Bất cập trong quy hoạch, quản lý nghĩa trang

Mộ tự phát mọc khắp nơi, trên đất canh tác, sát khu dân cư; nhiều nghĩa trang thiếu quy hoạch; công tác quản lý vẫn còn lỏng lẻo.... Đó là thực trạng nhiều năm nay tại các nghĩa trang nhân dân trên địa bàn tỉnh, hệ lụy làm phá vỡ quy hoạch sử dụng đất, gây ô nhiễm môi trường, mất mỹ quan, ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp…

Mai táng tự phát tràn lan 

Nghĩa trang không chỉ đơn thuần là nơi an táng, mà còn là nơi bày tỏ tình cảm, đạo lý của người sống với người đã khuất. Tuy nhiên, bên cạnh các khu nghĩa trang được quy hoạch, xây dựng một cách bài bản, tại nhiều địa phương, nghĩa trang nhân dân hầu như chưa được quan tâm. Nhiều nghĩa trang mang tính tự phát xuất hiện ngày càng nhiều, thậm chí còn an táng người thân trên đất canh tác. Tình trạng này diễn ra nhiều năm nay, làm ô nhiễm môi trường, mất mỹ quan đô thị...

Xã Liên Hòa (TX Quảng Yên) hiện có 8 thôn, hơn 8.600 nhân khẩu. Trước đây, xã có 4 nghĩa trang nhân dân: Trung Bản, Quỳnh Biểu, thôn 7 và thôn 8. Năm 2018, thực hiện công tác GPMB dự án Bắc Tiền Phong, hàng trăm ngôi mộ tại nghĩa trang Trung Bản được di dời về nghĩa trang Quỳnh Biểu. Liên Hòa là một trong những địa phương có nhiều nghĩa trang nhất TX Quảng Yên. Các trang đều hình thành tự phát cách đây hàng chục năm, không có quy hoạch chung. Cơ bản 3 nghĩa trang hiện nay nằm ven làng, gần đường giao thông, thậm chí nằm sát khu dân cư, được sử dụng cho một thôn hoặc liên thôn, chiếm diện tích từ 1-2ha. Cả 3 nghĩa trang đang trong tình trạng quá tải, sắp hết quỹ đất phục vụ mộ hung táng và cát táng, hiện có tình trạng một số hộ dân còn chôn cất mộ ở đồng ruộng.

Do các nghĩa trang hình thành tự phát từ khá lâu, quy chế quản lý lỏng lẻo, nên các mộ bố trí nhiều hướng, nhiều kiểu dáng, kích thước, diện tích khác nhau. Gia đình nào có điều kiện thì xây cao, xây to; gia đình nào không có điều kiện thì xây bé, xây thấp. Hướng mộ rất khó thống nhất, bởi một phần do các gia đình xem hướng, một phần là mảnh đất thuận lợi như thế nào thì xây theo hướng đó...

Ông Đào Văn Hồng, Phó Chủ tịch UBND xã Liên Hòa, thừa nhận: Từ nhiều năm trước đây, công tác quản lý, xây dựng nghĩa trang nhân dân trên địa bàn xã chưa được quan tâm đúng mức. Một trong những lỗ hổng là công tác quản lý nghĩa trang còn yếu, chưa bố trí sắp xếp hợp lý. Các nghĩa trang tự phát tồn tại hàng chục năm trước, các hộ dân đều muốn mỗi làng có nghĩa trang riêng. Các nghĩa trang không có quy hoạch gây mất thẩm mỹ, ô nhiễm môi trường. Để siết chặt khâu quản lý nghĩa trang, tới đây xã xây tường rào bao quanh, giữ nguyên hiện trạng 3 nghĩa trang. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp trước mắt. Về lâu dài, việc quy hoạch để đưa về một mối là rất khó khăn, bởi quỹ đất quy hoạch dành cho nghĩa trang không còn nhiều, việc hỏa táng đưa người mất vào các công viên vĩnh hằng vẫn là chuyện xa lạ đối với nhiều người dân trên địa bàn.

Tương tự, tại phường Yên Thanh (TP Uông Bí) hiện có 2 nghĩa trang Đượng Chùa và Đượng Giàng; tổng diện tích hơn 2,5ha với trên 3.400 ngôi mộ. Cả 2 nghĩa trang này hình thành tự phát từ lâu, quy chế quản lý lỏng lẻo. Cụ thể tại nghĩa trang Đượng Chùa, hiện có hàng trăm ngôi mộ quay ngang, dọc theo nhiều hướng với đa dạng kiểu dáng, kích thước, diện tích. Nghĩa trang không có cổng, biển tên; tường bao chỗ có, chỗ không. Nhiều khu mộ ở đây chưa theo quy hoạch, không theo hàng lối, mà do các gia đình tự chọn vị trí, xây dựng. Không ít trường hợp xây lăng mộ cao quá đầu người, rộng tới cả chục m².

Cách đây hơn 3 năm, gia đình ông Lê Văn Nới (khu Núi Gạc, phường Yên Thanh) quây khu đất rộng hơn 70m² tại nghĩa trang Đượng Chùa thành một nghĩa trang theo kiểu dòng họ. Để có diện tích này, một phần ông mua lại từ tổ quản trang, một phần đổi ruộng cho các hộ dân bên cạnh. Theo ông Nới, ở nghĩa trang Đượng Chùa, nhiều hộ dân cũng “xí” đất cho khu mộ riêng để chôn cất người mất theo gia đình, dòng họ. Ông lo ngại nếu không dự trữ trước, sẽ khó tìm được vị trí xây mộ đẹp, không còn chỗ chôn cất, bị chuyển đi nơi khác.

