Hai thái cực điện ảnh Việt năm 2022

Năm 2022, điện ảnh Việt Nam rơi vào hai thái cực: Có những bộ phim nhận được sự chú ý và giải thưởng lớn tại các Liên hoan phim lớn quốc tế. Chiều ngược lại, khán giả Việt cũng được “thưởng thức” những tác phẩm tệ hại bậc nhất trong lịch sử phim ảnh nước nhà.

Mấy phim thắng

Thành tựu điện ảnh Việt năm 2022, có thể nhắc tới Giấc mơ gỏi cuốn của nữ đạo diễn trẻ Mai Vũ, Memento Mori: Đất của đạo diễn Marcus Vũ Mạnh Cường, và Tro tàn rực rỡ của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên.

Giấc mơ gỏi cuốn (Spring Roll Dream) - bộ phim hoạt hình ngắn mang phong cách stop-motion với thời lượng 9 phút của nữ đạo diễn Mai Vũ tham gia tranh giải thuộc hạng mục La Cinéf của Liên hoan phim (LHP) Cannes 2022. Và phim đã thắng giải Light on Women Award 2022 của Cannes. Giấc mơ gỏi cuốn kể về câu chuyện một người mẹ đơn thân người Việt (Linh) sống cùng cậu con trai Alan tại Mỹ. Cuộc sống của hai người bị xáo trộn khi bố của Linh từ Việt Nam sang thăm, mang theo món gỏi cuốn chiêu đãi hai mẹ con. Thông qua nền ẩm thực và văn hóa ăn uống đặc trưng giữa Việt Nam và Mỹ, Giấc mơ gỏi cuốn khám phá sự bất đồng thế hệ và chênh lệch trong lối sống của người Việt kiều và Việt gốc. “Nó không hẳn là mâu thuẫn mà là nỗi lo lắng sợ hãi khác nhau giữa các thế hệ”, nữ đạo diễn sinh năm 1992 cho biết. Cô chọn đề tài ẩm thực để khai thác câu chuyện gia đình vì các món ăn có thể được xem như một cách gián tiếp để bố mẹ thể hiện tình yêu thương dành cho con cái. Hơn nữa, hình ảnh cuốn gỏi khiến cô nhớ đến hình ảnh ôm ấp của người mẹ với con mình. Nữ đạo diễn hi vọng Giấc mơ gỏi cuốn có thể được trình chiếu tại Việt Nam vào đúng dịp lễ Tết Nguyễn đán 2023.

Memento Mori: Đất là bộ phim đầu tay của đạo diễn Marcus Vũ Mạnh Cường, cũng là phim điện ảnh Việt Nam duy nhất được tham gia tranh giải hạng mục New Currents tại LHP Quốc tế Busan hàng đầu châu Á. Dựa trên một câu chuyện có thật và lấy cảm hứng từ cuốn sách Điểm đến của cuộc đời của tác giả Đặng Hoàng Giang, Memento Mori: Đất kể về những ngày tháng cuối đời của Vân - một bệnh nhân ung thư 27 tuổi sắp bỏ lại người cha, người chồng và hai cô con gái nhỏ ở cuộc đời này. Phim không phải là câu chuyện truyền cảm hứng về hành trình chữa bệnh thành công của bệnh nhân ung thư, mà nó mời ta bước vào cuộc sống của những con người nhỏ bé không may mắn, đang phải học cách đối mặt với sự chia li đau đớn nhất. Ngoài LHP Quốc tế Busan, Memento Mori: Đất còn có cơ hội được tranh cử tại LHP Quốc tế Ấn Độ (IFFI) với hạng mục Cinema of the World, LHP Quốc tế Bangkok mục Lotus Award Competition, LHP BaliMakarya (Indonesia), và được trình chiếu tại LHP Quốc tế Hà Nội (HANIFF). Với một bộ phim dài đầu tay đến từ Việt Nam, Memento Mori: Đất của đạo diễn Marcus đã làm được một điều phi thường.

Những ngày cuối năm 2022, phim Tro tàn rực rỡ của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên đã đoạt giải cao nhất Montgolfière d’Or tại LHP Ba Lục Địa (Festival des 3 Continents) của Pháp. Đây cũng là phim Việt tham gia tranh cử hạng mục chính Competition tại LHP Quốc tế Tokyo 2022 (TIFF). Được chuyển thể từ hai truyện ngắn “Tro tàn rực rỡ” và “Củi mục trôi về” của nữ nhà văn Nguyễn Ngọc Tư, bộ phim đi sâu vào nỗi buồn man mác của những mảnh đời phụ nữ giữa miền Tây sông nước với đầy những nỗi đau chôn kín trong lòng. Sự cô liêu và sầu muộn trong tình yêu của những người đàn bà trong phim được tô điểm thêm bởi tông phim xám kết hợp với nhịp phim chậm rãi đã gây ấn tượng mạnh với ban tổ chức của LHP Ba Lục Địa.

