Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo: Năm học 2023-2024, hứa hẹn nhiều đổi mới

Năm học 2023-2024, ngành giáo dục sẽ có nhiều thay đổi không chỉ ở giáo dục phổ thông mà cả giáo dục mầm non, giáo dục thường xuyên, một năm hứa hẹn nhiều đổi mới. Đây là chia sẻ của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn với báo chí trước thềm năm học mới.

Năm học công việc nhiều, tầm quan trọng lớn

- Thưa Bộ trưởng, năm học mới 2023-2024 đã bắt đầu, Bộ trưởng có thể chia sẻ những nhiệm vụ chính của ngành trong năm học tới?

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Năm học 2023-2024 là năm hứa hẹn nhiều đổi mới. Năm học này được ngành giáo dục xác định chủ đề: Đoàn kết, kỷ cương, sáng tạo, tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo. Ngành sẽ tập trung vào các nhiệm vụ trọng tâm sau:

Thứ nhất là tiếp tục thực hiện lộ trình đổi mới giáo dục phổ thông, mà trọng tâm là triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018. Bên cạnh việc tiếp tục rà soát, triển khai các lớp đã thực hiện theo chương trình mới, năm học này tập trung triển khai mới với các lớp 4,8,11 và chuẩn bị điều kiện triển khai các lớp cuối cấp 5,9,12 (bao gồm cả phần việc biên soạn sách giáo khoa, thẩm định, chuẩn bị các điều kiện phát hành). Vì vậy, đây là một năm với lượng công việc nhiều, tầm quan trọng lớn, chất lượng công việc có tác động lớn tới chất lượng đổi mới giáo dục phổ thông.

Thứ hai là tiếp tục đổi mới giáo dục phổ thông theo chiều sâu, ở từng nội dung giáo dục, từng môn học, từng hoạt động. Đổi mới ở các môn như Ngữ văn, Lịch sử, Toán học, Mỹ thuật, Ngoại ngữ...

Thứ ba là hỗ trợ giáo viên nhiều hơn, tăng cường hơn nữa về phương pháp và chuẩn bị nhiều hơn các điều kiện để đảm bảo đổi mới theo chiều sâu và tăng cường chất lượng trong sự đổi mới.

Bên cạnh nhiệm vụ đổi mới giáo dục phổ thông, nhiều vấn đề, nhiệm vụ quan trọng khác cũng sẽ được ngành triển khai trong năm học mới này. Trước mắt là thực hiện nhiệm vụ do Bộ Chính trị, Ban Bí thư giao là Tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết 29 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo, nhìn lại chặng đường 10 năm đổi mới đồng thời xác định hướng phát triển giáo dục cho chặng đường tiếp theo.

Một trong những nhiệm vụ xây dựng và phát triển lớn, quan trọng là chuẩn bị, xây dựng Luật Nhà giáo, dự kiến hoàn thành và trình Quốc hội vào năm 2024; rà soát các bộ luật quan trọng của ngành như Luật Giáo dục Đại học.

Mặt khác, ngành cũng tăng cường triển khai văn hóa học đường, tâm lý học đường, xây dựng trường học hạnh phúc, phòng chống bạo lực học đường…

Năm học tới, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ triển khai thí điểm chương trình giáo dục mầm non mới. Việc biên soạn đã được thực hiện, năm nay sẽ đưa vào thực nghiệm, sau đó mới triển khai thực tế.

Bên cạnh đó, giáo dục thường xuyên cũng sẽ có đổi mới, từ tăng cường điều kiện, đội ngũ giáo viên, tới dạy học kiểm tra, đánh giá trong hệ thống giáo dục thường xuyên.

Nhiều khó khăn, thách thức

- Với nhiều nhiệm vụ quan trọng, ngành có những thuận lợi và khó khăn gì trong thực hiện, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Một trong những thuận lợi lớn nhất của ngành là đang nhận được sự quan tâm lớn của Đảng, Quốc hội, Chính phủ, nhân dân. Sự quan tâm này đã và đang hỗ trợ rất lớn đối với ngành giáo dục đồng thời tạo ra động lực quan trọng cho sự nghiệp đổi mới giáo dục.

Dù còn nhiều khó khăn nhưng lực lượng nhà giáo đã không ngừng nỗ lực, phấn đấu, dũng cảm đương đầu với khó khăn thách thức để thực hiện đổi mới. Những hiệu ứng tích cực của đổi mới giáo dục phổ thông thể hiện ở sự hào hứng học tập của học sinh và hào hứng giảng dạy của thầy, cô giáo. Đánh giá của Đoàn giám sát Quốc hội thực hiện Nghị quyết 88, Nghị quyết 51 cũng đã ghi nhận đổi mới giáo dục phổ thông đạt được nhiều kết quả quan trọng, giúp cho giáo dục phổ thông có nhiều khởi sắc.

