Từ khi thông tin nhóm nhạc nổi tiếng Hàn Quốc Blackpink đến Việt Nam biểu diễn thì cụm từ “thần tượng” trở thành từ khóa xuất hiện dày đặc trên các mặt báo, các trang mạng xã hội hay trong câu chuyện của mọi người. Thần tượng được hiểu đơn giản là sự hâm mộ một ai đó bởi tài năng và phẩm chất của họ trong các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống từ nghệ thuật đến khoa học, kinh doanh... Do đó, việc chọn thần tượng cũng giống như thời trang, mỗi người sẽ có một “gu” riêng, và nó cũng có thể thay đổi tùy theo thời điểm, hoàn cảnh xã hội.

Trong giai đoạn đất nước bước vào cuộc chiến tranh gian khổ, trường kỳ thì thần tượng đối với những người trẻ hơn ai hết chính là những lớp cha anh đã anh dũng lên đường chiến đấu, sẵn sàng hy sinh cho độc lập dân tộc. Về với thời bình, đa phần những ngôi sao nổi tiếng trong giới nghệ thuật như ca sĩ, diễn viên luôn có nhiều người trẻ hướng đến, chọn làm thần tượng, đơn giản vì hình ảnh của họ có ảnh hưởng lớn trong xã hội. 

Tuy nhiên, cũng có không ít bạn trẻ lại có xu hướng tìm kiếm những hình ảnh giản dị hơn, gần gũi hơn để dành sự quan tâm. Chẳng hạn, trong đại dịch Covid-19, trên các diễn đàn có thể bắt gặp những người trẻ chọn thần tượng cho mình là một vị bác sĩ cụ thể đang vất vả ngày đêm trên tuyến đầu chống dịch. Hoặc có bạn trẻ lại chọn thần tượng là một tấm gương có thành tích học tập xuất sắc; những bạn trẻ khuyết tật có nghị lực vươn lên nghịch cảnh, sống lạc quan, yêu đời, truyền đi năng lượng tích cực cho cộng đồng hay gần gũi hơn đó chính là cha mẹ, anh chị em, bạn bè, thầy cô - những tấm gương về đạo đức, lối sống, văn hóa ứng xử trong cuộc sống hằng ngày.

Như vậy, có thể thấy, thần tượng một ai đó là một nhu cầu cơ bản trong cuộc sống và sẽ là một nét đẹp văn hóa nếu nó thúc đẩy người trẻ có suy nghĩ và hành động tích cực, có tinh thần vươn lên trong cuộc sống. Song trên thực tế, không phải người hâm mộ nào cũng đủ tỉnh táo để kiểm soát và điều chỉnh sự ngưỡng mộ thần tượng một cách tích cực để bản thân vươn lên, mà lại mù quáng, tạo nên những vấn nạn về cách hành xử, tư duy lệch lạc, gây hệ lụy tiêu cực cho bản thân, gia đình và xã hội. 

Hiện nay, không ít bạn trẻ chọn sai người để hâm mộ. Họ lựa chọn trở thành fan của những nhân vật “nổi tiếng” và tai tiếng trên mạng xã hội như Khá Bảnh, Dương Minh Tuyền, Huấn Hoa Hồng... mà không hiểu được rằng dù có nhiều người xem và theo dõi, nhưng những nhân vật này không tạo ra được giá trị nào, thậm chí còn gây ra ảnh hưởng tiêu cực tới cộng đồng. Trong showbiz Việt, thời gian qua, có thể nhắc tới sự vụ ồn ào liên quan đến ca sĩ Jack bị bạn gái Thiên An tố cáo chuyện có lối sống lăng nhăng, hành vi cư xử bạc bẽo, có con với cô nhưng không thừa nhận, hay ca sĩ Hiền Hồ lộ ảnh thân mật với một vị doanh nhân đã có gia đình... Bên cạnh nhiều chỉ trích, một bộ phận fan đã bênh vực thần tượng, họ cho rằng là fan chân chính sẽ luôn đứng sau, hậu thuẫn, bảo vệ thần tượng dù trong bất kỳ trường hợp nào, thậm chí là tấn công, mạt sát bất cứ ai lên án thần tượng của mình. Hiện tượng tôn thờ mù quáng, thần thánh hóa thần tượng, đánh mất đi chính mình, ảo tưởng về bản thân, suy nghĩ, hành động lệch chuẩn văn hóa đang trở thành vấn đề cấp bách trong giáo dục giới trẻ hiện nay.

