Hà Lâu xa mà gần...

Hà Lâu - địa danh ấy mới nghe thôi dễ dẫn đến cảm nhận sự xa xôi, cách trở. Nhưng đó là chuyện của nhiều năm về trước chứ bây giờ, khi chúng tôi quay trở lại thì sự phát triển của xã vùng cao huyện Tiên Yên này đã rút ngắn khoảng cách đáng kể. Hà Lâu trở nên thật gần...

Còn nhớ 9 năm trước tôi đến Hà Lâu xe ô tô chỉ có thể bò lên được điểm trường chính (thôn Bắc Lù). Muốn vào các điểm trường ở các bản khác phải vượt qua hàng chục cây số trèo đèo lội suối. Đến Hà Lâu, tôi nghe giáo viên ở đây kể, đã có đến 3 lần Hà Lâu suýt chút nữa thì mất 3 cô giáo vì lũ cuốn, vì ngã và vì rắn cắn cũng trong những lần trèo đèo lội suối cõng cái chữ lên non.

Lần ấy, từ Bắc Lù cuốc bộ chừng tám cây số chúng tôi mới đến được Bản Danh. Đây là một bản nhỏ của xã Hà Lâu với vài chục nóc nhà, tường làm bằng nứa nện đất. Họa lắm mới thấy một căn nhà được xây kiên cố. Trường học cũng chẳng khá hơn. Gọi là trường cho sang vậy thôi chứ thực chất là mấy lớp học ghép bằng tranh, nứa bên cạnh khu chăn nuôi của bà con dân tộc.

Trâu bò đâu chẳng thấy mà chỉ thấy phân chất đống lên trên sàn gỗ bay mùi ô uế lên các lớp học cách đó mấy bước chân. Bản Danh khi đó 2 phòng học tạm với 4 lớp tiểu học chia làm 2 buổi. Mỗi lớp có chừng khoảng 10 học sinh. Học sinh em nào em nấy gầy gò, ăn mặc rất phong phanh.

Một lớp học ở điểm trường Bản Danh xưa kia quá đơn sơ trước mùa đông rét mướt.

Từ Bản Danh, chúng tôi đi khoảng gần chục cây số nữa mới đến được bản Nà Hắc. Nà Hắc là bản xa nhất của xã Hà Lâu, như một thung lũng nhỏ với bốn bề là núi. Trước đây, cuộc sống của bà con dân bản cũng vì thế mà khó khăn hơn rất nhiều. Nguồn sống chủ yếu của toàn bộ 25 hộ ở bản này dựa vào lâm nghiệp.

Nếu như Hà Lâu là xã khó khăn nhất của huyện Tiên Yên thì Nà Hắc chính là nơi khó khăn nhất. Đất đai thì nhiều thật đấy nhưng cơ sở hạ tầng vừa thiếu lại vừa yếu, cộng với khả năng canh tác của người dân còn lạc hậu đã làm cho cái nghèo cứ đeo bám dai dẳng. Nơi đây còn xa xôi hơn vì nhiều thứ “không”: Không đường cấp phối vào bản, không điện lưới, không cả sóng điện thoại... Lần ấy, các cô giáo tiếp tôi dưới ánh điện yếu ớt của máy phát bằng tua-bin nước đặt ở dưới suối.

Thế rồi các cô lại vội vã đi dạy tối vì ban ngày các thầy cô giáo ở bản dạy chữ cho lũ trẻ. Tối đến, họ lại đứng lớp xóa mù cho bà con. Thầy cô nào cũng mong dân bản có được cái chữ, dân bản sẽ đỡ khổ hơn, sẽ bớt đi những hủ tục. Lớp học cho con em mình cũng sẽ không còn sơ sài bằng tre nứa, bạt nữa mà sẽ được khang trang hơn.

Các em học sinh Trường Phổ thông dân tộc Bán trú Tiểu học và THCS Hà Lâu nay đã được học tập trung dưới ngôi trường khang trang, sạch đẹp.

Câu chuyện mà tôi kể về Hà Lâu mới 9 năm trước thôi nhưng dường như giờ đã thành xưa cũ lắm rồi. Trường Phổ thông dân tộc Bán trú Tiểu học và THCS Hà Lâu nay đã được xây dựng khang trang. Các điểm trường tranh tre nứa lá đã bị xóa bỏ. Học sinh học tập trung tại chỗ, có ký túc xá để ở, không phải trèo đèo lội suối cầm đèn đi học nữa và chúng chỉ về nhà vào dịp cuối tuần.

Chất lượng giáo viên ở đây cũng từng bước được nâng lên. Nhà trường hiện có 425 học sinh. Em nào cũng lễ phép, chăm ngoan. Nhìn chung, học sinh đều tự giác tự chủ và sáng tạo trong học tập cũng như các hoạt động tập thể. Mỗi học sinh đều ý thức được rằng mỗi giờ học, mỗi điểm tốt, mỗi bước đi sau này của mình đều góp phần xây dựng nhà trường, nuôi dưỡng ước mơ làm cho quê hương Hà Lâu thêm giàu đẹp.