Sau một chặng đường đổi mới, đã có những kết quả quan trọng là tiền đề. Những thách thức, bỡ ngỡ, lúng túng dần được điều chỉnh để đi vào nền nếp. Giáo viên đã bắt đầu quen với chương trình giáo dục phổ thông mới, với cách dạy mới, phát huy tính chủ động, sáng tạo nhiều hơn; học sinh quen hơn với cách học, xã hội biết và chia sẻ nhiều hơn… đó chính là thuận lợi rất quan trọng.

Các địa phương cũng nhận thấy điều kiện đổi mới còn nhiều thiếu thốn và tích cực để giải quyết. Việc các chương trình phục hồi kinh tế-xã hội, các chương trình mục tiêu quốc gia được đẩy mạnh triển khai cũng là những yếu tố góp phần thuận lợi. Hy vọng các chương trình này sẽ đem lại cho các địa phương, cơ sở giáo dục thêm điều kiện để thực hiện chương trình mới này.

Tuy vậy, ngành vẫn còn phải đối mặt với không ít khó khăn.

Đổi mới mang theo những thách thức đối với cái cũ, tư duy cũ, quan niệm cũ và sức ì. Đổi mới càng sâu thì thách thức càng lớn. Đổi mới không chỉ liên quan đến học sinh, giáo viên mà còn cần sự ủng hộ của phụ huynh, xã hội. Công cuộc đổi mới có rất nhiều thay đổi và khi một phần không nhỏ trong xã hội chưa hiểu hết những thay đổi đó sẽ dễ dẫn đến kêu ca, phàn nàn, chưa hoàn toàn tin tưởng vào định hướng đổi mới. Đây là thách thức, cần phải tạo sự đồng thuận nhiều hơn từ phía xã hội, nhân dân, phụ huynh để tất cả cùng đồng hành, chia sẻ với ngành giáo dục.

Đối với lực lượng nhà giáo, tôi cho rằng mức độ đổi mới của nhà giáo đạt được đến đâu thì đổi mới giáo dục đạt được đến đó. Một trong những khó khăn đó là các cách làm cũ vốn đã định hình và ăn sâu vào thói quen giảng dạy mà không phải tất cả giáo viên đều sẵn sàng đổi mới mình để thích nghi với công việc mới cần làm theo yêu cầu của sự đổi mới. Để khắc phục cần có sự nỗ lực, quyết tâm, chia sẻ rất lớn từ đội ngũ các nhà giáo. Về phía Bộ Giáo dục và Đào tạo, chúng tôi đang làm rất nhiều việc để động viên, hỗ trợ giáo viên, cố gắng đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau, để giáo viên có thêm động lực, chỗ dựa cho sự đổi mới.

Chính vì áp lực của đổi mới và áp lực của cuộc sống (thu nhập không tăng, cơ hội việc làm rộng mở), một bộ phận không nhỏ giáo viên đã nghỉ việc, đi xuất khẩu lao động, đi làm ở các khu công nghiệp, làm tự do... Trong vòng 3 năm học, tính từ tháng 8/2020 đến tháng 8/2023, tổng số giáo viên mầm non, phổ thông nghỉ việc, bỏ việc lên đến trên 40.000. Bên cạnh đó, số lượng giáo viên nghỉ hưu, bình quân mỗi năm khoảng 10.000 người. Trong khi từ năm 2020 đến nay, số chỉ tiêu được giao gần 26.000. Đối chiếu số lượng giáo viên nghỉ việc và số lượng giáo viên được tuyển dụng đang có sự chênh lệch lớn. Chưa kể đến tình hình tuyển dụng ở các địa phương đang gặp nhiều khó khăn. Ở vùng sâu vùng xa, vùng khó khăn, có biên chế, có chế độ ưu đãi lại không tuyển được giáo viên ngoại ngữ, tin học, mỹ thuật, nghệ thuật. Một số tỉnh đồng bằng Bắc Bộ dù có chỉ tiêu nhưng lại không tuyển được giáo viên mầm non.

Khó khăn đến từ sự chuẩn bị các điều kiện ở phía địa phương cho công cuộc đổi mới. Với yêu cầu của phương pháp mới này cần phải đảm bảo số lượng học sinh trên lớp, tỷ lệ học sinh và giáo viên, chuẩn bị phòng học, thư viện, phòng học bộ môn, thực hiện giáo dục trải nghiệm… Tuy nhiên, do điều kiện kinh tế, mức độ quan tâm cũng như khó khăn khác nhau của mỗi địa phương dẫn đến việc đáp ứng điều kiện cho đổi mới còn nhiều hạn chế.

