Gặp gỡ “Thần nông” Nguyễn Ngọc Tiến

“Bí quyết thành công của tôi là đam mê”

Ông là “cha đẻ” của nhiều giống lúa mới năng suất cao; là một trong 5 người được Hội Nông dân Việt Nam tặng danh hiệu “Thần nông” năm 2008; 2 bằng lao động sáng tạo của Tổng LĐLĐ Việt Nam và Bộ NN&PTNT (2006-2007); Công ty CP Giống cây trồng Quảng Ninh do ông làm Giám đốc được nhận Cúp Vàng sản phẩm - dịch vụ xuất sắc (2008) và nhiều giải thưởng sáng tạo khoa học, sáng tạo kỹ thuật cấp tỉnh, cấp quốc gia...

Giám đốc Nguyễn Ngọc Tiến bên bức tượng Thần nông được Hội Nông dân Việt Nam trao tặng.

- Ông có thể cho biết cơ duyên đưa ông đến nghề nông và gắn bó, cống hiến cả cuộc đời cho nông nghiệp?

+ Duyên cha truyền con nối thôi. Tôi xuất thân từ một gia đình nông thôn ở huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương. Bố, mẹ và 8 anh, chị em tôi đều làm nông nghiệp nên chất nông dân đã ngấm vào máu từ nhỏ. Mà con nhà nông không ai không thuộc câu “Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống”. Từ ngày đó tôi đã có suy nghĩ rằng, phải chăng do “giống” không được nhận thức đúng tầm quan trọng, bị xếp hàng thứ tư, nên một thời kỳ dài, hiệu quả, năng suất sản xuất nông nghiệp trong nước rất thấp.

Quyết định gắn bó cả đời với nông nghiệp, tháng 8-1968 tôi vào học Khoa Trồng trọt, Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội I. Học được 2 tháng thì tôi nhập ngũ, vào chiến đấu ở chiến trường Khe Sanh, Quảng Trị. Tháng 9-1969 tôi bị thương và 2 năm sau thì phục viên về địa phương, tiếp tục theo học Đại học Nông nghiệp. Tốt nghiệp năm 1978, tôi được phân công về công tác tại Viện Thiết kế và Quy hoạch Nha Trang. Thời kỳ đó đất nước mới thống nhất, còn khó khăn lắm. Do điều kiện gia đình, năm 1982 tôi xin chuyển công tác ra Bắc và được phân về Ty Nông nghiệp Quảng Ninh và được Ty điều xuống làm nhân viên quản lý kỹ thuật tại Trại Giống lúa cấp 1 Đông Triều để khảo nghiệm các giống lúa mới. Khi đó điều kiện cơ sở hạ tầng kỹ thuật vẫn còn chưa có gì, rất khó khăn cho việc khảo nghiệm giống lúa. Năm 1987 tôi được bầu làm Trưởng Phòng kế hoạch của Trại và được cử đi học sau đại học chuyên ngành Di truyền chọn tạo giống cây trồng, Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội 1. Năm 1988 tôi được đề bạt là Trại phó. Năm 1990, Trại được nâng cấp thành Xí nghiệp Giống lúa Đông Triều, thì tôi trở thành Giám đốc Xí nghiệp. Năm 1997, các xí nghiệp rau, lúa Đông Triều, lúa Quảng Hà sáp nhập thành Công ty Giống cây trồng Quảng Ninh, tôi làm Giám đốc cho đến nay. Năm 2003, Công ty chuyển sang cổ phần hoá và tiếp tục phát triển. Nói điều đó để thấy, đây không chỉ là cái duyên và còn là cái nghiệp của tôi, vì tôi đã gắn bó với nghề 30 năm rồi. Không dám khoe, nhưng tôi được Sở NN&PTNT đánh giá là một cán bộ được đào tạo chuyên sâu về chọn tạo kỹ thuật giống, công tác lâu năm nhất trong nghề chọn tạo giống và cũng làm giám đốc lâu năm nhất của một đơn vị trong ngành.