Với sự bùng nổ của các ứng dụng, công nghệ thông tin nên giới trẻ sẽ chịu tác động không nhỏ từ những thông tin trên mạng xã hội, nhất là khi người hâm mộ ngày càng “trẻ hóa” ở lứa tuổi học sinh cấp một, cấp hai, rất dễ bị ảnh hưởng tâm lý đám đông, thiếu định hướng trong việc lựa chọn thần tượng và xây dựng văn hóa thần tượng một cách văn minh, chuẩn mực. Để tự bảo vệ mình, không bị cuốn vào cơn lốc “cuồng thần tượng” đến mức mê muội, mù quáng, mỗi bạn trẻ cần phải được giáo dục từ trong gia đình đến nhà trường, để có thể nhận diện các giá trị thực chất tốt đẹp đối với bản thân và cuộc sống.

Phó Bí thư Tỉnh Đoàn Nguyễn Phương Thảo, cho biết: Với vai trò định hướng, giáo dục, đồng hành cùng thanh niên, thời gian qua, các cấp bộ Đoàn đã không ngừng đổi mới công tác giáo dục đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên, triển khai thực hiện hiệu quả Nghị quyết 11-NQ/TU của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Ninh đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững” gắn với các cuộc vận động “Xây dựng giá trị hình mẫu thanh niên Việt Nam thời kỳ mới”, “Văn minh thanh lịch là nếp sống đẹp của thanh niên Quảng Ninh”, “Mỗi ngày một tin tốt, mỗi tuần một câu chuyện đẹp”... Qua đó, nhân lên, lan tỏa những tấm gương, những điển hình tốt đẹp, để các bạn trẻ học tập, noi theo, thay vì chạy theo những thần tượng xấu, có lối sống lệch lạc.

Trên thực tế, hầu hết trang cá nhân của những nghệ sĩ nổi tiếng thường có đến hàng triệu hay chục triệu người theo dõi, nên tầm ảnh hưởng của họ đối với người hâm mộ là rất lớn. Vì vậy, góp phần xây dựng văn hóa thần tượng lành mạnh không chỉ là câu chuyện từ phía người hâm mộ mà cần coi trọng vấn đề quản lý về tư cách, phẩm chất đạo đức, lối sống, trách nhiệm xã hội của các nghệ sĩ cũng như có những chế tài xử phạt nghiêm đối với những nghệ sĩ sai phạm. 

Thần tượng một ai đó là nhu cầu thể hiện quan điểm, tình cảm, hiểu biết của giới trẻ cần được tôn trọng. Song mỗi người trẻ hãy giữ cho mình văn hóa thần tượng như một liều thuốc tinh thần cho cuộc sống, để có động lực, năng lượng tích cực hoàn thiện bản thân ngày càng tốt đẹp hơn và sống có ích cho cộng đồng.

Thần tượng đã có từ rất lâu. Nguồn gốc của cụm từ “thần tượng”, hay “idol” lần đầu xuất hiện vào giữa thế kỉ 13, với ý nghĩa ban đầu là “hình ảnh, hiện thân của chúa/thánh thần”. Kể từ những năm cuối thế kỉ 16, từ “idol” hay các biến thể của nó trong các ngôn ngữ khác, hàm ý mở rộng là “một người, một hình ảnh, hiện thân nào đó được ca ngợi và tôn sùng”.  

Đại đa số giới trẻ đều có một "thần tượng" của riêng mình, có khi bền bỉ, có khi thay đổi theo từng trào lưu, xu hướng. Thần tượng có khi là một người rất gần gũi nhưng có thể là người xa lạ nhưng được ngưỡng mộ bởi tài năng hay phẩm chất. 

Hiện nay, giới trẻ có thể thần tượng một doanh nhân, một vận động viên, một ca sĩ, diễn viên, hoa hậu hay một nhóm nhạc... Một số nghệ sĩ Việt dẫn đầu về lượng fan hiện nay là Sơn Tùng MTP, Đông Nhi, Mỹ Tâm, Phan Mạnh Quỳnh, Soobin Hoàng Sơn, Isaac 365, Hồ Quỳnh Hương... Ngoài ca sĩ Hồ Quỳnh Hương vừa kể, Quảng Ninh đã từng có một ca sĩ nhạc Rap ở phường Hà Tu (TP Hạ Long), một nhạc sĩ khiếm thị quê ở Vân Đồn. Tuy nhiên, đến nay, cả hai người này đều không còn nổi như cồn trên mạng xã hội nữa. Đấy là chưa kể Đen Vâu, ca sĩ từng sống và làm việc ở Quảng Ninh đang có sức hút rất lớn với khán giả trẻ yêu nhạc. 

