Chùa Phổ Minh - dấu tích của hào khí Đông A

Di tích quốc gia đặc biệt chùa Phổ Minh tọa lạc ở thôn Tức Mặc, phường Lộc Vượng, TP Nam Định tỉnh Nam Định, quê hương của các vua Trần. Chùa có tháp Phổ Minh - công trình kiến trúc cổ độc đáo lớn nhất Việt Nam, bởi vậy còn gọi là chùa tháp Phổ Minh.

Chùa Phổ Minh tương truyền được xây dựng dưới triều Lý, đến năm 1262, nhà Trần đã mở rộng ngôi chùa bề thế hơn. Kiến trúc chính của chùa gồm Tiền đường, Thiêu hương và Thượng điện được xếp theo hình chữ "công". Trong khuôn viên chùa còn nhiều hiện vật mang dấu ấn nghệ thuật chạm khắc của thời Trần như chân tảng hoa sen, rồng đá, sóc đá…

Chùa Phổ Minh thờ Phật giống như các ngôi chùa khác nhưng hơn hết, nơi đây là nơi thờ phụng và có mối liên hệ mật thiết tới Đức vua- Phật hoàng Trần Nhân Tông. Trong chùa đang thờ 3 vị tổ của Thiền phái Trúc Lâm. Chùa Phổ Minh cũng từng là nơi tu hành, tụng niệm của nhiều vị vua và quan lại nhà Trần.

Điểm nổi bật nhất trong khuôn viên chùa Phổ Minh là tháp Phổ Minh. Theo sử sách ghi lại, tháp Phổ Minh được xây dựng năm 1308 với kiểu dáng hình vuông, gồm 14 tầng, cao 19,5m. Ở các tầng đều trổ 4 cửa vòm cuốn, giữa các tầng là gờ mái. Tầng tháp thứ nhất đặt trên bệ đá, có hai lớp cánh sen, lớp dưới chúc xuống, lớp trên ngửa lên. Bệ và tầng thứ nhất có những hình chạm hoa lá, sóng nước, mây cuốn, đặc trưng cho phong cách trang trí thời Trần. Mặt ngoài những viên gạch các tầng trên được trang trí hình rồng.

Theo các tư liệu lịch sử, vua Trần Nhân Tông đã cư trú ở chùa Phổ Minh trước khi xuất gia năm 1298. Khi vua mất, vua Trần Anh Tông nối ngôi đã xây tòa tháp Phổ Minh này để cất xá lỵ của cha.

Các sách Đại Nam nhất thống chí và Nam Định địa dư chí có ghi lại, năm 1789, trấn thủ Hải Dương là Trần Túc đã phá tháp Phổ Minh để lấy đồng đúc vũ khí nhưng khi phá đến tầng thứ 2 từ trên xuống thì thấy một luồng hơi đỏ bốc lên nên hoảng sợ không dám phá nữa mà giao xã sửa lại như cũ nhưng tháp không còn đỉnh bằng đồng nữa.