Cách Nga tránh được phá sản kinh tế sau 2 năm xung đột với Ukraine

Gần 2 năm sau cuộc xung đột ở Ukraine, nền kinh tế Nga vẫn tỏ ra kiên cường. Nga vẫn còn đủ nguồn lực để duy trì cuộc chiến bất chấp doanh thu từ dầu mỏ giảm đáng kể.

Theo mạng tin Business Insider ngày 19/2, nền kinh tế thời chiến của Nga đang bùng nổ. Điều đó nghe có vẻ phi lý, nhưng tăng trưởng GDP không phải là điều bất thường trong thời kỳ xung đột.

Trong khi có những nghi ngờ về tính chính xác và đầy đủ của dữ liệu kinh tế màu hồng mà Nga đã công bố trong hai năm qua, Moskva có vẻ sẵn sàng đảm bảo nguồn lực cho cuộc chiến ở Ukraine năm thứ 3 - dù các cuộc chiến đều rất tốn kém.

Hassan Malik, chiến lược gia vĩ mô toàn cầu và chuyên gia về Nga tại công ty quản lý đầu tư Loomis Sayles có trụ sở tại Boston, nói: “Từ quan điểm kinh tế thuần túy, Nga có dư địa đáng kể để tiếp tục tiến hành giao tranh”.

Suy cho cùng, Nga đã tự bảo vệ mình khỏi các lệnh trừng phạt kể từ năm 2014, khi nước này phải hứng chịu một loạt hạn chế thương mại sau khi sáp nhập Crimea từ Ukraine. Trên hết, kinh tế Nga vẫn được hỗ trợ bởi doanh thu từ việc bán dầu.

Dưới đây là cách giúp Nga duy trì nền kinh tế của mình vững mạnh ngay cả sau hai năm tiến hành xung đột.

Thứ nhất, tiến hành xung đột bên ngoài biên giới của mình. Một lý do quan trọng khiến nền kinh tế Nga vẫn đang phát triển là do vị trí của cuộc chiến. Chuyên gia Malik nói: “Giao tranh đang diễn ra chủ yếu trên lãnh thổ Ukraine và phá hủy phần lớn cơ sở hạ tầng của Ukraine, do đó tác động trực tiếp đến năng lực sản xuất và các hộ gia đình Nga là tương đối hạn chế”.

Theo số liệu thống kê chính thức, năm 2022, năm đầu tiên của cuộc xung đột, nền kinh tế Nga suy giảm 1,2% GDP. Các nhà phân tích được Reuters thăm dò dự báo GDP của Nga sẽ tăng 3,1% vào năm 2023. Nga vẫn chưa công bố mức tăng trưởng GDP cả năm cho năm 2023.

Để so sánh, GDP của Ukraine đã giảm 29,1% vào năm 2022 và ngân hàng trung ương nước này dự báo kinh tế Ukraine sẽ tăng trưởng 4,9% vào năm 2023. Ngân hàng này cũng chưa công bố số liệu tăng trưởng chính thức.

Chiến lược gia Malik giải thích: "Trong kịch bản mà xung đột không diễn ra trên lãnh thổ của bạn, giao tranh có thể đóng vai trò là một cú sốc lớn về nhu cầu, đặc biệt là đối với nguồn cung cho cuộc chiến. Đó là điều đã xảy ra ở Nga: Xung đột đã thúc đẩy nền kinh tế".

Thứ hai, tạo ra nhu cầu về hàng hóa và dịch vụ thời chiến. Tiếp đó, có nhu cầu về hàng hóa và dịch vụ giúp duy trì xung đột.

Quân đội Nga cần nguồn cung cấp vật chất - những thứ như vũ khí, đạn dược và nhiều trang thiết bị liên quan khác. Nhu cầu thúc đẩy các ngành sản xuất những hàng hóa đó - đặc biệt là trong nước, vì nhập khẩu vào Nga bị hạn chế do lệnh trừng phạt từ phương Tây.

Xung đột cũng cần có nhân lực. Nga đang phải đối mặt với một cuộc suy giảm nhân khẩu học với dân số giảm và tỷ lệ sinh giảm ngay cả trước cuộc chiến với Ukraine. Khi xung đột nổ ra, gần 1 triệu người Nga - bao gồm cả nam giới trong độ tuổi nhập ngũ - đã rời bỏ quê hương, khiến nguồn lao động của nước này càng bị thu hẹp hơn nữa.

