Đặc khu kinh tế - Mô hình cần thiết cho sự phát triển của TP Móng Cái

Cuối tháng 3 vừa qua, UBND TP Móng Cái cùng Viện Chiến lược và phát triển (Bộ KH&ĐT) tổ chức Hội thảo “Định hướng phát triển và đề xuất các giải pháp, cơ chế chính sách để xây dựng Móng Cái trở thành thành phố cửa khẩu quốc tế hiện đại”. Các ý kiến thảo luận rất đa dạng với những cách tiếp cận nhiều chiều và có không ít sự khác biệt về cách nhìn, đặt ra nhiều vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu, kiến nghị nhiều phương án khác nhau để cân nhắc. Tuy vậy, tinh thần chung là nhất trí kiến nghị với T.Ư, với tỉnh những chính sách lớn để phát triển thành phố cửa khẩu quốc tế Móng Cái. Trong đó, vấn đề cần xây dựng Móng Cái thành một đặc khu kinh tế được nhiều học giả kiến nghị.

Hội thảo có sự tham gia của rất nhiều học giả uy tín trong cả nước. Các ý kiến phát biểu thảo luận xoay quanh các chủ đề: Vị thế của Móng Cái trong sự phát triển KT-XH của vùng và cả nước, vấn đề bảo vệ chủ quyền quốc gia; kinh nghiệm quốc tế về xây dựng thành phố cửa khẩu quốc tế; định hướng chung về phát triển và các cơ chế chính sách để xây dựng thành phố cửa khẩu quốc tế Móng Cái.

Nhận thức chung về vị thế, vai trò, tiềm năng, lợi thế của Móng Cái, các đại biểu thống nhất rằng Móng Cái là địa bàn có vị thế địa chính trị và địa kinh tế đặc biệt, nơi có cả đường biên giới trên bộ và trên biển tiếp giáp với nước CHND Trung Hoa, có vị trí chiến lược về kinh tế, chính trị, quốc phòng, an ninh và đối ngoại. Móng Cái là nơi có cả cửa khẩu quốc tế trên bộ lẫn trên biển, là nơi hội tụ giao thoa giữa hai hành lang, một vành đai phát triển kinh tế ven biển Vịnh Bắc Bộ, là một trong những cửa ngõ giao thương kinh tế quan trọng giữa Việt Nam, Trung Quốc và nhiều nước khác. Móng Cái tiếp giáp với Trung Quốc, một nền kinh tế lớn và năng động bậc nhất trên thế giới, có thị trường rộng lớn, tốc độ phát triển nhanh và có sức lan toả lớn. Phía đối diện bên kia biên giới là các thành phố của tỉnh Quảng Tây đang phát triển rất nhanh do được nhà nước Trung Quốc cho áp dụng các cơ chế đặc biệt, vừa tạo cơ hội cho Móng Cái phát triển nhanh, đặc biệt là trên các lĩnh vực dịch vụ, thương mại, vận tải, du lịch; nhưng lại vừa gây áp lực lớn đòi hỏi Móng Cái phải nhanh chóng vươn lên một thành phố ngang tầm có vị thế đối tác với các thành phố đối diện phía Trung Quốc.

Về khó khăn, thách thức, các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng: năng lực cạnh tranh hiện tại của Móng Cái còn rất hạn chế do thiếu nhiều điều kiện phát triển như hạ tầng kỹ thuật giao thông, bến bãi cửa khẩu, trung tâm dịch vụ tài chính ngân hàng… Các cơ chế chính sách và quản lý hiện hành tuy đã có nhiều ưu đãi nhưng vẫn chưa đủ sức tạo ra cho Móng Cái nguồn lực làm nên sự bứt phá để phát triển, nhất là hạ tầng kinh tế kỹ thuật và nhân lực. Trong khi đó, phía TX Đông Hưng đang được Chính phủ Trung Quốc xây dựng thành một khu khai phát thí điểm trọng điểm cho phép áp dụng nhiều cơ chế ưu đãi đặc biệt. Điều này đặt Móng Cái vào thế phải đối mặt với những thách thức và mức độ cạnh tranh gay gắt hơn.

Trước tình hình như vậy, với nhận thức rằng Móng Cái có vị trí đặc biệt quan trọng trong chiến lược phát triển KT-XH, QP-AN, đối ngoại của Quảng Ninh và toàn khu vực phía Bắc trong xu thế hội nhập và phát triển mạnh mẽ của các nền kinh tế khu vực và thế giới, các ý kiến tại hội thảo thống nhất rằng việc xây dựng Móng Cái thành thành phố cửa khẩu quốc tế hiện đại phải được xem là một nhiệm vụ cấp bách. Các học giả cho rằng, cần tiếp cận vấn đề từ lợi ích quốc gia với tầm nhìn tổng quát, toàn diện và dài hạn để xác định phương hướng, mục tiêu, giải pháp, cơ chế chính sách vượt trội mang tính chiến lược. Trên cơ sở đó mới có thể tìm ra các khâu then chốt có tính đột phá nhằm tập trung các nguồn lực để đầu tư phát triển TP Móng Cái, trong đó ưu tiên xây dựng một số công trình hạ tầng kỹ thuật quan trọng tạo nền móng để nâng tầm phát triển thành phố trong tương lai. Cách nhìn tổng thể này theo các nhà khoa học, cần đặt phát triển Móng Cái trong hệ thống trục Móng Cái - Hải Hà - Vân Đồn - Hạ Long - Hải Phòng, gắn với việc xây dựng đặc khu kinh tế Móng Cái - Hải Hà với đặc khu kinh tế Vân Đồn, đặc khu Cô Tô (như tinh thần của đề án phát triển tỉnh Quảng Ninh); phát triển hành lang kinh tế dựa trên khai thác hiệu quả cụm cảng Hải Phòng - Quảng Ninh. Có ý kiến đề nghị phải nhanh chóng nâng cấp phát triển thành phố cửa khẩu quốc tế Móng Cái và các cửa khẩu quốc tế Lào Cai, Đồng Đăng (Lạng Sơn) để khắc phục tình trạng tụt hậu nhanh có xu hướng khác biệt về đẳng cấp so với các thành phố phía bên kia biên giới, nếu không sẽ dẫn đến nhiều hạn chế trong phát triển và hợp tác nói chung.

Về định hướng phát triển, nhiều ý kiến kiến nghị mô hình mà TP Móng Cái cần hướng tới là một thành phố cửa khẩu quốc tế hiện đại, có đủ sức cạnh tranh ở vị thế đối tác với các thành phố đối diện phía Trung Quốc và các thành phố khác trong khu vực; phát triển Móng Cái thành một thành phố trung chuyển hàng hoá và trung tâm thương mại giao thương tự do quốc tế, thành một trong những điểm kết nối tăng trưởng năng động của vùng. Cùng với đó, cần tập trung nguồn lực để xây dựng một số công trình trọng điểm tạo sự đột phát và phát triển bền vững nhằm nâng cao trình độ, năng lực cạnh tranh cho thành phố cửa khẩu quốc tế; xây dựng thể chế kinh tế - hành chính theo hướng hội nhập ngang với thông lệ quốc tế. Thể chế này cần được nghiên cứu mô hình ở các đặc khu kinh tế hiện đại nhất. Móng Cái phải thu hút được nhân tài đa dạng về quản trị hành chính, công nghệ, kinh tế, tư vấn kinh doanh trong và ngoài nước; cho phép các công ty nước ngoài tham gia làm tư vấn ở một số lĩnh vực; khuyến khích thu hút các nhà đầu tư chiến lược ở trong và ngoài nước để phát triển thành phố.

Các nhà nghiên cứu cũng kiến nghị với tỉnh, T.Ư một số cơ chế chính sách cụ thể. Về mô hình quản lý thành phố cửa khẩu quốc tế, để Móng Cái khai thác tốt nhất các lợi thế cần xây dựng một đặc khu kinh tế hiện đại có khả năng cạnh tranh với các đặc khu kinh tế khác trong vùng và trên thế giới. Móng Cái cần có một thể chế hành chính và kinh tế vượt trội so với các đô thị khác trong nước. Mô hình thể chế hành chính này phải được soạn thảo trên cơ sở thể chế của các đặc khu kinh tế hiện đại bậc nhất, đồng thời phải đảm bảo thực hiện hiệu quả các chức năng của chính quyền đô thị, của một thành phố cửa khẩu quốc tế. Các học giả kiến nghị với Chính phủ cho phép TP Móng Cái được thí điểm thực hiện mô hình quản lý mới theo thể chế hành chính, kinh tế áp dụng như một đặc khu kinh tế. Kiến nghị này được các nhà nghiên cứu nhắc đi nhắc lại nhiều lần bởi thông qua điều này thì các vấn đề khác sẽ được giải quyết.

Là khu kinh tế (KKT) cửa khẩu, Móng Cái đang được hưởng các chính sách ưu đãi theo Nghị định số 29/2008/NĐ-CP, Quyết định số 33 của Thủ tướng Chính phủ và các văn bản liên quan khác. Song để Móng Cái phát triển mạnh mẽ hơn, các đại biểu đã đề nghị đưa KKT Móng Cái - Hải Hà gắn với KKT Vân Đồn vào nhóm các KKT trọng điểm được Chính phủ ưu đãi trong giai đoạn 2012-2020. Nhiều ý kiến đề nghị cần ưu tiên đưa dự án xây dựng đường cao tốc Hạ Long - Móng Cái về giai đoạn 2012-2015 thay vì để sau năm 2020; còn các công trình công cộng khác như đường sắt, bến cảng thì có thể để lại sau. Về chính sách huy động vốn, tinh thần chung là kiến nghị với T.Ư cho phép để lại 50% số thu từ hải quan như trước đây, có ý kiến đề nghị để lại 70%, thậm chí là 100% trong 5 năm… Các ý kiến cũng đề nghị nhiều cơ chế về đất đai và sử dụng tài nguyên, chính sách thuế và tài chính, thu hút nhân tài và nguồn nhân lực, về thương mại và xuất khẩu, về xuất nhập cảnh… theo hướng tự do hoá để xây dựng đặc khu kinh tế. Hội thảo cũng kiến nghị UBND tỉnh và TP Móng Cái nghiên cứu một hình thức để các nhà khoa học tham vấn thường xuyên giúp địa phương triển khai nghiên cứu các chính sách cụ thể nếu được T.Ư đồng ý các kiến nghị nêu trên.

Ngọc Hà