Con gà trong ẩm thực Việt

Con gà cục tác lá chanh/ Con lợn ủn ỉn mua hành cho tôi... Hỏi thế là gì? Bảo, thế tức là thịt gà phải có lá chanh, thịt lợn phải có hành.

Đĩa gà luộc rắc lá chanh thái chỉ.

Gà luộc chấm muối chanh ớt hạt tiêu vương sợi lá chanh ăn ngọt mát, thoảng hương chanh, thấy ngon hơn nhiều so với không có lá chanh.

Nói thì vậy, nhưng khoảng 25 năm nay gà mới sẵn. Trước đây, gà chỉ được thịt khi giỗ, Tết hoặc nhà có khách.

Có khách, thịt con gà giò 7-8 lạng, chỉ để đãi khách.

Thừa tí nước xuýt, tí lòng gà xào mướp, mang xuống chia đều cho 5-6 đứa con.

Cơm độn vàng khè ngô hay thâm sì sắn nạo, trộn tí nước xuýt hoặc tí lòng gà xào mướp còn sót ấy sao ngon quá sá!

Còn như giỗ, Tết - Ôi giời! Xôi - gà luộc sao mà sướng thế!

Bữa đó được thoả thuê ăn uống, ăn ngon, trong khi những ngày khác đói dài đói rạc.

Phóng sự “Việc làng” của Ngô Tất Tố kể cuộc cỗ khao làng.

Chỉ có 1 con gà, làm cỗ cho 32 người.

Trong khi “có 5 cụ và 4 ông đàn anh”, họ là những người có vai vế nhất, nên cái đầu gà và cái phao câu đã phải chia phần cho họ, họ được quyền ăn “đầu gà, má lợn”.

Trong ẩm thực người Việt, gà luộc là món phổ biến.

Ngoài ra còn có gà rang gừng.

Ốm, có gà con hầm lá ngải, gà hầm hạt sen.

Gần đây thấy có gà xào sả ớt, lẩu gà, gà rang muối, gà bọc giấy bạc nướng, gà rán...

Thằng cháu tôi giờ không thích gà luộc, chỉ đòi gà rán.

Ông nọ ăn xôi với ức gà luộc chấm nước mắm hạt tiêu. Tôi thử theo.

Ầy dà! Ngon thế nhỉ! Trước cứ nghĩ thịt gà luộc chỉ chấm muối chanh.

Giờ nhà chỉ có hai vợ chồng già sống với nhau. Mua con gà về, chia năm xẻ bảy. Cất trữ tủ lạnh ăn dần.

Lúc thì ức gà luộc thổi xôi chấm mắm.

Lúc đãnh đùi gà luộc chấm muối chanh ớt hạt tiêu. Không chặt miếng. Ăn đến đâu dùng tay xé đến đấy. Thấy ngon hơn gà chặt.

Rồi thì đầu, xương sống, chân đem ninh, nấu măng/khoai sọ/khoai tây...

Cánh, cổ, mồng chặt rang gừng.

Lòng gà xào mướp/su hào hoặc xào lẫn hành, mộc nhĩ làm bát miến.

Nước xuýt thịt gà vắt chanh, thêm chút muối cho vừa, húp nóng/nguội, cảm thấy mát hết ruột.

Thành ngữ, tục ngữ, ca dao:

Chó già, gà non: Thịt chó già không tanh, thịt gà non mềm.

Gà lấm lưng/Chó sưng mẩy: Những gà/chó cữ mới vừa “đi tơ” thịt ăn là ngon hơn cả.

Cau phơi tái, gái đoạn tang, chim ra ràng, gà mái ghẹ: Những thứ người ta ưa chuộng vì ngon, vì đẹp.

Cơm gà, cá gỏi: Khen bữa ăn ngon và sang trọng.

Khách đến nhà, chẳng gà thì vịt: Thể hiện sự hiếu khách của chủ nhà.

Gà cựa dài thịt rắn. Gà cựa ngắn thịt mềm/ Ếch tháng ba, gà tháng bảy/ Lợn thả, gà nhốt/ Thứ nhất phao câu, thứ nhì đầu cánh.

Nắm xôi nuốt trẻ lên mười. Con gà be rượu nuốt người lao đao.
 

Gà già khéo ướp lại tơ. Nạ dòng trang điểm gái tơ mất chồng...

Truyện dân gian: Bố chồng không ưa con dâu. Nhân ông thông gia sang chơi, bắt con gà trống làm thịt mời.

Có 2 cái dái gà trong đĩa luộc, ông xoay sang phía ông thông gia: Ông ăn dái đi ông! Ăn gì bổ nấy! Rồi đẻ khoẻ vào!

Ông thông gia tím mặt.

Ông Bảo Sinh có câu thơ đọc nghe mà hãi: “Cuối cùng tất cả chúng ta/ Đều lên nóc tủ ngắm gà khoả thân”.

Song cũng để chỉ một thực tế, cúng giỗ, Tết của người Việt phải có gà luộc nguyên con.

Trần Giang Nam (CTV)