Việc Tổng thống Nga Vladimir Putin huy động nam giới tham gia chiến tranh đã tạo ra tình trạng thiếu lao động kéo dài kể từ năm 2022. Năm ngoái, Nga phải đối mặt với tình trạng thiếu 5 triệu công nhân khi lực lượng lao động trống tăng gần 5% so với một năm trước. Vào tháng 11/2023, Nga có tỷ lệ thất nghiệp thấp kỷ lục là 2,9%.

Nhờ thiếu nhân lực, tiền lương đã tăng lên – từ đó hỗ trợ tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế.

Thứ ba, tự chủ về vũ khí và sản xuất hàng hóa. Nga là một nền kinh tế lớn toàn cầu — lớn thứ tám thế giới vào năm 2022 — một phần nhờ vào vị thế vững chắc của nước này là nhà sản xuất các mặt hàng như dầu, khí đốt tự nhiên, lúa mì và kim loại.

Tuy nhiên, không giống như nhiều quốc gia, Nga cũng có khả năng tự cung tự cấp trong sản xuất các mặt hàng quan trọng như dầu, khí đốt tự nhiên và lúa mì, điều này đã giúp Moskva vượt qua nhiều năm trừng phạt.

Chiến lược gia Malik nói: “Mặc dù các biện pháp trừng phạt và hạn chế thương mại của phương Tây chắc chắn đã có một số tác động nhỏ đến nền kinh tế Nga, nhưng tác động này đặc biệt hạn chế đối với ngành công nghiệp quốc phòng Nga, vốn phần lớn đang tự cung tự cấp”.

Theo chuyên gia Malik, là một trong những nhà xuất khẩu vũ khí hàng đầu thế giới, Nga cũng có thể tự cung cấp cho mình hầu hết các nhu cầu quốc phòng, ngay cả đối với các loại vũ khí phức tạp.

Điều này, cùng với các biện pháp mà Nga đã áp đặt để thúc đẩy nền kinh tế - bao gồm nhập khẩu lưỡng dụng, chuyển hướng sang các thị trường xuất khẩu thay thế như Trung Quốc và Ấn Độ, cũng như các chuỗi cung ứng mới - càng làm giảm tác động của các lệnh trừng phạt từ phương Tây đối với ngành công nghiệp quốc phòng và nền kinh tế thời chiến của Nga.

Thứ tư, kích thích và ổn định nền kinh tế bằng các khoản trợ cấp và chính sách. Các khoản trợ cấp, chi tiêu và chính sách của chính phủ cũng đang hỗ trợ nền kinh tế Nga.

Chính phủ Nga đã triển khai các loại khoản vay trợ cấp khác cho các doanh nghiệp, nhằm kích thích hơn nữa nhu cầu trong nền kinh tế.

Các nhà hoạch định chính sách Nga cũng nhanh chóng vào cuộc để ổn định thị trường và nền kinh tế sau khi xung đột ở Ukraine nổ ra. Họ đã thực hiện các bước bao gồm đóng cửa Sở giao dịch Moskva trong nhiều tuần, áp đặt các biện pháp kiểm soát vốn và quản lý chính sách tiền tệ.

Sergei Guriev, cựu kinh tế trưởng tại Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu, cho biết trong một cuộc trao đổi vào tháng trước: "Việc đó được thực hiện khá nhanh chóng".

Thứ năm, duy trì nợ nước ngoài ở mức thấp và xuất khẩu mạnh. Nga bước vào cuộc xung đột với ít nợ nước ngoài và tài khoản vãng lai của nước này thặng dư một phần nhờ tác động của xung đột lên giá cả hàng hóa.

Chuyên gia Malik giải thích: “Những diễn biến như vậy đã bù đắp rất nhiều cho các động thái của phương Tây như đóng băng tài sản dự trữ của ngân hàng trung ương Nga”.

Nga cũng đã phân bổ gần 1/3 ngân sách năm 2024 của mình cho chi tiêu quốc phòng, bất chấp mọi lệnh trừng phạt mà nước này phải gánh chịu.

Trong năm qua, các chuyên gia và một số nhà kinh tế đều cho rằng Nga có đủ nguồn lực để tiếp tục cuộc chiến ở Ukraine trong vài năm.

Alex Iskov, chuyên gia kinh tế tại Bloomberg Economics, cho biết trong một báo cáo ngày 17/1 rằng tài sản lưu động của quỹ tài sản quốc gia Nga sẽ được duy trì thêm một hoặc hai năm nữa nếu giá xuất khẩu dầu của nước này giảm xuống dưới 50 USD/thùng. Giá trung bình của dầu thô Urals hàng đầu của Nga là khoảng 63 USD/thùng vào năm 2023.