- Là “cha đẻ” của nhiều giống lúa, đâu là “đứa con” mà ông tâm đắc nhất?

+ 30 năm trở lại đây, Công ty đã nghiên cứu 543 giống lúa, được Bộ NN&PTNT công nhận 12 giống, trong đó 10 giống chính thức và 2 giống tạm thời. 10 giống được công nhận chính thức là Khang Dân 18, Q5, Ải 32, Kim Cương 90, Lưỡng Quảng 164, Khâm Dục, Hồng Công 1, Hương thơm số 1, ĐT34, Nếp ĐT52; 2 giống được công nhận tạm thời là ĐT36 và Bắc ưu 025. Trong những “đứa con” này, Khang Dân hiện đứng vị trí số một không chỉ về giống năng suất, chất lượng của Công ty, mà còn đứng số 1 về diện tích gieo cấy trong cả nước (trên 700.000ha, chiếm trên 10% diện tích lúa toàn quốc - tác giả). Có thể nói, trong lịch sử trồng lúa nước ta, Khang Dân là giống lúa đầu tiên được gieo trồng với diện tích lớn như vậy. Tại Quảng Ninh, nông dân chỉ gieo trồng 12 loại giống lúa trên và Khang Dân được gieo trồng nhiều nhất với 70% diện tích lúa.

Khang Dân được chúng tôi nghiên cứu từ năm 1995, năm 1997 đưa vào sản xuất thử và năm 1999 chính thức được Bộ NN&PTNT công nhận là giống lúa quốc gia. Giống lúa này có xuất thân từ Trung Quốc, tên là Khang Bằng, thân to, có nhược điểm là đốt gốc bị thắt nên dễ đổ, chỉ có thể trồng được ở trung du, miền núi, không ra được đồng bằng. Lá lúa nằm ngang, nên mật độ ít; lá mỏng, dẫn đến khả năng chống chịu sâu bệnh kém; lá lúa màu xanh nhạt nên quang hợp kém. Trước nhược điểm đó, chúng tôi đã nghiên cứu khắc phục tính chống đổ bằng cách lai tạo bỏ đốt gốc thắt, tạo ra giống mới có lá dày hơn, màu xanh đậm hơn để có sức chống chịu sâu bệnh và quang hợp tốt. Nhiều khi khắc phục được tính trạng này lại hỏng tính trạng kia, vì vậy để tạo ra một giống mới hoàn chỉnh mất rất nhiều công sức và thời gian. Tuy nhiên, khi tạo ra một giống lúa ngon thì không thể tránh được sâu bệnh. Vấn đề tiếp theo đặt ra là phải khắc phục sâu bệnh, và thời tiết vì vậy chúng tôi đã tạo giống sinh trưởng ngắn ngày, tránh chu kỳ phát triển của sâu bệnh nhất là loại sâu hại lúa nhiều, đồng thời hạn chế được việc sử dụng thuốc trừ sâu ảnh hưởng tới môi trường và kinh tế. Từ đó Khang Dân ra đời với ưu điểm là thời gian trồng ngắn, năng suất cao, chống chịu sâu bệnh và thời tiết tốt, có thể trồng ở cả đồng bằng Bắc bộ, Bắc Trung bộ, duyên hải Nam Trung bộ và Tây Nguyên. Còn về cái tên Khang Dân, cũng đã nhiều người thắc mắc. Khi nghiên cứu thành công giống lúa này, tôi cũng định đặt cho nó một cái tên. Nhưng bác Dương Kế Chư, Giám đốc Sở Nông nghiệp khi ấy, đã giúp tôi đặt tên là Khang Dân 18. Nghĩa là giống lúa mang lại an khang, sung túc cho nhân dân. Còn số 18 nghĩa là số tuổi của một thanh niên đang căng tràn sức sống...