Học sinh Trường Phổ thông dân tộc Bán trú Tiểu học và THCS Hà Lâu đa phần là con em dân tộc Dao.

Cô giáo Nguyễn Thị Kim Xuyên, Hiệu trưởng nhà trường, cho biết: Năm học 2019-2020, nhà trường có 1 giáo viên đạt danh hiệu Chiến sĩ thi đua cấp tỉnh, 7 giáo viên đạt danh hiệu Chiến sĩ thi đua cơ sở, 2 giáo viên được UBND huyện khen thưởng. Nhà trường đạt danh hiệu Lao động tiên tiến xuất sắc, được nhận cờ của UBND tỉnh vì có thành tích dẫn đầu khối các trường trong toàn huyện.

Hà Lâu hôm nay luôn tự hào vì có được một đội ngũ giáo viên tâm huyết, tận tâm tận lực, cõng chữ lên non vì tương lai của trẻ em vùng cao. Chính các thầy cô giáo đã tạo nên một "mùa vàng" bội thu trong giáo dục, góp phần giúp giáo dục của huyện, của tỉnh đứng vững trước đại dịch Covid-19.

Những ngày giãn cách xã hội, học sinh Hà Lâu không có điều kiện sử dụng laptop, điện thoại thông minh nên mỗi giáo viên đã đến từng nhà dạy học, ôn bài, giao bài cho các em hàng tuần theo phương châm "Tạm dừng đến trường chứ không dừng việc học". Khi các em trở lại trường, các thầy cô lại nhanh chóng tăng giờ, tăng tiết để theo kịp chương trình, vừa dạy học đạt kết quả cao vừa phòng chống dịch hiệu quả.

Trường Phổ thông dân tộc Bán trú Tiểu học và THCS Hà Lâu được xây dựng khang trang.

Ông Lý Văn Diểng là người gắn bó với Hà Lâu 6 năm liên tiếp. Khi đang là lãnh đạo Phòng Nông nghiệp của huyện Tiên Yên, ông Diểng được điều động lên Hà Lâu công tác. Phải nói rằng đây là một quyết định chính xác của lãnh đạo huyện Tiên Yên lúc đó, khi điều động một người là cán bộ lâm sinh về xã vùng cao kinh tế lâm, nông nghiệp là chủ yếu.

Ông Diểng về Hà Lâu như "hổ về rừng" làm cho kinh tế nông lâm nghiệp của xã ngày càng khởi sắc. Ông Diểng quan tâm đến chương trình "hai cây một con", đưa những cây trồng, vật nuôi có giá trị kinh tế cao về với Hà Lâu. Hai cây tức là mô hình cây chanh đào và ớt chỉ thiên, còn một con chắc chắn là gà Tiên Yên rồi. 

Chị Tô Thị Kim, hộ nuôi gà ở thôn Bắc Lù, cho biết: Chúng tôi được ông Diểng hỗ trợ gà giống và hướng dẫn kỹ thuật nuôi nên ai cũng yên tâm nuôi gà Tiên Yên. Ở Hà Lâu đã thành lập HTX nuôi gà với nhiều xã viên. Năm 2018, xã bắt đầu triển khai Dự án nuôi gà thương phẩm thương hiệu Tiên Yên. Hiện nay, đàn gà Tiên Yên ở Hà Lâu lớn thứ hai trong cả huyện.

Người nông dân Hà Lâu đã yên tâm chăm sóc gà, không còn phải loay hoay, thấp thỏm lo đầu vào, tìm đầu ra cho gà và gà râu Tiên Yên trở thành một thương hiệu độc đáo của Tiên Yên, của Quảng Ninh. Đàn gà ngày càng thêm đông đúc, nguồn cung sản phẩm ổn định. Gà còn được đóng túi hút chân không, đeo nhẫn cho gà truy xuất nguồn gốc để thuận tiện cho du khách mỗi khi đến Hà Lâu là dễ dàng mua được sản phẩm địa phương, các sản phẩm OCOP mang về.

Vì Hà Lâu cách xa trung tâm phố huyện nên nông sản bà con làm ra nhiều khi tồn đọng không có nơi tiêu thụ. Ông Diểng nghĩ ngay đến việc xây dựng chợ. Chợ vùng cao Hà Lâu rất đơn sơ với 2 dãy được xây dựng từ năm 2003. Thế nhưng khổ nỗi, chợ Hà Lâu lại nhanh chóng bị bỏ hoang. Bà con chỉ để làm chỗ buộc trâu buộc bò. Phân gia súc đầy chợ bay mùi xú uế. Là Bí thư Đảng ủy xã nên ông Diểng xót xa lắm. Ông quyết tâm khôi phục chợ phiên của Hà Lâu.

