“Quảng Ninh quê ta ơi !”

Tỉnh Quảng Ninh được hợp nhất khu Hồng Quảng và tỉnh Hải Ninh, tên tỉnh do Bác Hồ gợi ý “là vùng đất lớn và bình an”. “Quảng Ninh” bao gồm được hết tên các tỉnh, khu hình thành trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp: Quảng Yên, Hồng Gai, Quảng Hồng, Hồng Quảng, Hải Ninh.

Quảng Ninh: Tỉnh địa đầu Tổ Quốc

19-7-1946, Bộ Nội vụ ra nghị định lập đặc khu Hòn Gai (Hồng Gai). Tháng 3-1947, Bộ Nội vụ ra nghị quyết sáp nhập đặc khu Hòn Gai và tỉnh Quảng Yên thành liên tỉnh Quảng Hồng. Sau khi miền Bắc nước ta được hoàn toàn giải phóng, ngày 22-2-1955, Chủ tịch nước ra Sắc lệnh số 221-SL quyết định hợp nhất tỉnh Quảng Yên và đặc khu Hòn Gai thành khu Hồng Quảng. Theo Nghị quyết của Quốc hội khóa II, kỳ họp thứ 7 ngày 30-10-1963, khu Hồng Quảng hợp nhất với tỉnh Hải Ninh thành tỉnh Quảng Ninh.

Phải nói thêm, trong quá trình hình thành trên, các huyện Kinh Môn, Nam Sách, Chí Linh (tỉnh Hải Dương), Sơn Động (tỉnh Bắc Giang), Cát Hải (Cát Bà, Cát Hải), Thủy Nguyên (TP Hải Phòng), Lộc Bình, Đình Lập (Lạng Sơn) từng trong “ngôi nhà chung” Quảng Hồng - Hải Ninh.

“Quảng” trong tên tỉnh của nước ta được dùng nhiều nhất, 5 tỉnh: Quảng Ninh, Quảng Bình, Quảng Trị, Quảng Nam, Quảng Ngãi. Khi Hà Tây sáp nhập vào Hà Nội, thì chỉ còn 4 tỉnh, thành có tên “Hà”: Hà Nội, Hà Giang, Hà Nam, Hà Tĩnh. Cũng có 4 tỉnh có tên bắt đầu từ chữ “Bình”: Bình Định, Bình Phước, Bình Thuận, Bình Dương. Tên bắt đầu chữ “Bắc” có 3 tỉnh: Bắc Ninh, Bắc Giang và Bắc Kạn. Cặp đôi tỉnh có tên trùng nhau chữ đầu là Hải Phòng và Hải Dương, Đồng Nai và Đồng Tháp, Ninh Bình và Ninh Thuận, Thái Nguyên và Thái Bình.

Tên đất như tên người, thông thường thì tên nào hay, giàu ý nghĩa thì hay được chọn dùng. Do đó, “Quảng” và “Ninh” được dùng nhiều nhất để đặt tên cho địa danh xã, huyện. Không chỉ ở trong nước, phía bắc tỉnh Quảng Ninh, bên Trung Quốc cũng có “lưỡng Quảng”: Quảng Tây (thủ phủ là TP Nam Ninh) và Quảng Đông (thủ phủ là TP Quảng Châu). Không những thế, còn có cả xã, huyện “đồng danh” Quảng Ninh.

Quảng Ninh: Huyện có Lũy Thầy

Là công dân của tỉnh Quảng Ninh tôi thấy thú vị khi biết có một huyện của tỉnh Quảng Bình có tên giống tỉnh mình.

Được biết trước đây, lúc tỉnh Bình Trị Thiên được thành lập, huyện Quảng Ninh và huyện Lệ Thủy được sáp nhập thành huyện Lệ Ninh. Sau khi tái lập tỉnh Quảng Bình (năm 1989), đến năm 1990 huyện Lệ Ninh cũng được tách ra thành hai huyện Quảng Ninh và Lệ Thủy như trước.

Huyện Quảng Ninh gồm 14 xã và thị trấn huyện lỵ Quán Hàu.

