xếp, tỉnh đã xử lý linh hoạt, phù hợp các trường hợp dôi dư nhân lực, cơ sở vật chất… Đồng thời, kiện toàn tổ chức và chức danh lãnh đạo của các cơ quan, ĐVHC cấp huyện, cấp xã mới hình thành sau sắp xếp theo quy định của Đảng, điều lệ của tổ chức và pháp luật, tạo sự đồng thuận trong cán bộ và nhân dân.

Điển hình là năm 2020, tỉnh Quảng Ninh đã thực hiện Nghị quyết số 827/NQ-UBTVQH14 ngày 17/12/2019 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XIV về sáp nhập toàn bộ huyện Hoành Bồ vào thành phố Hạ Long. Sau khi sáp nhập, thành phố Hạ Long có 1.119,12 km2 diện tích tự nhiên, quy mô dân số 300.267 người, tăng 843,54 km2 diện tích tự nhiên, tăng 51.003 người, có 33 ĐVHC gồm 21 phường và 12 xã.

Sau khi sáp nhập, TP Hạ Long đã hoạt động ổn định, bảo đảm thực hiện đầy đủ, có hiệu quả chức năng, nhiệm vụ được giao, quốc phòng, an ninh được giữ vững, trật tự, an toàn xã hội được bảo đảm. Đặc biệt, đời sống nhân dân ổn định, không phát sinh khiếu nại, tố cáo do việc sắp xếp ĐVHC; được đa số nhân dân đồng thuận. Tổ chức bộ máy và đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức đã tinh gọn hơn, nâng cao chất lượng, trách nhiệm công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức; giảm chi ngân sách nhà nước; góp phần mở rộng không gian phát triển, tập trung nguồn lực, phát huy tiềm năng, lợi thế để phát triển. Việc sáp nhập hai địa phương đã mở ra vận hội, thời cơ mới, thu hút tối đa nguồn lực, phát triển mạnh mẽ địa phương với nhiều công trình, dự án trọng điểm được đầu tư, góp phần thay đổi nếp nghĩ, cách làm, khơi dậy ý chí tự lực, tự cường, khát vọng đổi mới của nhân dân khu vực các xã vùng cao và tạo ra nguồn lực nội sinh trong quá trình xây dựng và phát triển thành phố Hạ Long mới, nâng cao đời sống vật chất tinh thần của người dân.

Cũng thực hiện nghị quyết số 837 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội khoá XIV, từ đầu năm 2020, xã Điền Công đã được sáp nhập vào phường Trưng Vương, TP Uông Bí. Sau khi sáp nhập, được sự quan tâm đầu tư, diện mạo của khu vực Điền Công cũ đã thay đổi, đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng lên. Đặc biệt, mô hình kết nghĩa giữa các khu dân cư của phường Trưng Vương đã thu hẹp khoảng cách giữa đô thị và nông thôn. Đời sống vật chất tinh thần của nhân dân dần được thay đổi rõ ràng. Sau sáp nhập, mặc dù người dân Điền Công phải đi làm thủ tục hành chính ở trụ sở xa hơn, nhưng lại được phục vụ bởi một bộ máy tinh gọn với chất lượng đội ngũ tốt hơn. Từ tổng số 41 cán bộ công chức và 21 người hoạt động không chuyên trách cấp xã, đến nay ĐVHC mới chỉ còn 21 cán bộ công chức và 10 cán bộ bán chuyên trách.

Thực hiện Nghị quyết số 1199/NQ-UBTVQH15 về việc sắp xếp ĐVHC cấp huyện, cấp xã của tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2023-2025, các ĐVHC cấp xã được sắp xếp đã nhanh chóng đi vào hoạt động ổn định, đạt hiệu quả. Việc sắp xếp, kiện toàn tổ chức bộ máy trong hệ thống chính trị và công tác cán bộ đối với ĐVHC mới, kiện toàn các chức danh lãnh đạo chính quyền, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, lực lượng Quân sự, Công an… bảo đảm chặt chẽ, kỹ lưỡng, đúng quy định. Các đơn vị cũng nhanh chóng đưa toàn bộ hệ thống chính trị đi vào hoạt động thông suốt, đồng bộ, hiệu lực, hiệu quả cũng như tổ chức công việc sắp xếp, đổi tên khu phố theo quy định. Đồng thời, nhanh chóng triển khai kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, điều hành thu chi ngân sách, quản lý đầu tư công; chuẩn bị bầu cử trưởng khu phố, tổ chức Đại hội chi bộ và Đại hội đảng bộ. Đặc biệt, các đơn vị đều tạo điều kiện thuận lợi để người dân, tổ chức, doanh nghiệp trên địa bàn thay đổi thông tin, chỉ dẫn hành chính theo quy định; triển khai hiệu quả các nhiệm vụ, đảm bảo kịp thời, thống nhất, thông suốt hoạt động ngay sau sắp xếp.

Thực tế cho thấy, việc sắp xếp ĐVHC cấp huyện, cấp xã sẽ giúp tập trung nguồn lực, phát huy tiềm năng, lợi thế, mở rộng không gian phát triển, tăng cường liên kết vùng; thu hút đầu tư, tạo động lực phát triển mới, thúc đẩy tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Ngoài ra, sắp xếp các ĐVHC tạo cân đối, hài hòa hơn trong phân bố dân cư, nhất là trong bối cảnh Trung ương đang đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương.

Tại Quảng Ninh, việc sắp xếp ĐVHC đã tạo ra sự thay đổi tích cực, góp phần tinh giản bộ máy, biên chế, tăng quy mô về diện tích tự nhiên, dân số của ĐVHC, khắc phục tình trạng ĐVHC cấp xã không đạt tiêu chuẩn về quy mô dân số và diện tích tự nhiên theo quy định, nâng cao hiệu lực, hiệu quả bộ máy hành chính nhà nước. Cùng với đó, việc sắp xếp đã cơ cấu lại, nâng cao trách nhiệm, hiệu quả làm việc của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã. Để thực hiện tốt nhiệm vụ ở ĐVHC mới sau sắp xếp yêu cầu mỗi cán bộ, công chức cấp xã, người hoạt động không chuyên trách cấp xã và thôn, bản, khu phố phải tự ý thức và thường xuyên trau dồi kiến thức, kỹ năng, nâng cao trình độ; người không đủ điều kiện tiêu chuẩn, không đáp ứng được yêu cầu công việc sẽ phải thực hiện chính sách tinh giản theo lộ trình sắp xếp cán bộ, công chức của ĐVHC mới.

Mặt khác, việc sắp xếp ĐVHC đã tạo thuận lợi trong việc huy động nguồn lực xã hội, hạ tầng kỹ thuật; đồng thời có điều kiện để đổi mới chế độ chính sách, điều kiện làm việc cho cán bộ, công chức, viên chức, người lao động. Nhất là việc sắp xếp ĐVHC cấp xã trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh thực hiện theo phương án sắp xếp ĐVHC cấp xã thuộc diện sắp xếp với ĐVHC cấp xã liền kề trong cùng ĐVHC cấp huyện, do đó về mô hình quản lý tại các địa phương sắp xêp cơ bản không có sự thay đổi, đảm bảo sự ổn định về mô hình quản lý của ĐVHC nông thôn và đô thị trước khi sắp xếp.

Cùng với đó, việc sắp xếp ĐVHC đã làm tinh gọn bộ máy, tiết kiệm chi ngân sách hành chính của tỉnh, đồng thời tập trung được nhiều nguồn lực để đầu tư phát triển kinh tế, xã hội tại các địa phương, tạo lập môi trường và điều kiện sống tốt hơn cho cán bộ, công chức và nhân dân trên địa bàn. Trong đó, có điều kiện để rà soát và thực hiện quy hoạch đồng bộ hệ thống cơ sở hạ tầng giao thông, tạo thuận lợi cho người dân đi lại, phát triển địa phương, nâng cao giá trị kinh tế. Hệ thống giáo dục, y tế được sắp xếp, kiện toàn, nâng cao chất lượng góp phần phục vụ nhân dân được tốt hơn; công tác đảm bảo an sinh xã hội được chú trọng, tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy huy động nguồn lực đóng góp của nhân dân, các nguồn lực xã hội hóa để xây dựng kết cấu hạ tầng và phát triển hệ thống y tế, giáo dục. Đồng thời, góp phần giảm thiểu tình trạng chồng chéo, tạo ra sự cân đối, hài hòa hơn trong phân bố dân cư, lãnh thổ, hạn chế tình trạng chia cắt, manh mún, nhất là trong bối cảnh tỉnh và Trung ương đang đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương; từ đó dẫn đến quản lý, đầu tư, khai thác có hiệu quả các thiết chế văn hóa, thể thao.

Đối với ĐVHC cấp xã có quy mô nhỏ, không đảm bảo tiêu chuẩn theo quy định, việc sắp xếp sẽ khắc phục tình trạng phân tán nguồn lực đầu tư, khó khăn trong lập kế hoạch, quy hoạch dài hạn, định hướng phát triển kinh tế - xã hội cũng như quy hoạch, kế hoạch phát triển vùng; góp phần mở rộng không gian, phát huy tiềm năng, lợi thế và tập trung nguồn lực để các địa phương phát triển bền vững.