Lắm phim “thua”

Trước hết phải kể đến 5 bộ phim Việt đã chiếu dịp Tết Nguyên đán 2022. Đó là các phim Chìa khóa trăm tỷ, Trạng Tí, 1990, Nhà không bán, và Mưu kế thượng lưu.

Loạt phim chiếu Tết vừa rồi thua sút nặng về doanh thu. Tất nhiên không phải bộ phim thành công nào cũng tỷ lệ thuận với doanh số phòng vé. Nhưng trong trường hợp của phim Tết 2022, sự thua kém về doanh thu đồng nghĩa với sự thật rằng khán giả đại chúng đã quá ngán ngẩm với kịch bản cùng với cách làm phim một màu và ngây ngô của phim Việt.

Đơn cử như Chìa khóa trăm tỷ được chuyển thể từ bộ phim Key of Life của Nhật. Một tác phẩm chuyển thể thành công thường biết cách giữ lại những điểm cốt yếu của phim gốc và đặt chúng vào bối cảnh văn hóa phù hợp của từng quốc gia. Tuy nhiên, đạo diễn/biên kịch của Chìa khóa trăm tỷ đã thất bại về việc này. Trong Key of Life, nhân vật chính bị mất trí nhớ khi dẫm trúng cục xà phòng trong nhà tắm công cộng (một đặc trưng văn hóa của nước Nhật) và đập đầu bất tỉnh. Tình tiết này được sao chép y nguyên một cách lười biếng vào một bộ phim lấy bối cảnh Việt Nam. Khán giả phải tự hỏi rằng từ khi nào người Việt thích... khỏa thân tắm chung như bên Nhật vậy?! Thêm một điều gây khó chịu ở bộ phim này (và phần lớn các bộ phim Việt cùng thể loại) là biên tập phim lạm dụng hiệu ứng âm thanh và hình ảnh không khác gì những video trên Youtube.

2022 cũng là năm khán giả Việt Nam được thưởng thức không những một mà hai bộ phim lấy đề tài zombie đầu tiên ở nước ta, đó là Cù lao xác sống và Virus cuồng loạn. Tuy nhiên, cả hai tác phẩm này đều nhận được vô số lời chê bai từ giới chuyên môn cho đến khán giả đại chúng về kịch bản, diễn xuất và những tình tiết phim (ví dụ như phân đoạn ca vọng cổ giữa đàn thây ma trong Cù lao xác sống). Virus cuồng loạn thì thất bại mọi mặt, doanh thu thuộc hàng thấp nhất trong lịch sử điện ảnh Việt.

Tưởng đây đã là bộ phim cẩu thả nhất được đem ra rạp, thì lại xuất hiện thêm một ca “thảm họa” không kém, là Huyền sử vua Đinh. Lịch sử là đề tài hiếm có trong điện ảnh Việt bởi những thách thức về mặt kiến thức, bối cảnh, và trang phục, đồng thời phải tạo được kịch tính thiết yếu của điện ảnh nhằm tạo ra một bộ phim chất lượng. Huyền sử vua Đinh đã không làm được bất kì điều gì trong những yếu tố được nêu ở trên. Khuyết điểm dễ nhận thấy nhất của bộ phim này nằm ở khâu phục trang/bối cảnh cẩu thả và lười biếng, như những ngôi nhà cấp 4 thời hiện đại hay dây điện vẫn còn nguyên trong một số khung hình, cũng như mái tóc nâu đỏ của một vài diễn viên. Về mặt kịch bản, bộ phim đem lại cảm giác như một phim tài liệu về lịch sử chứ không phải là một tác phẩm điện ảnh có cao trào.

Thực tế, số lượng phim kém chất lượng vẫn luôn áp đảo trong bất kỳ nền điện ảnh nào chứ không riêng gì ở ta. Song mặt bằng chất lượng chung của các bộ phim Việt chiếu rạp đang giảm dần và chạm mức thảm họa khiến người xem ngán ngẩm. Tuy nhiên, niềm tin vào những tác phẩm điện ảnh đến từ Việt Nam có khả năng vươn tầm thế giới vẫn còn đó, nhờ công của những con người sống hết mình vì bộ môn nghệ thuật này.