Huyện Quảng Ninh có vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên đa dạng cũng “có biển, có rừng, có biên giới” như tỉnh Quảng Ninh, phía bắc giáp TP Đồng Hới, phía nam giáp huyện Lệ Thủy. Cụ thể, huyện có tổng diện tích tự nhiên của huyện là 119.089ha, trong đó có 25km bờ biển, 35km đường biên giáp nước bạn Lào cùng nhiều diện tích đất rừng. Dân số của huyện trên 90.000 người gồm 2 dân tộc là người Kinh và Vân Kiều cùng sinh sống.

Huyện Quảng Ninh cũng là chiến trường ác liệt trong giai đoạn Trịnh - Nguyễn phân tranh. Bằng chứng đó là Lũy Thầy do Đào Duy Từ chỉ huy xây dựng vẫn còn vết tích dọc bờ Nam sông Kiến Giang đoạn chảy qua xã Hiền Ninh. Trước khi biết tới huyện Quảng Ninh, tôi đã biết tới câu ca: Lũy Thầy ai đắp mà cao/Sông Gianh ai bới ai đào mà sâu. Tôi đã được một người bạn giảng giải say mê về Lũy Thầy, và người ấy cho rằng, hệ thống Lũy Thầy là một công trình kiến trúc quân sự có giá trị vào hàng bậc nhất của cha ông ta.

Tôi đã biết đến phà Long Đại qua bài thơ “Đêm hành quân qua phà Long Đại” của Vũ Đình Văn, trước khi biết phà Long Đại, phà Quán Hàu là những phà của huyện Quảng Ninh, những phà quan trọng trong tuyến vận chuyển Bắc - Nam. Tự hào tỉnh Quảng Ninh có bến phà Bãi Cháy anh hùng, chúng ta cũng không quên bến phà Long Đại là nơi có 31 TNXP quê Nghệ An và Thái Bình đã hy sinh năm 1972, trong đó có sự kiện, sáng ngày 16-6-1972, đội TNXP quê Nghệ An gồm 15 người đang chào cờ chuẩn bị ra mặt đường thì máy bay địch cắt bom bất ngờ, cả 15 người hy sinh. Phần lớn các xã của huyện Quảng Ninh được phong Anh hùng LLVT nhân dân. Có thể nói, trong kháng chiến chống Mỹ, huyện Quảng Ninh đã tạo nên một “Lũy Thầy” mới.

Quảng Ninh: Xã của xứ Thanh

Tôi mới biết có một xã có tên Quảng Ninh, thuộc huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa, do sử dụng tiện ích tìm kiếm trên mạng với cụm từ “Quảng Ninh”. Huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa có một nét đặc biệt là toàn bộ 41 xã, thị trấn đều tên bắt đầu từ chữ “Quảng”.

 Xã Quảng Ninh, huyện Quảng Xương, nhìn trên bản đồ như chiếc bánh đa, mà Quốc lộ 1 như một chiếc lạt đặt ngang chiếc bánh đa đó.  Xã cách TP Thanh Hóa khoảng 10km về phía Bắc, cách Khu Kinh tế Nghi Sơn khoảng 30km về phía Nam, cách biển khoảng 4km về phía đông.

Tìm hiểu qua chị Nguyễn Thị Chung, 29 tuổi, nhân viên Điểm Bưu điện - Văn hóa xã Quảng Ninh, tôi được cho biết, xã vốn thuần nông. Xã có phố Cung, ven theo Quốc lộ 1, nên cũng có nhiều hộ kinh doanh dịch vụ, nhưng phố Cung cũng là điểm cần chú ý về an toàn giao thông.

Hiện nay, phần lớn lao động trẻ của xã vào Nam tìm kiếm việc làm. Xã có nghề phụ là dệt chiếu cói và làm nón. Dệt chiếu cói là nghề phát triển hơn, dệt bằng máy, sản phẩm đưa vào Nam để xuất khẩu. Cùng với các xã khác, xã Quảng Ninh cũng có các hộ trồng thuốc lào. Thái thuốc lào bây giờ cũng thái bằng máy. Tôi được biết, những máy thái thuốc lào do người Thanh Hóa chế tạo đã xuất hiện trên đất thuốc lào Vĩnh Bảo, TP Hải Phòng.

Niềm tự hào “Quảng Ninh quê ta ơi”, không chỉ tha thiết của riêng người dân tỉnh Quảng Ninh, mà còn của người dân huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình và người dân xã Quảng Ninh, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa.