Miễn phí ở bậc tiểu học chỉ còn hình thức

Ở tại các thành phố lớn, nhiều trường tiểu học tổ chức thu phí tràn lan dưới danh nghĩa xã hội hóa, có khi còn cao hơn mức học phí mà Nhà nước đã miễn.

Từ hơn 5 năm nay, cứ mỗi lần vấn đề tăng học phí được Bộ GD-ĐT đặt ra là một lần các bậc phụ huynh xôn xao về chủ trương xã hội hóa của Nhà nước thể hiện qua các thông tư của Chính phủ năm 1999/2005 (cho phép nhà trường các cấp được phụ thu để chia sẻ khó khăn và tăng cường cơ sở vật chất - là chủ yếu - cho giáo dục kể cả cấp tiểu học được miễn phí theo Hiến pháp).

Những con số chưa được công bố

Ở nước ta chỉ có cấp tiểu học là giáo dục bắt buộc nhưng nhà trường vẫn thực hiện thu phụ phí như các cấp khác. Tức là lãnh đạo trường tổ chức thu phụ phí tùy theo sự thỏa thuận với phụ huynh, bao nhiêu, cho khoản gì... còn tùy, là khe hở để thu tràn lan dưới danh nghĩa xã hội hóa, có khi còn cao hơn cả học phí mà Nhà nước đã miễn. Vì thế, tìm hiểu việc xã hội hóa ở cấp tiểu học vô cùng khó khăn, không có trường nào công bố các khoản thu. Thử hỏi nếu gia đình khó khăn không đóng nổi các khoản phụ thu thì con em họ có được vào lớp hay phải “chạy” sang trường khác hoặc bỏ học? Lúc đó tinh thần “miễn phí” ghi trong Hiến pháp có được tôn trọng và thực thi hay không?

Ông Nguyễn Văn Ngai, Phó Giám đốc Sở GD-ĐT TPHCM, cho biết: “Không thể kết luận việc các trường sử dụng bao nhiêu phần trăm quỹ cha mẹ học sinh chăm lo giáo viên, cán bộ nhân viên nhà trường. Việc sử dụng quỹ này như thế nào cho hợp lý đang là vấn đề vô cùng nhạy cảm”. Một cái lệ không thành văn như vậy cho thấy nhà trường có thể thu đến hàng trăm triệu đồng/năm vào thời điểm nhập học mà không phải khai báo, xin phép..., kể chi đến đóng thuế thu nhập. Ở những trường điểm lớn, nổi tiếng trong nội thành, có nơi tiền phụ thu khi nhập học lên đến 5-10 triệu đồng, chí ít là 2-3 triệu đồng/em. Trước khi bước vào năm học mới, ban giám hiệu công bố danh sách các khoản phụ huynh phải nộp như tiền học, ăn bán trú từ 300.000-350.000 đồng/tháng, bảo hiểm học sinh 105.000 đồng/năm, cơ sở vật chất 500.000 đồng/năm... và bao nhiêu mục “lẻ tẻ” khác (đồng phục, tập vở, sách giáo khoa, nước uống,vi tính...) lên đến 7-12 hạng mục tùy theo trường và tổng số tiền phải đóng đầu năm học vượt cả triệu đồng. Có thể thấy chế độ “miễn phí” cho tiểu học chỉ còn là hình thức ở những thành phố lớn, phí phụ thu này lớn hơn gấp bội.

“Đóng một cục” mới kiểm soát được

Nhiều con số nghiên cứu hay điều tra đã được công bố xác định rằng ngân sách Nhà nước chi cho mỗi học sinh tiểu học là 2,5 triệu đồng/năm và phí phụ thu của trường là 580.000 đồng/năm, nghĩa là chỉ bằng 1/4 ngân sách Nhà nước bỏ ra, hay học phí chỉ 6% và tiền ngân sách là 94%, trong khi con số thực tế khác xa. Phải chăng đây là cách tính bình quân “thấp nhất” để tăng học phí? Trong phiên họp báo chiều 8/11/2007, Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Thiện Nhân khẳng định: “Một đất nước mà có 22 triệu học sinh, sinh viên đi học thì có 7 triệu học sinh phổ thông và tiểu học không phải đóng tiền. Trong số 22 triệu đi học thì 10,5 triệu được miễn giảm học phí, chiếm 53%”. Có thật như vậy không khi học sinh phải đóng nhiều khoản ngoài học phí? Rằng “còn sắp tới chỗ nào tăng hay giảm, sẽ căn cứ trên thu nhập bình quân. Đã đóng học phí theo thu nhập thì không có chuyện đắt hay rẻ”. Thật vô cùng rối rắm vì không biết để xác định được “thu nhập bình quân” này sẽ dựa vào cơ sở nào, thu nhập bao nhiêu ký gạo/tháng như trước đây bộ đã tính? Ông Nhân cũng cam kết “tới đây, người học chỉ phải đóng 1 lần, không đóng nhiều khoản như hiện nay nữa. Như vậy, khi công bố, họ sẽ biết ngay là chỉ phải “đóng một cục”. Các trường sẽ không có quyền đòi hỏi phải đóng thêm, lúc đó mới kiểm soát được”.