Điêu khắc gốm ở Quảng Ninh

Điêu khắc gốm là quá trình người nghệ sĩ chọn đất nặn thành tượng, phù điêu hoặc rót đổ vào khuôn rồi đem nung để tạo thành tác phẩm. Ở Quảng Ninh, những người làm điêu khắc gốm không nhiều nhưng cũng đã có được những thành tựu đáng nể.

Tác phẩm "Mẹ con" của cố nghệ sĩ Lý Xuân Trường.

Người chuyên tâm nhất và được đào tạo bài bản nhất là nhà điêu khắc Lý Xuân Trường. Sau khi tốt nghiệp ngành Điêu khắc gốm sứ, ông xung phong về làm việc ở Nhà máy gốm sứ Móng Cái, chuyên thiết kế mẫu sản phẩm. Đến năm 1977, ông chuyển công tác về Hội VHNT Quảng Ninh và vẫn tiếp tục công việc sáng tác gốm. Ông là một trong số không nhiều nhà điêu khắc “gạo cội” của Quảng Ninh. Từ giữa những năm 1980 trở đi, nhiều người nhận ra trong các sáng tác của Lý Xuân Trường có một bước chuyển từ phong cách cổ điển sang hiện đại. Về hình khối và không gian, ông luôn đi trước bạn nghề, ở tính chất giản lược, lập thể. Ông cũng thường xuyên có mặt ở các xưởng gốm, dẫn các đoàn hoạ sĩ, nhà điêu khắc đi thực tế sáng tác tại các xưởng gốm để hỗ trợ quy trình tạo mẫu sản phẩm.

Ông có nhiều tác phẩm được chú ý, như: “Bảo vệ môi trường”, “Giọt nước trời”, “Chào Hạ Long”, “Mẹ con”, “Khát vọng” v.v.. Đặc biệt, đôi thống sứ men vân nâu cẩm thạch của ông hiện vẫn được đặt trang trọng tại Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ông đã có 3 tác phẩm được chọn in vào tuyển tập Điêu khắc Việt Nam hiện đại. Nhà điêu khắc Lý Xuân Trường đã qua đời, nhưng mảng điêu khắc gốm mà ông xây dựng vẫn được kế tục và phát triển.

Nghệ nhân Ưu tú Lê Trọng Mỹ giới thiệu một số mẫu tượng gốm.

Người thứ hai chuyên tâm làm tượng gốm, dù rằng không được đào tạo bài bản từ trường lớp là nghệ nhân ưu tú Lê Trọng Mỹ. Bắt đầu từ năm 1959, ông học nghề gốm từ nghệ nhân Cao Cáp Hoả, một giáo viên Trường kỹ nghệ của Pháp ở Mạo Khê (Đông Triều). Tận dụng nguồn đất sét tốt, cùng hệ thống lò nung nhiệt độ cao của gia đình, ông Lê Trọng Mỹ dành nhiều thời gian cho việc sáng tạo tượng gốm. Ông bảo, ông sản xuất gốm đại trà để mưu sinh, còn làm tượng gốm điêu khắc cho thoả cái đam mê sáng tạo. Khi nào có dịp triển lãm thì ông gửi đi, có ai thích mua thì ông bán.

"Truyền lửa"- tượng gốm của Lê Trọng Mỹ.

Đến nay, ông đã sáng tạo được khoảng 80 mẫu tượng gốm điêu khắc các loại, đã bán được hơn 30 mẫu. Tượng gốm của ông có chủ đề phong phú, từ nàng Bạch Tuyết, Bảy chú lùn đến Thuý Kiều đánh đàn, Chí Phèo, Thị Nở v.v.. Một số nhân vật của ông không có tên cụ thể nhưng đại diện cho một lớp người hiện đại như sĩ - nông - công - thương, người mẹ ôm con sau giờ trực chiến, cô dân quân du kích, thợ mỏ vào lò, cô gái người Dao xuống chợ...

Đến nay, nghệ nhân Lê Trọng Mỹ đã có nhiều tác phẩm điêu khắc được trao giải thưởng các loại, như các tượng “Mẹ con”, “Ký ức chiến tranh”, “Mũ rơm đi học”, “Sau giờ trực chiến” v.v.. Ông có 3 tác phẩm được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, được trao giải tại Triển lãm mỹ thuật Quảng Ninh, Triển lãm mỹ thuật khu vực đồng bằng sông Hồng, Giải thưởng Văn nghệ Hạ Long của UBND tỉnh Quảng Ninh. Năm 2017, ông được Chủ tịch nước tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú.

Nghệ nhân Lê Trọng Mỹ trưng bày một số mẫu tượng tại vườn nhà.

Ở Quảng Ninh không phải chỉ có 2 nghệ sĩ kể trên say mê với điêu khắc gốm. Ông Mỹ cho biết, có nhiều người mê tượng gốm nhưng các nghệ sĩ điêu khắc khó mà đầu tư được công cụ, phương tiện lò bễ để làm. Công phu là vậy, tượng gốm có những đặc trưng riêng mà không phải chất liệu nào cũng có được. Cũng theo ông Mỹ, tượng gốm hay phù điêu gốm có cái mộc mạc hồn quê hơn. Làm tượng gốm từ khuôn đúc, mình có thể giữ lại để sau này chỉnh sửa nếu không ưng ý hoặc là đúc phiên bản khác rồi nung. Sau khi nung vẫn có thể sửa được bằng cách đẽo gọt trên sản phẩm thô. Điều này đúc đồng không thể làm được...

Huỳnh Đăng