Các nơi lưu giữ xá lỵ của Phật hoàng Trần Nhân Tông

Vua Trần Nhân Tông, người hai lần lãnh đạo nhân dân Đại Việt đánh thắng quân xâm lược Nguyên Mông. Khi đất nước thái bình thịnh trị, ông nhường ngôi cho con, xuất gia tu hành khổ hạnh. Cuối đời, ông tu hành và hoá Phật tại am Ngoạ Vân (Đông Triều), được xưng tôn là tổ thứ nhất của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. Sau khi Phật Hoàng viên tịch, vâng theo di chúc, các đệ tử tiến hành hoả thiêu thi thể ông ngay tại am Ngoạ Vân. Pháp Loa, tổ thứ hai của Thiền Phái Trúc Lâm đến tưới nước thơm lên giàn hoả, thu được ngọc cốt và hơn 3.000 viên ngọc xá lỵ, sau đó đem lưu giữ ở nhiều nơi để nhân dân và phật tử thờ phụng.

Tháp Phổ Minh, nơi lưu giữ hòm xá lị của Phật Hoàng Trần Nhân Tông.

Trong đó, một phần xá lỵ được lưu giữ tại Phật Hoàng tháp tại Ngoạ Vân am do Pháp Loa cho xây dựng. Nơi lưu giữ thứ 2 là tại bảo tháp ở Đức Lăng (còn gọi là lăng Quy Đức - theo các sách Đại Việt sử ký toàn thư, sách Tam Tổ thực lục). Lăng Quy Đức được xây dựng trong khu lăng tẩm nhà Trần ở Tam Đường, nay thuộc thôn Tam Đường, xã Tiến Đức, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình. Khu lăng tẩm này có lăng của Thượng hoàng Trần Thừa và 3 vị vua đầu triều, trong đó có vua Trần Nhân Tông. Khu Tam Đường hiện chỉ còn lại 3 gò mộ cao to như quả đồi, mỗi gò mộ hẳn là một lăng, tuy nhiên cho đến nay chưa thể xác định rõ lăng của từng vị vua.

Nơi lưu giữ hòm xá lỵ của Phật Hoàng Trần Nhân Tông còn nguyên vẹn duy nhất hiện biết nằm trong tháp Phổ Minh trong khuôn viên chùa Phổ Minh, được nhà Trần cho xây dựng vào năm 1262, nằm ở phía Tây cung Trùng Quang, phủ Thiên Trường (nay thuộc tỉnh Nam Định). Tháp Phổ Minh được xây dựng năm Hưng Long thứ 13 (1305), sau khi Trần Nhân Tông hoá Phật, vua Trần Anh Tông cho cung nghênh xá lỵ của Phật Hoàng về lưu giữ tại đây. Tháp cao 13 tầng, tầng thứ 11 là nơi đặt hòm xá lỵ của vua Trần Nhân Tông. Theo mô tả của sách Lịch triều hiến chương loại chí thì khi trùng tu tháp “đã thấy cái hòm to, mở ra xem thì lớp thứ nhất là hòm bằng sắt, lớp thứ hai là hòm bằng đồng, lớp thứ ba là hòm bằng bạc, lớp thứ tư là hòm bằng vàng, lớp thứ năm là hòm bằng đá quý, trong để xá lỵ tròn bằng đầu ngón tay, sắc sáng long lanh, đã trả lại chỗ cũ…”. Những năm 80, của thế kỷ 20, khi tỉnh Nam Định trùng tu lại tháp cũng đã thấy hòm xá lỵ ở tầng 11 như mô tả của sử sách và hiện nay nó vẫn được tôn trí tại đây.

Nơi thứ tư là tháp Đại Thắng tư thiên bên hồ Lục Thuỷ (tháp Báo Thiên). Đây là toà tháp nổi tiếng được xây dựng năm 1057 dưới thời Lý Thánh Tông trong khuôn viên chùa Báo Thiên, nay thuộc khu vực Nhà Thờ lớn Hà Nội. Sách Tam Tổ thực lục cho biết “tháng 11 năm Kỷ Tỵ (1329), sư (Pháp Loa - PV) lập đàn tràng tại Viện Quỳnh Lâm, làm lễ điểm nhãn tượng Phật Di lặc, và lấy một phần xá lỵ của Điều Ngự tại tháp Thắng Tư Thiên đem cất vào tháp đá tại viện Quỳnh Lâm”. Viện Quỳnh Lâm là nơi đào tạo tăng tài lớn nhất của Thiền phái Trúc Lâm thế kỷ 14; trước đó nơi đây đã nổi tiếng với pho tượng Phật Di Lặc được xem là “An Nam tứ đại khí”. Như vậy, ngọc xá lỵ của Phật Hoàng được tôn trí tại tháp Báo Thiên và bảo tháp chùa Quỳnh Lâm, riêng tại chùa Quỳnh Lâm có hai nơi lưu giữ xá lỵ của ngài. Tuy nhiên, cũng giống như tháp Báo Thiên, hai toà tháp tại Viện Quỳnh Lâm nay đều đã bị phá huỷ.

Một nơi chứa xá lỵ của Trần Nhân Tông được nhiều người biết chính là tháp Tuệ Quang (Huệ Quang) hay còn gọi là tháp Tổ, tháp lớn nhất nằm ở khu vực trung tâm vườn tháp tổ phía dưới chùa Hoa Yên (Yên Tử). Năm 1326, Pháp Loa phụng chiếu của vua Trần Minh Tông đến chùa Hoa Vân (Hoa Yên) trên núi Yên Tử, tôn trí xá lỵ của Điều Ngự vào Kim tháp Tuệ Quang. Cũng phải lưu ý rằng, toà tháp hiện nay không phải là toà tháp được xây dựng dưới thời Trần mà nó mới được xây dựng lại vào thời Lê, pho tượng Phật Hoàng đặt trong tháp cũng được làm vào thời Lê.

Như vậy, qua những ghi chép và những bằng chứng khảo cổ học hiện còn có thể xác định hành trình tu luyện, nhập diệt theo thế sư tử nằm, phân phát xá lị đi khắp nơi của Điều Ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông là một chuỗi công việc mô phỏng quá trình tu luyện, viên tịch và phân phát xá lị của Đức Phật Thích-Ca-mâu-ni. Trong chuỗi sự kiện đó thì Yên Tử là nơi Phật Hoàng tu luyện, giảng pháp, độ tăng và Ngoạ Vân là nơi kết thúc trọn vẹn quá trình tu luyện và thành Phật của Ngài. Các nơi khác được lưu giữ xá lỵ đều là những trung tâm lớn về chính trị, kinh tế hoặc tôn giáo dưới thời Trần. Trong số tám nơi được lưu giữ xá lỵ của Phật Hoàng thì riêng Tự - Viện Quỳnh Lâm có hai nơi chứa xá lỵ của Ngài. Đông Triều, Uông Bí ngày nay dưới thời Trần là đất An Sinh quê gốc của nhà Trần, đồng thời là trung tâm của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử nên có đến 4 điểm lưu giữ xá lỵ của Phật Hoàng.

Nguyễn Văn Anh (CTV)