Bên cạnh đó, trong khi hầu hết các doanh nghiệp mua giống ở các Viện về kinh doanh, thì Công ty không những nghiên cứu được nhiều giống lúa, mà còn là doanh nghiệp duy nhất bán bản quyền giống lúa ĐT34 cho Công ty CP Tập đoàn Điện Bàn Quảng Nam, bởi ĐT34 phát triển rất tốt ở miền Trung.

Giám đốc Nguyễn Ngọc Tiến (ngoài cùng, bên trái) giới thiệu về giống lúa mới cho cán bộ nông nghiệp của tỉnh, huyện. Ảnh: Tư Liệu

- Đã nghiên cứu ra nhiều loại giống tốt, vậy bí quyết thành công của ông là gì?

+ Để thành công, trong lĩnh vực kinh doanh đã khó, thành công trong sáng tạo, nghiên cứu khoa học còn khó hơn. Bí quyết của tôi là say sưa, đam mê dựa trên nguyên tắc hiểu giống, từ đó nghiên cứu và sản xuất chuẩn tạo nên những giống năng suất, có uy tín. Ngoài việc học để có kiến thức cơ bản phải biết chọn lọc giống, biết nhận định, linh cảm và có năng khiếu. Và phải vượt qua cửa ải là được nông dân ưa chuộng, gieo trồng mới gọi là thành công. Nhiều khi chiều đến, tôi không về nhà mà cứ lang lang ngoài ruộng để chọn giống và tư vấn cho anh em kỹ thuật. Không thể phủ nhận được rằng, nhờ xuất phát từ một công nhân kỹ thuật chọn tạo giống nên tôi mới có kiến thức và quan tâm nghiên cứu đến vậy.

- Là một doanh nghiệp nhưng có thiên hướng nghiên cứu, vậy việc phát triển kinh doanh của Công ty như thế nào?

+ Quan điểm và nguyên tắc kinh doanh của chúng tôi là “vì dân”. Bởi một công ty nông nghiệp mà đặt miếng cơm mạnh áo lên bàn “là hỏng”. Trong 30 năm làm nghề, tôi đã từng trăn trở, xót xa trước nhiều tình cảnh của nông dân ở các vùng miền. Có những nơi, có thời điểm thậm chí phải cho không giống lúa cho nông dân. Tuy nhiên, chúng tôi cũng cố gắng để phát triển SXKD, tạo công ăn, việc làm ổn định cho người lao động. 2 năm qua, dù tình hình kinh tế khó khăn, diễn biến thời tiết phức tạp, nhưng Công ty sản xuất được 1.440 tấn giống, tăng 3% kế hoạch, tăng 38% so với 2 năm trước; bán ra và phục vụ sản xuất 1.922 tấn. Riêng lượng thóc giống bán ra phục vụ sản xuất là 1.692 tấn, cấy được 33.840ha, năng suất bình quân 9 tạ/ha. Bên cạnh giống lúa là mặt hàng chủ lực, mỗi năm Công ty còn bán ra phục vụ sản xuất hàng trăm tấn giống ngô, lạc, đậu, đỗ... phục vụ sản xuất vụ đông chuyển đổi cơ cấu cây trồng, xây dựng cánh đồng trị giá 40-50 triệu đồng/ha. Công ty đang khảo nghiệm các giống hoa màu để đưa ra sản xuất. Doanh thu 2 năm qua là 58 tỷ đồng, lãi 382 triệu đồng.

- Sắp tới ông đã chuẩn bị cho ra đời giống lúa mới nào chưa?

+ Chúng tôi đã nghiên cứu và khảo nghiệm quốc gia xong giống lúa ĐT37, có năng suất và chất lượng, khả năng chống đổ tốt hơn Khang Dân, đang tạm thời đưa vào sản xuất thử. Tuy nhiên, để thay thế được Khang Dân thì cũng phải trải qua nhiều thời gian nữa...

- Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi này! Chúc ông và Công ty của ông ngày càng thành công, đưa được nhiều giống cây trồng tốt phục vụ - nông dân.

Thanh Hằng (Thực hiện)