Đền Yên Sinh và lăng mộ 8 vua Trần

Tọa lạc trên mặt bằng đồi cao ở thôn Nghĩa Hưng xã An Sinh (Đông Triều), đền Yên Sinh (nhân dân địa phương thường gọi là Đền Sinh) thờ 8 vua đời Trần. Mới đây, Đền đã được tôn tạo lại, với những nét vàng son cổ kính, mái cong thấp thoáng giữa những lùm cây, vươn lên trời xanh, nét tiêu biểu của văn hóa đền, chùa Việt Nam.

Ngôi đền có 3 tòa nhà rộng, kết cấu kiểu chữ Tam, tiền đường thờ Triều Trần, bái đường đặt ngai thờ Anh hùng dân tộc Trần Quốc Tuấn. Hậu cung là nơi chính tẩm, rất thiêng liêng, trên bệ thờ trong hậu cung đặt 8 ngai thờ của 8 vua Trần; đó là: Thái Tông, Thánh Tông, Anh Tông, Minh Tông, Hiến Tông, Dụ Tông, Nghệ Tông và Hoàng đế hậu Trần là Giản Định Đế (Trần Ngồi). Trong khuôn viên đền có khu vực bảo tồn những cổ vật hiện còn lưu giữ tại khu vực quanh đền, quy hoạch trồng 175 cây hoa sữa cùng các vườn cây ăn quả, cây bóng mát. Hai cây bồ đề do Chủ tịch nước Trần Đức Lương và Thủ tướng Phan Văn Khải, cùng một cây đa do Đại tướng Võ Nguyên Giáp trồng hơn 5 năm về trước đã tỏa bóng xum xuê. Cũng trong khuôn viên đền, vào dịp kỷ niệm 50 năm các trường học sinh miền Nam trên đất Bắc (tháng 10-2004) tại đây nơi nền trường cũ, các thế hệ thầy trò Trường học sinh miền Nam số 1 Đông Triều đã đặt tấm bia bằng đá granit màu hồng, đưa từ mảnh đất lịch sử Tây Sơn (Bình Định) ra, để thể hiện tình cảm sâu sắc của học sinh miền Nam với mảnh đất Đông Triều nơi đùm bọc, nuôi dạy và đào tạo các thế hệ cán bộ miền Nam trưởng thành.

Ở phía sau đền có 3 lăng các vua Thái Tông, Thánh Tông và Giản Định Đế. Rải rác ở suốt dãy núi còn có lăng các vua Anh Tông (còn gọi là Đồng Thái hoặc Thái Lăng ), lăng vua Minh Tông (lăng Đồng Mục), lăng vua Hiến Tông (lăng Nghệ Sơn), lăng vua Dụ Tông, vua Nghệ Tông. Hệ thống lăng, nơi yên nghỉ tôn nghiêm và vĩnh hằng của 8 vua Trần ở đất Đông Triều đang từng bước được tôn tạo lại đúng với giá trị lịch sử của di tích này.

Cùng với đền và 8 lăng mộ vua Trần, quanh vùng còn có các di tích lịch sử văn hóa gắn liền với lịch sử triều Trần và Thiền phái Trúc Lâm; đó là chùa Tuyết có tên: Trung tiết tự; ngoài điện thờ Phật, chùa còn thờ 2 vị trung thần tin cẩn của vua Trần Nhân Tông là Đặng Tảo và Lê Trung. Trên núi cao u tịch, đầy nét cổ kính, ở độ cao gần 500 mét so với mực nước biển, quanh năm mây mù bao phủ, thuộc địa phận xã Bình Khê, còn có Am Ngọa Vân, nơi vua Trần Nhân Tông - Trúc lâm đại sĩ - Tổ thứ nhất của thiền phái Trúc Lâm đã viên tịch đêm 3-11 năm Mậu Thân 1308 (hưng Long năm thứ 16). Am có kết cấu kiểu chữ Nhất mái xây vòm cuốn. Chùa Hồ Thiên có từ thời Lý, đến cuối thế kỷ XIII được Thiền sư Pháp Loa sửa chữa lại hoàn toàn.

Toàn bộ các kiến trúc cổ của khu di tích đền Sinh và lăng mộ 8 vua Trần, Chùa Tuyết, Am Ngọc Vân, Chùa Hồ Thiên... đều mang dấu ấn lịch sử của triều Trần rất đậm nét, có giá trị về mặt kiến trúc và đền có chung 1 hướng là Tây-Nam, biểu tượng của trí tuệ và sự thanh tao.

Lễ hội đền Sinh hàng năm được huyện Đông Triều tổ chức 3 ngày, từ 20-8 (âm lịch), đúng ngày mất của Anh hùng dân tộc Trần Quốc Tuấn để nhân dân và khách thập phương dâng hương tưởng nhớ các vua Trần, tưởng nhớ Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, vị tướng tài giỏi của dân tộc ta, người khi mất đã được vua Trần phong tặng: “Thái sư thượng phụ quốc công Nhân Vũ Hưng Đạo đại vương”. Đồng thời đây cũng là dịp để nhân dân ta được ôn lại truyền thống lịch sử, những chiến công huy hoàng chống giặc ngoại xâm đầy khí phách hào hùng của một triều đại phong kiến suốt 175 năm trị vì đã để lại cho dân tộc những dấu ấn sâu sắc trên các lĩnh vực: Chính trị - quân sự - văn hóa và đặc biệt là Phật học, mà đỉnh cao là sự ra đời của thiền phái Trúc Lâm.