Địa danh Quảng Ninh, xưa và nay

Quảng Ninh có hệ thống địa danh hàm chứa nhiều giá trị văn hoá lịch sử sâu sắc. Bởi vậy, việc xuất bản công trình “Địa danh Quảng Ninh, xưa và nay” là rất cần thiết cho hôm nay và mai sau.

Vịnh Hạ Long có một hệ thống địa danh phong phú, mỗi địa danh lại hàm chứa những giá trị lịch sử, văn hoá sâu sắc.

Địa danh Quảng Ninh là công trình được ấp ủ từ rất lâu trước đó. Nhà nghiên cứu văn hoá dân gian Tống Khắc Hài (khi còn sống) đã cho biết: Ngay từ khi làm “Địa chí Quảng Ninh” ông và các cộng sự đã dự định đưa vào một chương địa danh. Nhưng vì thấy nếu đưa vào một chương thì không thể tải hết được nên để tư liệu lại sau này làm cuốn địa danh Quảng Ninh riêng. Sau đó, ông Hài cùng Đại tá Nguyễn Văn Ái, từng công tác ở Cục Bản đồ (Bộ Quốc phòng), ông Nguyễn Cảnh Loan và Hội VNDG Quảng Ninh đã phối hợp thực hiện bản thảo cuốn sách.

Nếu sách được xuất bản thì đây sẽ là công trình đầu tiên đề cập đến Địa danh Quảng Ninh một cách hệ thống. Trước đây chưa có cuốn sách nào giải thích vì sao cũng là một tên đất, tên làng, tên phường, tên phố v.v.. nhưng lại có nhiều cách hiểu khác nhau, lại có người suy diễn về xuất xứ của các địa danh nữa nên chẳng biết đúng sai thế nào. Hay như những cách hiểu khác nhau về nguồn gốc Vịnh Hạ Long phải được giải thích thế nào v.v..

Nghiên cứu địa danh ở Quảng Ninh cũng sẽ chỉ ra được dấu ấn của sự khai phá, nơi tiếp xúc với các tộc Bách Việt, hiểu được văn hoá của các dân tộc thiểu số ở Quảng Ninh như: Sán Dìu, Sán Chỉ, Tày, Dao v.v.. Địa danh cũng chỉ ra dấu ấn của người Pháp và sự giao lưu tiếp biến với văn hoá phương Tây trong quá trình người Pháp đến xâm lược và tổ chức khai mỏ, kỹ thuật đào lò, cả trong những sinh hoạt hàng ngày v.v.. 

Bản thảo gồm hơn 14.000 địa danh dự kiến sách dày khoảng 1.000 trang. Sách không phải là từ điển nhưng được đánh số giống như từ điển; nghĩa là, địa danh được xếp theo bảng chữ cái. Cách làm này sẽ đem lại sự khách quan bình đẳng, tôn trọng sự thật. Với mỗi địa danh cụ thể, bạn đọc sẽ được cung cấp cái nhìn từ quá khứ (Xưa) đến hiện tại (Nay). “Nếu đi giải thích cặn kẽ cụ thể từng địa danh có nguồn gốc ra sao, tại sao lại gọi tên như thế, sự phát triển thay đổi địa danh đó thế nào thì sách sẽ không dừng lại ở độ dày một nghìn trang” - Ông Nguyễn Cảnh Loan cho biết.

Hội VNDG Quảng Ninh đã đề xuất với UBND tỉnh biên tập, xuất bản công trình này. UBND tỉnh giao cho Sở Du lịch làm việc với Hội VNDG Quảng Ninh để bàn bạc thống nhất nghiên cứu xuất bản sách địa danh Quảng Ninh phục vụ du lịch. Tuy nhiên, Sở Du lịch lại đề xuất Hội VNDG Quảng Ninh chỉ chọn khoảng hơn 100 trong tổng số hơn 14.000 địa danh. Hội và Sở chưa tìm được tiếng nói chung. Hội quyết định làm dự án độc lập và giữ nguyên toàn bộ bản thảo.

Riêng về trường hợp nhà nghiên cứu Tống Khắc Hài, đồng tác giả của công trình vừa qua đời khi tác phẩm còn dở dang, ông Cảnh Loan cũng như ông Nguyễn Quang Vinh, Chủ tịch Hội VNDG Quảng Ninh đều cho biết, lúc sinh thời ông Hài biết mình không qua khỏi đã ký văn bản uỷ quyền cho các tác giả còn lại tiếp tục thực hiện. Và cả 3 tác giả đều có mặt để lập biên bản tính tỷ lệ đóng góp của mỗi tác giả trong công trình.

Một khó khăn nữa theo ông Nguyễn Cảnh Loan, đồng tác giả của công trình, hiện nay vẫn cần bổ sung thêm hàng loạt địa danh mới khi mà Sở Du lịch hoàn thiện đề án đặt tên cho những hòn đảo chưa có tên trên Vịnh Hạ Long. Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Quang Vinh, Chủ tịch Hội VNDG Quảng Ninh, những khó khăn đó rồi sẽ vượt qua được. Hội và các tác giả sẽ cố gắng hết sức để công trình này có thể xuất bản đáp ứng lòng mong mỏi của độc giả và vì tình yêu với vốn di sản quý báu của cha ông.

Huỳnh Đăng