Bên cạnh những hình thức hâm mộ điển hình như mua sản phẩm âm nhạc, đi xem phim thần tượng đóng, giới trẻ còn hóng MV ca nhạc, bình chọn cho idol…Một số người kinh doanh dịch vụ đã tận dụng hiệu ứng đó khi mời các ca sĩ, nghệ sĩ nổi tiếng về Quảng Ninh tổ chức những show diễn thu hút đông đảo khán giả mua vé.

Thần tượng cũng có thể là người chiến thắng những khó khăn, có câu chuyện truyền cảm hứng mãnh liệt, ảnh hưởng đến lối sống tích cực của người khác, có cống hiến cho xã hội, cho đất nước. Điển hình là diễn giả Nguyễn Sơn Lâm, quê ở Uông Bí, cao chưa đến 90cm, được ví là “Nick Vujicic của Việt Nam”, được xác lập kỷ lục “Người đầu tiên chinh phục đỉnh Fansipan bằng nạng gỗ”.  

Cũng có khi thần tượng với một số người không nhất thiết phải là một cá nhân. Ví dụ như người ta thần tượng chính là đội ngũ các “thiên thần áo trắng” Quảng Ninh đã chi viện cho Bắc Giang, cho các tỉnh phía Nam chống dịch Covid-19. Một tín hiệu đáng mừng là vẫn có không ít người trong giới trẻ lại có xu hướng tìm kiếm những hình ảnh giản dị hơn, gần gũi hơn để tôn thờ. Rất nhiều việc làm bình dị ý nghĩa, có giá trị nhân văn được một cá nhân hoặc tập thể khởi phát và lan tỏa. Từ đó, liên kết, thôi thúc, khích lệ con người vươn lên, tạo ra những hành vi, những kết quả tốt đẹp hơn.

Thần tượng như thời trang, mỗi người sẽ có một “gu” và cũng có thể thay đổi tùy theo thời điểm. Đến khi cả người nghệ sĩ và fans lớn lên và già đi, nhiều thần tượng bị lãng quên, không còn được người hâm mộ nhớ tới. 

Ngày nay, khái niệm thần tượng đang dần khác đi do các tiêu chí về cái đẹp có sự thay đổi theo quan điểm thời đại. Những năm cuối thập niên 70 đầu 80 của thế kỷ trước, thanh niên Quảng Ninh nhiều người thần tượng tấm gương chị Hoàng Thị Hồng Chiêm đã anh dũng hy sinh bên chiến hào biên giới. Nhưng giai đoạn sau đó, giới trẻ Quảng Ninh lại quan tâm đến những minh tinh màn bạc xuất hiện trên các tờ báo. Và hiện nay, thanh niên tỉnh nhà lại ít người nhắc đến chị Hồng Chiêm mà nhắc đến những ngôi sao trên showbiz nhiều hơn. 

Thời nào cũng vậy, những ngôi sao nổi tiếng trong giới nghệ thuật luôn có nhiều người trẻ hướng đến vì hình ảnh của họ có ảnh hưởng. Vẻ bề ngoài, phong cách thời trang của họ phù hợp với tâm lý, mong muốn, ước mơ của giới trẻ.

Tuy nhiên, khi mạng xã hội lên ngôi, mặt trái của thần tượng theo hiệu ứng đám đông rất nhiều như: Khóc cười theo thần tượng, tuyệt đối hóa, bắt chước sao cho giống thần tượng, lóa mắt bởi vẻ bên ngoài của thần tượng, mê muội thần tượng, phán xét bình phẩm lung tung theo quan điểm lệch lạc. Không ít bạn trẻ chọn sai người để hâm mộ khi hướng về những nhân vật “tai tiếng” trên mạng xã hội như: Khá Bảnh, Dương Minh Tuyền, Huấn Hoa Hồng, Lệ Rơi... dù họ không tạo ra được năng lượng tích cực nào đáng kể, thậm chí còn gây ra ảnh hưởng tiêu cực tới cộng đồng. 

Quảng Ninh là mảnh đất du lịch, chúng ta đang xây dựng những tiêu chí người Quảng Ninh lành mạnh, văn minh và thân thiện thì việc xây dựng văn hóa ứng xử xung quanh chuyện thần tượng một cách văn minh hơn rất cần thiết. Sao cho, các ngôi sao trong và ngoài nước khi tới Quảng Ninh đều luôn muốn quay lại nhiều lần nữa.