Đến thăm Khu di tích cầu Hiền Lương

Chúng tôi đến Vĩnh Linh (Quảng Trị) và dừng chân bên bờ sông Bến Hải, con sông bắt nguồn từ dãy Trường Sơn hùng vĩ, chạy dọc vĩ tuyến 17 từ tây sang đông và đổ ra biển Đông tại Cửa Tùng. Những câu chuyện về cuộc chiến thầm lặng ở vĩ tuyến 17, nơi giới tuyến tạm thời năm xưa, thực sự đã làm tôi xúc động...

Sau hiệp định Giơnevơ 20-7-1954, Vĩnh Linh trở thành khu giới tuyến. Vì thế, con sông Bến Hải trở thành "sông tuyến", cầu Hiền Lương là "nhịp cầu tuyến", cột cờ đầu cầu là "cột cờ tuyến", người dân Vĩnh Linh là "dân giới tuyến" và anh công an vũ trang gác ở đầu cầu Hiền Lương là "công an giới tuyến" cùng với những chiếc "loa giới tuyến"...

Cầu Hiền Lương hôm nay.

Dòng sông Bến Hải và mảnh đất đôi bờ trở nên nổi tiếng, được cả nước và thế giới biết đến. Bởi thế, đôi bờ Hiền Lương đã trở thành "nhân chứng lịch sử" trên 20 năm mang trên mình nỗi đau chia cắt đất nước, nơi đã chứng kiến cảnh tang tóc, đau thương nhưng vô cùng anh dũng kiên trung của nhân dân đôi bờ Nam - Bắc vì sự nghiệp đấu tranh thống nhất nước nhà. Cụm di tích lịch sử đôi bờ, gồm: Cầu Hiền Lương, sông Bến Hải, cột cờ ở bờ Bắc, nhà Bảo tàng, nhà Liên hợp, Đồn công an vũ trang giới tuyến, giàn loa phóng thanh; còn ở phía bờ Nam là cụm tượng đài "Khát vọng thống nhất", khắc ghi chân lý của Bác Hồ: "Nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một. Sông có thể cạn, núi có thể mòn, song chân lý ấy không bao giờ thay đổi" dựng trên đá, đặt dấu xác định vị trí trước đây chính quyền Sài Gòn đã dựng cột cờ... Dàn loa giới tuyến phía bờ Bắc gồm 1 chiếc loa cơ động có công suất 500W (đường kính vành loa rộng đến 1,7m) cùng cộng hưởng với một dàn loa khác gồm 20 chiếc, với tổng công suất 7.000W. Mỗi khi dàn loa của ta phát thanh ở bờ Bắc thì đồng bào ở cách bờ Nam 10km vẫn nghe được. Nhân dân bờ Nam và anh em binh lính Sài Gòn còn được thưởng thức những chương trình văn nghệ đặc sắc của văn công miền Bắc...

Cầu Hiền Lương bắc qua sông Bến Hải tại Km 735 trên quốc lộ 1A. Xưa kia, đoạn sông rộng 100m này chỉ có bến phà. Năm 1928, chính quyền phủ Vĩnh Linh huy động dân làm cầu bằng gỗ, cọc sắt rộng 2m dùng cho khách bộ hành. Năm 1950, do nhu cầu quân sự, Pháp cho xây dựng lại cầu bê tông cốt thép dài 162m, rộng 3,6m, tải trọng 10 tấn. Năm 1952 Pháp cho xây nâng cấp cầu lần nữa, nâng tải trọng lên 18 tấn. Cầu này tồn tại 15 năm (1952-1967) thì bị bom Mỹ đánh sập. Trong những năm 1972-1974, để phục vụ chiến trường miền Nam, bộ đội công binh đã bắc cầu phao dã chiến gần cầu cũ. Năm 1979 ta cho xây dựng lại bằng bê tông cốt thép dài 186m, rộng 9m, có hành lang cho người đi bộ rộng 1,2m. Rồi đến năm 1996, Bộ GT-VT đã cho xây cầu mới dài 230m, rộng 11,5m nằm về phía Tây cầu cũ. Hiện nay sông Bến Hải có 2 cầu nối đôi bờ Hiền Lương.

Tại khu di tích, hiện vật nổi tiếng không chỉ có những chiếc loa mà còn những lá cờ Tổ quốc nữa. Tính từ năm 1956 đến năm 1967, các chiến sĩ công an giới tuyến đã treo hết 267 lá cờ các cỡ. Lá cờ to áp đảo, cao lớn nhất vĩ tuyến 17 của ta rộng 134m2, nặng 15kg, cao 38,6m. Những năm tháng ấy, cột cờ và lá cờ là biểu tượng của dân tộc đã đứng vững dưới mưa bom bão đạn, nhằm động viên, cổ vũ nhân dân ta trong cuộc đấu tranh sinh tử với Mỹ ngụy. Chỉ việc bảo vệ cờ, các chiến sĩ Đồn CAVT Hiền Lương đã chiến đấu hàng trăm trận, ba lần bắt sống và truy đuổi bọn biệt kích thám báo vượt sông đặt mìn định phá hoại cột cờ.

Còn nhớ buổi Lễ hội thống nhất non sông kỷ niệm 35 năm ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất đất nước diễn ra tại Khu di tích đôi bờ Hiền Lương -Bến Hải trong ngày 30-4 và 1-5-2010. Sau Lễ thượng cờ sáng 30-4 tại kỳ đài Hiền Lương, chúng tôi được gặp một cựu binh công an giới tuyến của lực lượng Công an vũ trang Vĩnh Linh năm xưa. Ông được cháu nội lái xe từ Hà Nội đưa vào tham quan chiến trường xưa nhân dịp kỷ niệm 35 năm ngày thống nhất non sông. Đứng nghiêm trang khi lễ thượng cờ diễn ra, nghe bản Quốc ca vang lên hùng tráng và lá cờ đỏ sao vàng được kéo lên, trên khuôn mặt người cựu binh công an giới tuyến rưng rưng lệ… Và cùng đi với chúng tôi sang đầu cầu Hiền Lương lịch sử, bước qua cửa Đồn công an giới tuyến Hiền Lương, ông đã bồi hồi:

"-Sông Bến Hải, cầu Hiền Lương là nơi chứng kiến nỗi đau chia cắt của đất nước và cũng là nơi chịu hậu quả nặng nề và tàn khốc trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Và tôi tự hào đã có mặt tại đây vào thời điểm những năm tháng khốc liệt nhất của chiến tranh..."

Xuân Quảng