Dấu ấn Hội hát tháng ba ở Bình Liêu

Đã thành thông lệ, cứ đến ngày 16 tháng ba âm lịch, khi những ruộng bậc thang được phủ lên màu xanh của cây lúa, cây ngô, những cánh hoa xoan, hoa trẩu bung nở trắng núi rừng là lúc người Sán Chỉ ở xã Húc Động (Bình Liêu) gác lại mọi công việc để hòa mình vào hội Soóng cọ - hay còn gọi hội hát tháng ba - ngày hội lớn nhất trong năm của người Sán Chỉ.

Chị em phụ nữ Sán Chỉ xúng xính váy áo về dự hội.

Húc Động là xã có gần 100% là đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó, dân tộc Sán Chỉ chiếm trên 82%. Đây được coi là thung lũng của làn điệu Soóng cọ, gắn liền với vị nữ thần Làu Slam – nhân vật trong truyền thuyết để lại cho người Sán Chỉ số lượng bài Soóng cọ hát liền 36 đêm không hết. Do vậy, một trong những nét văn hóa độc đáo được bà con người Sán Chỉ ở đây gìn giữ, lưu truyền là hát giao duyên trong hội Soóng cọ. Những câu hát giao duyên từ lâu trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống của cộng đồng người Sán Chỉ.

Hội Soóng cọ hay còn gọi là Hội tháng ba (slam nhịt hụi) được ấn định tổ chức vào ngày 16 tháng ba âm lịch hàng năm. Theo tiếng Sán Chỉ, Soóng cọ nghĩa là xướng ca, hát giao duyên. Đây là lối hát có từ lâu đời của dân tộc Sán Chỉ và được ví như cây cầu bắc mối lương duyên cho biết bao đôi trai gái đến với nhau, nảy nở tình yêu và kết đôi thành vợ chồng.

Tiết mục hát Soóng cọ tại buổi khai mạc.

Bà Trạc Thị Dằn, thôn Pò Đán, xã Húc Động cười, cho biết: Cũng nhờ ngày xưa đi hội hát giao duyên mà tôi quen và lấy được chồng. Ngày xưa đi hát mấy ngày mấy đêm cơ nhưng đường đi khó khăn lắm không như bây giờ.

Khác với nhiều dân tộc thiểu số khác, hát Soóng cọ của dân tộc Sán Chỉ đặc biệt ở chỗ không có nhạc đệm. Tuy nhiên, không vì thế mà kém đi sức hấp dẫn. Với thể thức đối đáp, người hát chia làm hai bên, một bên nam, một bên nữ đứng đối diện hát hoặc cùng một lúc có nhiều tốp hát đối nhau. Trước mỗi câu hát giao duyên, người Sán Chỉ thường hò đệm ngân dài, da diết, trầm bổng. Sau đó là lời tâm tình, thủ thỉ. Khi cất lên những câu hát đầu tiên, các bên hát bắt buộc phải có những lời hát mời. Sau các hồi hát chung, các cặp hát hợp nhau hoặc có những tình ý riêng có thể tách ra hát riêng.

Theo bà Dằn, hát Soóng cọ có những quy định riêng như không hát với người cùng huyết thống, cùng gia đình (dâu, rể).

Lời ca trong hát giao duyên của người Sán Chỉ thường mộc mạc, giản dị nhưng lại ẩn chứa nhiều ý tứ. Thông qua lối hát Soóng cọ, các đôi nam thanh, nữ tú có thể kết bạn và tỏ tình với nhau, gửi gắm những tâm sự đôi lứa để rồi tình yêu nẩy nở, kết duyên vợ chồng; người già trong thôn bản dùng lời hát để răn dạy con cháu về công ơn nuôi dưỡng, sinh thành của cha mẹ, kinh nghiệm đối nhân xử thế, truyền cho nhau những kinh nghiệm trong lao động sản xuất cũng như trong cuộc sống…

Hát giao duyên nam nữ tại đập Thánh Thìn.

Năm nay là năm thứ hai xã Húc Động tổ chức không gian hát giao duyên gần gũi hơn với thiên nhiên nhằm khôi phục lại và giữ gìn nét đẹp văn hóa của tộc người Sán Chỉ.

Có mặt tại đập tràn Thánh Thìn, xã Húc Động trong khung cảnh hàng cây vối cổ thụ mọc hai bên bờ suối, người dân và du khách đã được thưởng thức những câu hát giao duyên ngọt ngào, đậm chất trữ tình của các chàng trai, cô gái Sán Chỉ trong trang phục truyền thống. Hòa với tiếng suối nước chảy róc rách là những câu hát ngân dài của các cô gái như trải lòng mình, hờn trách những chàng trai đến trễ hẹn để các cô gái phải ngóng trông khiến cho người nghe hát cứ thả mình vào câu hát mà quên lối về. 

Đẩy gậy là môn thể thao không thể thiếu trong lễ hội của đồng bào Sán Chỉ.

Bên cạnh những câu hát giao duyên ngọt ngào, về xã Húc Động vào ngày hội hát tháng ba, du khách còn được khám phá, trải nghiệm không gian trưng bày văn hóa các dân tộc, xem các cô gái Sán Chỉ trong trang phục váy đen, áo xanh, quấn khăn vấn đầu truyền thống đá bóng; cổ vũ các chàng trai, cô gái Sán Chỉ kéo co, đẩy gậy, bắn nỏ, giã bánh… Đặc biệt, tại đêm 20/4, du khách được trải nghiệm đêm cắm trại, đốt lửa trại và thưởng thức những câu hát giao duyên trên núi Cao Ly dưới ánh trăng thơ mộng.

Đặc sắc nhất là giải bóng đá nữ giữa các thôn, bản trong xã Húc Động.

Hội hát giao duyên khép lại, những lời ca mộc mạc, giản dị cùng với nét đẹp văn hóa và sự thân thiện, mến khách của người dân Húc Động đã để lại nhiều ấn tượng đẹp trong lòng du khách. Để khi chia tay Hội, người dân và du khách cùng nhau chờ đợi, hẹn gặp lại nhau vào ngày hội năm sau.

La Lành
(Trung tâm TT&VH Bình Liêu)