Danh nhân Trần Thì Kiến

Huyện Đông Triều là miền đất thiêng của nhà Trần. Vào thời Trần, nơi đây đã sinh ra một danh nhân, đó là Trần Thì Kiến (1260-1330).

Theo Đại Việt Sử ký Toàn thư (trang 75, tập II, NXB Khoa học Xã hội - 1998), Trần Thì Kiến người làng Cự Xạ, huyện Đông Triều, là một môn khách của Trần Quốc Tuấn. Ông nổi tiếng là một vị quan liêm khiết, đặc biệt là rất giỏi Kinh dịch.

Đại Việt Sử ký Toàn thư (trang 68, tập II) còn cho biết “năm 1892, lấy Trần Thì Kiến làm An phủ lộ Yên Khang (nay là huyện Yên Khánh, Ninh Bình). Trước đây, quân Nguyên vào cướp nước ta, vua sai Thì Kiến bói, được quẻ Dự biến sang quẻ Chấn là tốt. Mùa hạ năm sau, quân Nguyên đại bại, quả đúng như lời đoán. Mùa thu năm Trùng Hưng thứ hai, quân Nguyên lại vào cướp, vua lại sai bói, được quẻ Quán biến sang quẻ Hoán, đoán: “Hoán nghĩa là tan, là điềm giặc tan”. Sau quân Nguyên đến sông Bạch Đằng, quả nhiên tan chạy. Vua khen tài của Kiến cho nên có lệnh này”.

Bài vị Trần Thì Kiến (ngoài cùng bên phải) cùng các danh nhân của Quảng Ninh được thờ tại Khu Văn hoá núi Bài Thơ.

Năm 1296, do tính cương trực, liêm khiết, Trần Thì Kiến được triều đình bổ nhiệm làm kiểm pháp quan, nhậm chức Đại an phủ Kinh sư. Chuyện kể rằng Thì Kiến tính người cương trực, trước kia là môn khách của Hưng Đạo Vương, Vương tiến cử ông được cất nhắc làm An phủ sứ Thiên Trường. Có người trong hương, nhân ngày giỗ đem biếu mâm cỗ, Thì Kiến hỏi vì cớ gì mà biếu. Người ấy trả lời là vì gần trị sở nên đem biếu chứ không kêu xin gì. Mất ngày sau quả nhiên có việc kêu xin. Thì Kiến móc họng mửa ra. Đến đây lại được thăng làm kiểm pháp quan. Mỗi khi có kiện tụng thì dùng lý lẽ mà bắt bẻ, việc đến thì tìm phương pháp để ứng phó. Người đời đều cho là giỏi xét đoán kiện tụng (Đại Việt Sử ký Toàn thư, trang 75, tập II). Trần Thì Kiến đã được vua Trần Anh Tông ban tặng chiếc hốt ngà có khắc bài minh ngự chế, ngợi khen ông là một pháp quan cương trực: Thái Sơn trinh cao, tượng hốt trinh liệt. Linh trãi tiến giác, Vi hốt nan chiết. (Thái sơn rất cao, hốt ngà rất cứng, linh trãi dâng sừng, làm hốt khó gãy).

Năm 1298, vua lấy Trần Thì Kiến làm Nhập nội Hành khiển hữu gián nghị đại phu - chức quan chuyên can gián các việc của triều đình, chỉ đứng sau Tể tướng.

Tuy nhiên, trong đời quan lộ, cũng có lúc Trần Thì Kiến gặp sóng gió. Đó là trong khi giữ chức Gián nghị đại phu, ông đã vô ý chứa giấu dân đinh nên bị bãi chức. Sau đó vua nghĩ không phải là cố ý nên năm 1301, ông được vua xoá tội và cho giữ chức Tham tri chính sự, đến năm 1305, ông lại được vua cho giữ chức Tả bộc xạ (thời Trần coi tả, hữu bộc xạ là hữu tướng quốc tức là thái tế - tể tướng). Mặc dù giữ nhiều chức vụ khác nhau nhưng Trần Thì Kiến luôn chứng tỏ là người thanh liêm tận tụy, các quan đời sau coi ông là một tấm gương để học tập, vua Tự Đức đã viết một bài vịnh ngợi ca tài đức của ông.

Cho đến nay các bộ hợp tuyển thơ văn cổ không ghi được một tác phẩm nào của Trần Thì Kiến ngoài một bài thơ của ông tặng sư Phổ Minh chùa An Lãng, được in trong bộ sách Thơ văn Lý - Trần (NXB Khoa học Xã hội - 1977). Bài thơ có tựa đề “Đề tặng thiền sư Phổ Minh ở chùa An Lãng”: Rừng suối phải đâu là đại ẩn, Chùa nhà ấy mới thực chân tu. Nay được tham thiền như mộng tỉnh. Đừng đem chuyện cũ trách Trào - châu.

Trải qua bao biến động lịch sử, thời gian, đáng tiếc là đến nay, vẫn chưa có nghiên cứu nào xác định được làng Cự Xạ thời Trần nay thuộc xã nào của huyện Đông Triều. Dù vậy, với những đóng góp lớn lao trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên và tấm lòng tận trung với nước, liêm khiết, chính trực, Trần Thì Kiến đã được lưu danh sử sách. Hiện ông được thờ ở đền Cửa Ông cùng với một số danh tướng, công thần nhà Trần. Mới đây, Trần Thì Kiến cũng được lựa chọn đưa vào thờ trong Khu văn hoá núi Bài Thơ, coi là niềm tự hào của Quảng Ninhn

Trần Minh