Chợ phiên vùng cao Hà Lâu được khôi phục ngay trước mặt của trụ sở ủy ban xã. Hiện nay chợ họp vào mỗi dịp cuối tuần, từ sáng cho đến trưa khi mặt trời lên quá đỉnh con sào thì tan chợ. Người xuống chợ chủ yếu là bà con dân tộc đến từ các thôn của Hà Lâu với những bộ trang phục người Dao sặc sỡ. Bà con sẵn sàng đi bộ hàng chục cây số từ trong khe, bản ra đến trung tâm xã, nơi sẽ họp chợ. Chợ càng vui hơn bởi có cả người Dao, người Sán Chỉ ở Bình Liêu rồi ở huyện Đình Lập (tỉnh Lạng Sơn) sang mua bán. Nhiều khi bà con đến đông quá thì sẵn sàng mua bán ở ngay bãi đất trống trước chợ không cần vào lều quán nếu nơi đó quá chật chội. 

Một góc chợ phiên vùng cao Hà Lâu.

Hàng hóa thì chủ yếu là do người dân tự sản xuất rồi đem bán, gồm nông lâm thổ sản, măng rừng, quế, gà râu Tiên Yên nhà nuôi, vài bó mía trồng quanh nhà, dăm ống gạo nếp nương, thuốc nam gia truyền, những chiếc khăn đội đầu, tay áo, thổ cẩm của người Dao Thanh Y bán cho du khách, rau tự trồng, khau nhục, kẹo Lạc Hồng...

Gần đây có cả hàng hóa do thương lái dưới xuôi mang lên phục vụ đời sống hàng ngày của bà con. Có người đi chợ chẳng phải chỉ vì mua hàng mà chủ yếu chiêm ngưỡng sắc phục độc đáo của đồng bào, còn có những người đi chợ chỉ để tìm bạn tâm tình sau những ngày lao động mệt nhọc.

Nhiều du khách đi chợ để được thưởng thức những món ăn độc đáo trong văn hóa ẩm thực của đồng bào. Lễ hội có phần trình diễn gói bánh chưng gù, xôi ngũ sắc. Trong không gian chợ quê có thịt quay, gà Tiên Yên, bánh đúc vùng cao, thuốc Nam dân tộc và nhiều sản vật địa phương khác. Du khách được hòa mình vào với phiên chợ văn hóa vùng cao Hà Lâu với các nông sản phong phú. Chợ phiên vùng cao Hà Lâu giờ không chỉ là nơi buôn bán nữa mà còn là điểm đến du lịch hấp dẫn mỗi dịp cuối tuần.

Một góc Hà Lâu nhìn từ trên cao.

Không chỉ phát triển kinh tế, tạo sinh kế cho người dân Hà Lâu, ông Diểng còn tích cực quan tâm đến nơi ăn chốn ở cho họ. Ông tự hào khoe với tôi rằng trong 6 năm ông ở Hà Lâu, điều mà ông làm tốt nhất, vui nhất đến tận bây giờ vẫn là khu tái định cư cho bà con ở thôn Khe Lẹ.

Ông Diểng kể rằng, trước đây cứ nghe tin mưa bão là ông lại đứng ngồi không yên. Bà con toàn làm nhà ở gần suối, ở sườn đồi dốc, nguy cơ sạt lở rất cao. Ông Diểng nung nấu quyết tâm tìm nguồn vốn cho dự án tái định cư ở Khe Lẹ. Khu tái định cư thôn Khe Lẹ, xã Hà Lâu, được UBND huyện Tiên Yên bố trí trên tổng diện tích 4ha đảm bảo an toàn, thuận lợi cho đời sống sinh hoạt của nhân dân về công tác di dân ra khỏi vùng có nguy cơ sạt lở, lũ quét trên địa bàn xã.

Bà con vốn nặng hủ tục vậy mà không hiểu ông Diểng vận động kiểu gì mà 35 hộ dân vẫn tin tưởng cán bộ, không cần xem ngày, xem tuổi cùng xuống móng nhà một ngày, một giờ. Trước mùa mưa bão năm 2018, toàn bộ 35 căn nhà tái định cư đã được bàn giao cho các hộ dân chuyển về sinh hoạt...

Tạm biệt Hà Lâu, tôi theo con đường mới để quay lại thị trấn Tiên Yên. Đường dễ đi lắm, lại còn rút ngắn được khoảng cách hơn chục cây so với đường cũ. Chốc chốc, tôi lại bắt gặp hai bên đường những căn nhà hai tầng xây kiên cố. Ngắm những ngôi nhà mới xây này, lòng tôi mừng thầm cho bà con Hà Lâu. Giống như đoạn đường tôi đang đi, con đường để Hà Lâu bắt kịp với miền xuôi cũng ngày càng được rút ngắn lại.

Phạm Học