Lễ cấp thuỷ bên dòng sông Ka Long

Cùng với lễ cáo yết, lễ mộc dục, lễ dâng hương, lễ nghênh thần rước thần du xuân, lễ tế đàn Xã Tắc, lễ xuất tịch thì lễ cấp thuỷ là một trong những nghi lễ quan trọng nhất của lễ hội đền Xã Tắc (TP Móng Cái) hằng năm. 

Đền Xã Tắc được xây dựng vào cuối thế kỷ XIII, đầu thế kỷ XIV để thờ thần Xã Tắc Sơn Hà (vị thần đất nước), khẳng định chủ quyền nơi biên cương. Tương truyền, ngôi đền trước đây chỉ là một am cỏ nhỏ ở sát mép Thác Mang, trên dòng sông Ka Long. Vào khoảng đầu thế kỷ XX, trong một trận bão lớn, ngôi đền bị sạt lở, bát nhang, ban thờ trôi dạt vào một gò đất cao mà người địa phương gọi khu vực ấy là Xoáy Nguồn (còn đọc là Soáy Nguồn). Và tại vị trí này, người dân đã xây dựng lại ngôi đền bằng gạch đất nung, mái lợp ngói âm dương - loại vật liệu xây dựng phổ biến ở vùng Đông Bắc thời đó.

Trải qua biết bao thăng trầm của thời gian, ngôi đền đã được trùng tu nhiều lần và lần trùng tu lớn nhất là vào năm Kỷ Mão (1879). Một thế kỷ sau, đúng năm 1979, ngôi đền bị phá hủy, chỉ còn lại một vài tấm bia và nền móng cũ. Sau năm 1989, đền được phục hồi lại nhưng với quy mô nhỏ hơn đền cũ. Ngôi đền Xã Tắc được trùng tu gần đây nhất là vào năm 2009, trên diện tích khoảng 20.000m2, bao gồm đền chính và một số khu phụ cận khác. Khu chính của đền có diện tích 308m2, gồm tòa tiền đường với ba gian hai chái, hai gian trung đường và ba gian hậu cung. Đền được xây dựng chủ yếu bằng gỗ lim, mái lợp ngói vảy rồng, tường xây gạch. Đền hiện còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị, như các bức hoành phi, câu đối và một số tấm bia đá...

Với vị trí và lịch sử đặc biệt, ngôi đền có ý nghĩa quan trọng trong việc khẳng định chủ quyền nơi biên giới quốc gia, đồng thời cũng là di tích lịch sử - văn hoá, khắc ghi dấu ấn lịch sử nơi ông cha ta trấn yên bờ cõi và khẳng định những nét đặc trưng trong sinh hoạt văn hóa của người Việt. Đền Xã Tắc là địa điểm sinh hoạt tín ngưỡng, tâm linh linh thiêng của cư dân Móng Cái và các vùng lân cận. Hằng năm, tại đền diễn ra 5 ngày lễ chính là ngày 16 tháng Giêng, 2/5, 16/8, 16 và 18 tháng Chạp. Trong những ngày này, người dân trong khu vực được chia thành 5 tổ. Trong một năm, mỗi tổ được phân công lo một lễ chính.

Trước ngày khai hội xuân đền Xã Tắc hằng năm, một nghi lễ không thể thiếu của lễ hội đó là nghi lễ cấp thuỷ. Ở lễ cấp thủy của lễ hội đền Xã Tắc, đoàn tế lễ đi làm lễ lấy nước tại ngã ba Xoáy Nguồn để lấy nước sạch. Sau đó rước nước về đền làm lễ mộc dục (tắm tượng). Nghi lễ cấp thủy và rước nước là nét văn hóa đặc sắc trong lễ hội đền Xã Tắc, phản ánh đời sống tâm linh của cư dân nông nghiệp lúa nước với mong muốn cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt. Đồng thời còn tôn vinh truyền thống "Uống nước nhớ nguồn" của ông cha ta, tri ân tưởng nhớ công ơn của các bậc tiền nhân đã có công với dân, với nước.

Lễ cấp thủy và rước nước được thực hiện bằng cả đường thủy và đường bộ. Lễ rước nước diễn ra trong không khí linh thiêng và trang trọng, đoàn rước đi bộ sau đó lên thuyền được trang trí rực rỡ cờ, hoa và đến ngã ba sông Xoáy Nguồn để thực hiện nghi lễ cấp thủy. Nước lấy vào chum phải đi thuyền ra giữa dòng chỗ ngã ba sông. Và người dân hy vọng dòng nước sạch được lấy ở giữa ngã ba sông sẽ trở thành nước thiêng khi về làm lễ ở đền, gửi gắm ước nguyện về một năm quốc thái dân an, mùa màng bội thu, người người no đủ.

Lễ rước nước được gìn giữ trong lễ hội đền Xã Tắc đã tạo nên nét văn hóa độc đáo, đặc sắc trong di sản văn hóa phi vật thể của hoạt động lễ hội tại TP Móng Cái. Sau nghi thức này sẽ là các hoạt động tế lễ khác, diễn ra từ ngày 1/2 âm lịch, tức ngày chính hội...