Dùng AI truy tìm nguyên nhân động đất kích thích tại Việt Nam

Các nhà khoa học Viện Các Khoa học Trái đất, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã thành công trong việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo cùng các kỹ thuật thống kê hiện đại để phân tích vùng, nguồn phát sinh và quy luật hoạt động của động đất kích thích khu vực hồ chứa thủy điện Lai Châu, mở ra khả năng ứng dụng AI trong “truy tìm” nguyên nhân gây động đất kích thích.

Theo TS Cao Đình Trọng, chủ nhiệm đề tài, hiện tượng động đất kích thích ở Lai Châu không còn là giả thuyết mà đã ghi nhận trên thực tế với hàng ngàn trận động đất, trong đó nhiều trận có độ lớn đáng kể.

Chỉ tính riêng từ năm 2015-2021, có khoảng 1.500 trận động đất được ghi nhận ở đây, trong đó có 13 trận mạnh hơn 4.2 độ.

Nhằm tìm mối liên hệ giữa hoạt động địa chấn và dao động mực nước hồ chứa, kịp thời nhận diện các rủi ro tiềm ẩn, giúp các đơn vị vận hành chủ động hơn trong công tác phòng ngừa, nhóm nghiên cứu Viện Các Khoa học Trái đất phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu quốc gia Italia thực hiện “Nghiên cứu sự ảnh hưởng của động đất kích thích và đánh giá độ nguy hiểm động đất khu vực Lai Châu, Việt Nam”.

Trong quá trình nghiên cứu, lần đầu tiên, các nhà khoa học Việt Nam ứng dụng ứng dụng trí tuệ nhân tạo cùng các kỹ thuật thống kê hiện đại nhằm phân tích vùng, nguồn phát sinh và quy luật hoạt động của động đất kích thích khu vực hồ chứa thủy điện Lai Châu.

Thông qua các phương pháp phân tích phổ, kiểm tra mối liên hệ giữa các chuỗi dữ liệu và áp dụng thống kê hiện đại, mô hình đã chỉ ra mối liên quan giữa các trận động đất nhỏ trong khu vực với quá trình tích nước của hồ chứa, đồng thời mở ra hướng tiếp cận mới trong đánh giá rủi ro địa chất thông qua việc tích hợp dữ liệu thời gian thực với mô hình trí tuệ nhân tạo.

Kết quả của nhiệm vụ được chuyển giao cho các đơn vị liên quan như nhà máy Thủy điện Lai Châu, các đơn vị quản lý an toàn hồ chứa cũng như các cơ quan phòng chống thiên tai, tạo tiền đề cho những cảnh báo sớm, vận hành chủ động và hoạch định chính sách khoa học hơn.

Ngoài ra, nhóm nghiên cứu cũng đã công bố kết quả phân tích và đánh giá trên các tạp chí khoa học uy tín trong nước và quốc tế, làm rõ các đặc trưng của động đất kích thích tại khu vực Lai Châu.

Đây cũng là bước đệm quan trọng cho việc chuyển từ phân tích mô tả sang dự báo, hỗ trợ xây dựng tiêu chí an toàn địa chấn và cập nhật bản đồ nguy cơ động đất quốc gia theo chuẩn quốc tế.

Trong giai đoạn tiếp theo, nhóm nghiên cứu sẽ kết hợp thêm dữ liệu vệ tinh (InSAR) nhằm theo dõi biến dạng mặt đất, từ đó nâng cao khả năng mô phỏng và cảnh báo sớm các chuỗi địa chấn. Việc tích hợp đa nguồn dữ liệu sẽ giúp tăng độ chính xác và mở rộng phạm vi ứng dụng của mô hình.

Từ kết quả này, các nhà khoa học hy vọng sẽ tiếp tục mở rộng sang các khu vực hồ chứa lớn khác, hướng tới xây dựng hệ thống cảnh báo sớm và hoàn thiện bản đồ nguy cơ động đất kích thích trên toàn quốc.

Tại Việt Nam những năm qua, động đất kích thích đã xảy ra ở nhiều địa phương, gây ra những xáo trộn trong đời sống, sinh hoạt, sản xuất của người dân ở vùng gần tâm chấn. Điển hình như động đất kích thích ở thuỷ điện Sông Tranh 2, tỉnh Quảng Nam, kéo dài từ năm 2012 đến nay với kích động chính mạnh 4.7.

Động đất kích thích trong thời gian ngắn cũng xảy ra tại thuỷ điện Đắk Đrink, tỉnh Quảng Ngãi.

Gần đây nhất, khu vực huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum trở thành điểm nóng về động đất kích thích ở Việt Nam. Từ một vùng tương đối yên tĩnh, khu vực này xảy ra hàng trăm trận động đất từ tháng 4/2021 đến nay. Trong đó trận mạnh nhận có độ lớn 5.0, gây rung chấn cho một khu vực rộng lớn ở Tây Nguyên và miền Trung.