Cần chú ý rằng, trước khi đổi mới giáo dục đã có nhiều khó khăn chưa khắc phục xong, giờ lại phải bước vào một hành trình đổi mới với nhiều khó khăn hơn. Ở những vùng sâu, vùng xa, khó khăn, thách thức sẽ còn chồng chất hơn nữa nếu như không có sự hỗ trợ hiệu quả. Trong khi đó, ở các đô thị lớn lại gặp khó khăn về sự dịch chuyển dân cư cơ học, tăng dân số cao, thiếu đất để xây trường. Như vậy, mỗi nơi đều có các khó khăn riêng.

Muốn sinh viên xuất sắc, phải có thầy xuất sắc

- Với giáo dục đại học, tự chủ đại học là vấn đề lớn nhất đặt ra với bậc học này trong Nghị quyết 29 của Trung ương Đảng về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục. Bộ trưởng có thể chia sẻ về việc thực hiện vấn đề này?

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Giáo dục đại học đang trong thời kỳ chuyển đổi. Chuyển đổi về mô hình, về cách thức tổ chức quản trị, hình thức quản lý nhà nước, hoạt động, phương pháp dạy và học, cơ cấu ngành nghề, về sử dụng nguồn lực... Bên cạnh đó, có những vấn đề mới đặt ra với các trường đại học. Đó là các trường phải đóng vai trò là động lực của vấn đề đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp. Khi giáo dục là quốc sách, là một đột phá chiến lược, thì mũi nhọn đột phá chiến lược đó là giáo dục đại học.

Vấn đề tự chủ học thuật và vai trò của các giảng viên là yếu tố quan trọng trong các trường đại học và càng ngày chúng ta càng hiểu thêm rằng điều quan trọng nhất của tự chủ đại học là làm sao tự chủ đến được với các nhà khoa học, các giảng viên. Đây là việc quan trọng để phát triển lực lượng các nhà khoa học và giải phóng sức sáng tạo, xây dựng môi trường thuận lợi cho các nhà giáo phát huy.

Khi khoa học kỹ thuật và công nghệ phát triển và đổi mới nhanh như vũ bão, thì các nhà khoa học của chúng ta nếu đã giỏi rồi, cần giỏi hơn nữa, bởi vì sự giỏi không có giới hạn. Phát triển khoa học công nghệ, đặc biệt là các khoa học cơ bản, khoa học công nghệ mũi nhọn, chúng ta mới có thể có những cải thiện thực sự về chất lượng giáo dục. Một trong các quyền tự chủ là phát triển đội ngũ, dành những gì tốt nhất để phát triển đội ngũ chuyên gia. Muốn có các sinh viên xuất sắc, thì không thể không có các thầy xuất sắc. Cho nên câu chuyện đặt ra là, cần có thêm những thầy giỏi đầu ngành để dẫn dắt, đất nước cần thêm những người như vậy.

Bên cạnh những công bố quốc tế, chúng ta cần cả những công trình giải quyết được các vấn đề nóng của đất nước, những công bố có thể ứng dụng để giải quyết các vấn đề thực tiễn. Đó trách nhiệm xã hội của giáo dục đại học, là bản chất của trí thức. Trí thức thì chỉ có một, không có trí thức công và tri thức tư. Trách nhiệm xã hội của người trí thức cũng không phân biệt công, tư.

Thời gian tới, để thúc đẩy tự chủ đại học sẽ có nhiều việc phải làm, mong muốn làm. Tuy nhiên, có những việc sẽ làm sớm, có những việc cần thời gian; trong đó cần phải sớm tháo gỡ các khó khăn để mở đường cho tự chủ đại học phát triển mạnh mẽ, mà trước mắt là sửa Nghị định 99 và sớm điều chỉnh Luật Giáo dục Đại học 2018.

Ngoài ra, cần triển khai những chính sách đặc thù để phát triển khoa học cơ bản, lĩnh vực sư phạm và các lĩnh vực mũi nhọn. Mặt khác, cần thêm những chính sách để phát hiện, bồi dưỡng nhân tài, phát triển đội ngũ trí thức; đặc biệt là các nhà khoa học hàng đầu.

- Năm học mới 2023-2024 đã bắt đầu, Bộ trưởng có gửi gắm gì tới đội ngũ giáo viên, học sinh trước năm học mới?

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Một năm học mới bắt đầu với rất nhiều nhiệm vụ và thử thách lớn còn ở phía trước và cũng là một năm trọng tâm của quá trình đổi mới của giáo dục, khó khăn nhiều, nhưng cũng hứa hẹn rất nhiều thành tựu ở phía trước.

Tôi mong rằng toàn thể các nhà giáo và toàn thể các em học sinh, sinh viên tiếp tục nỗ lực, phấn đấu đổi mới, sáng tạo để hoàn thành tốt trách nhiệm của mình trước ngành, trước xã hội.

Mong rằng toàn thể xã hội, các quý vị phụ huynh tiếp tục ủng hộ cho ngành Giáo dục trong thời gian sắp tới.

- Xin trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!