Tại nghĩa trang Đượng Chùa xuất hiện nhiều trường hợp đắp mộ giả để chiếm đất. Thậm chí, xuất hiện hiện tượng phân chia đất nghĩa trang theo gia đình, dòng họ. Nhiều hộ dân sống gần khu vực này lo ngại khi khu đất đặt mộ ngày càng “phình to”, quỹ đất mộ eo hẹp đi sẽ xảy ra tình trạng lấn đất ruộng để mai táng, nghĩa trang vây khu dân cư, gây ô nhiễm môi trường xung quanh.

Cần các giải pháp căn cơ

Ngày 16/7/2020, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 21/2020/QĐ-UBND quy định thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội trên địa bàn tỉnh. Theo đó, người qua đời phải được chôn cất tập trung tại các nghĩa trang đã được quy hoạch của địa phương. Những nơi chưa có nghĩa trang thì chính quyền địa phương có trách nhiệm quy định nơi chôn cất phù hợp với định hướng quy hoạch của địa phương. Diện tích đất tối đa cho phần mộ cá nhân (theo Nghị định số 23/2016/NĐ-CP) hung táng và chôn cất một lần tối đa không quá 0,5m²; cát táng tối đa không quá 0,3m².

Các địa phương trong tỉnh đang đẩy mạnh chương trình xây dựng NTM. Tiêu chí 17 về môi trường quy định chi tiết việc xây dựng nghĩa trang phải theo quy hoạch, bảo đảm lâu dài. Tuy nhiên, thực tế hiện nay do hình thành tự phát, nên phần lớn các nghĩa trang, nhất là nghĩa trang tại các xã, phường, không có tường rào bảo vệ, không có nhà quản trang, hệ thống thoát nước tạm bợ; nhiều nghĩa trang, khu hung táng lẫn với khu cát táng, không có ranh giới phân định với khu dân cư. Việc quản lý nghĩa trang nhân dân hiện còn nhiều bất cập.

Đáng lo ngại là tình trạng đặt mộ, nhất là mộ địa táng, trên đất nông nghiệp, gần khu dân cư, làm gia tăng ô nhiễm nguồn nước, đất và không khí, tăng nguy cơ lây lan dịch bệnh. Tình trạng xây mộ tùy tiện tại các nghĩa trang nhân dân đã và đang phá vỡ quy hoạch sử dụng đất, gia tăng vi phạm về đất đai, làm thu hẹp diện tích đất canh tác. Điều này còn là rào cản ảnh hưởng tới tiến độ dồn điền, đổi thửa, không bảo đảm nếp sống văn minh theo quy định của tỉnh; ảnh hưởng không nhỏ đến tiến độ đền bù, GPMB khi Nhà nước thực hiện các dự án.

TX Quảng Yên thực hiện công tác GPMB phục vụ các dự án trọng điểm, hằng năm phải di dời hàng trăm ngôi mộ. Theo Trung tâm Phát triển quỹ đất thị xã, chỉ riêng 3 dự án: KCN Sông Khoai (giai đoạn 2, 3 và 4), KCN Bắc Tiền Phong; tuyến đường ven sông, phải di dời 266 ngôi mộ của các hộ dân. Phần lớn các ngôi mộ này nằm ngoài khu nghĩa trang nhân dân, được chôn cất tự phát từ lâu. Kinh phí bồi thường di dời  từ 20-30 triệu đồng/ngôi mộ. Tổ chức di dời mộ thường mất nhiều thời gian, nhất là với những ngôi mộ vô chủ, gia đình không sinh sống tại địa phương, ảnh hưởng đến tiến độ GPMB.

TX Quảng Yên đang yêu cầu các địa phương siết chặt quản lý nghĩa trang nhân dân bằng cách đầu tư hạ tầng, xây tường rào bao quanh, giữ nguyên hiện trạng các nghĩa trang hiện có; không quy hoạch, bổ sung, mở rộng nghĩa trang mới. Thị xã đã thu hút được một doanh nghiệp đầu tư xây dựng công viên nghĩa trang tại phường Tân An, quy mô hơn 95,5ha, xây dựng theo mô hình công viên vĩnh hằng. Dự kiến đầu năm 2022, công viên nghĩa trang này sẽ chính thức đi vào hoạt động. Đây sẽ là nghĩa trang kiểu mẫu giải quyết vấn đề tồn tại về bài toán quy hoạch nghĩa trang tạiTX Quảng Yên hiện nay.

Mở rộng hình thức mai táng văn minh, tỉnh đang khuyến khích các địa phương khảo sát, lập quy hoạch đầu tư nghĩa trang quy mô lớn theo hình thức hỏa táng, qua đó từng bước giảm thiểu quá tải tại các nghĩa trang nhân dân hiện nay. Đồng thời đề nghị các địa phương có phương án di dời các nghĩa trang nhỏ lẻ, phân tán; có cơ chế khuyến khích người dân sử dụng hình thức hỏa táng; xây dựng lộ trình đóng cửa nghĩa trang không phù hợp với quy hoạch; lập quy hoạch chi tiết và tích cực kêu gọi xã hội hóa nhằm đẩy nhanh tiến độ xây dựng nghĩa trang nhân dân bảo đảm tiêu chí môi trường theo quy hoạch nông thôn mới.

Bên cạnh đó, tăng cường công tác tuyên truyền, lồng ghép với các phong trào xây dựng nếp sống văn hóa, văn minh đô thị, đưa vào hương ước, quy ước của thôn, làng, tổ dân, nhằm nâng cao ý thức của người dân về việc chăm lo mộ phần cho người quá cố một cách văn minh, khoa học.