Chuyện hư thực về đền Cái Lân

Không chỉ những người ở Quảng Ninh mà nhiều bà con ở các tỉnh lân cận cũng đều biết đến đền Cái Lân (phường Bãi Cháy, TP Hạ Long). Những ngày Tết, tuần rằm hay mùng một hàng tháng, người ta đổ về đây dâng hương lễ Mẫu rất đông. Thế nhưng, không phải ai cũng biết được gốc gác của ngôi đền này...

Tam quan đền Cái Lân ở trên đồi.

Ông Nguyễn Văn Nhu là người gắn bó với ngôi đền này từ khá lâu. Ông đã chứng kiến biết bao câu chuyện thăng trầm, bao biến cố ly kỳ xung quanh khu vực này, hiện ông đang là Thủ từ của Đền. Ông Nhu kể rằng, trong dân gian vẫn lưu truyền đây là một trong nhiều ngôi đền thờ mẫu Thoải (bà chúa Thoải phủ). Mẫu Thoải (do dân gian đọc chệch từ chữ Thuỷ mà thành) còn gọi là Mẫu đệ tam, người cai quản miền sông nước, bà chúa liên quan trực tiếp đến dân tộc Việt trong buổi đầu dựng nước. Thông thường, đền thờ mẫu người ta thờ chung Tam toà thánh Mẫu. Nhưng đền Cái Lân lại là một trong 3 ngôi đền ở miền Bắc chỉ thờ Mẫu đệ tam. Truyền thuyết kể lại rằng, Thánh mẫu đệ Tam vốn là công chúa con gái vua Bát Hải Long vương Thuỷ quốc Động Đình, có danh hiệu là “Bạch Ngọc Thuỷ tinh xích lân long nữ công chúa”. Nghe theo sự xếp đặt của vua cha, bà kết duyên cùng hoàng tử Kính Xuyên là con vua Đất. Vào một ngày Kính Xuyên đi vắng, mụ vợ lẽ Thảo Mai lén đặt bức thư giả để hãm hại bà. Khi Kính Xuyên quay về, mù quáng nghe theo lời vợ lẽ, nghi cho bà thất tiết, bèn bỏ bà vào cũi mang lên rừng cho hổ dữ ăn thịt. Trong văn hầu mẫu ở đền Cái Lân (cũng như một số nơi khác) có đoạn nói về nỗi oan khuất này: “Thỉnh mời Đệ Tam Thánh Tiên/ Xích Lân Long Nữ ngự miền Thoải Cung/ Kính Xuyên sớm kết loan phòng/ Thảo Mai tiểu thiếp ra lòng gieo oan/ Kính Xuyên chẳng xét ngay gian/ Vàng mười nỡ để lầm than sao đành/ Lòng trời thương kẻ ngay lành/ Xui quan Liễu Nghị nho sinh tìm vào…”. Khi mất, bà thường hiển linh phù hộ độ trì cho những người làm nghề sông nước tránh được mưa to gió lớn. Vì thế, trên các cửa sông, người ta thường lập đền thờ bà. Một số đền thờ bà nổi tiếng nhất phải kể đến có đền Mẫu Thác Hàn Sơn (huyện Hà Trung, Thanh Hoá) và đền Mẫu Thoải (thành phố Lạng Sơn) gần sông Kì Cùng, đền thờ Mẫu ở gần cầu Chương Dương (Hà Nội)...

Hiện tại, ở đền Cái Lân không còn một chứng tích lịch sử nào có thể nói rõ về ngôi đền. Chỉ biết rằng, tương truyền, đền Cái Lân có từ thời nhà Trần. Do vị trí chiến lược là nơi đổ ra biển của 6 cửa sông này, Hưng Đạo đại vương đã cho xây dựng ở đây một ngôi đền để cai quản sông nước. Và ngài đã mang chân nhang từ ngôi đền Mẫu Thác Hàn Sơn ở huyện Hà Trung, nơi bến Đò Lèn mãi tận Thanh Hoá về để trấn yểm cho Đền. Nhiều người cho rằng, chính sự linh thiêng của Thánh Mẫu đã giúp cho quan quân nhà Trần đánh thắng giặc Nguyên Mông trong nhiều trận thuỷ chiến ở miền Đông Bắc.

Trò chuyện với chúng tôi, ông Nhu cho biết: Trước kia ngôi đền có nhiều bức tượng, trong đó có tượng mẫu mặc sắc phục trắng (danh hiệu Bạch Ngọc Thuỷ tinh), kích thước to bằng người thật, đôi mắt như có linh hồn, dù mình đứng ở đâu cũng như thấy Mẫu đang nhìn mình. Phía trước ngôi đền có hai pho tượng đôi mắt rất sắc, nhìn dữ lắm, buổi chiều muộn không ai dám lại gần. Ngoài ra, còn có tượng 5 vị quan lớn, tượng cô và tượng cậu ở bên ngoài. Hiện nay, ngôi đền đã được làm đi làm lại đến mấy lần; khi xây dựng Cảng Cái Lân, người ta còn di chuyển đền lên khu vực phía trên đồi cao, nên phần lớn những hiện vật xưa đã bị thất lạc. Ông Nhu còn cho biết thêm, vào năm 1986, người ta tìm được ở khu vực đền cũ rất nhiều tiền cổ, đồ cổ, phải chất lên bốn xe bò chở mới hết, và mấy hũ bạc bị đổ xuống vị trí một cái ao sau đền. Điều đó chứng tỏ rằng, trước kia khách thập phương đến lễ đền và cúng tiến rất nhiều. Nhưng hiện giờ, mọi dấu vết đã bị thay đổi, mặt bằng đã bị san lấp đi rất khác xưa, không ai biết chính xác những đồ cổ ấy bị chôn vùi ở điểm nào. Năm 2009, người ta dựng thêm một ngôi chùa bên cạnh đền trong khu vực cảng Cái Lân.

Người ta đồn nhiều câu chuyện ly kỳ xoay quanh ngôi đền này. Có không ít người đến lễ đền để khẩn cầu một điều gì đó cho bản thân. Tuy nhiên, theo ông Nhu, cũng như hầu hết mọi người đến đây, chuyện tâm linh là do cảm nhận của từng người. Thánh mẫu có linh thiêng phù hộ cho ai hợp căn số và thường phù hộ cho dân sức khoẻ, sự bình an, chứ không phải cái gì cầu cũng được...

Huỳnh Đăng