Họa sĩ Trần Thanh Toàn và quê hương Quảng Ninh

Sinh năm 1942 tại Hải Phòng, nhưng Quảng Ninh mới là nơi họa sĩ Trần Thanh Toàn gắn bó máu thịt, rèn nghề và thành danh.

Tuổi thơ của họa sĩ Trần Thanh Toàn gian khổ đến cùng cực. Năm 1954, mẹ ông mang hai người anh lớn bỏ vào Nam, để lại chồng với hai con nhỏ. Cha ông là viên chức ngành ngân hàng nhưng tiền lương rất eo hẹp. Trần Thanh Toàn được gửi vào Đền Miếu (thuộc phường Cộng Hòa, TX Quảng Yên ngày nay) quét sân, nhổ cỏ, gõ chuông sau những giờ học. Một gia đình ở địa phương thấy hoàn cảnh cậu bé Toàn éo le, thiếu tình thương yêu của người mẹ nên đã nhận ông làm con nuôi với tấm lòng bao dung cao cả.

Họa sĩ Trần Thanh Toàn (thứ hai, trái sang) giới thiệu những tác phẩm của mình được trưng bày tại Bảo tàng Bạch Đằng (TX Quảng Yên).

Thừa hưởng năng khiếu nghệ thuật của cha, Trần Thanh Toàn tập trung vào học chữ, làm thơ, học vẽ. Những ngày nghỉ lễ, cậu thường tìm đến chỗ vắng, vẽ những hàng cây xanh mọc bên lối nhỏ, nền đất đỏ như gạch nung với nắng vàng tươi rực rỡ. Nào ngờ chỗ đó là nơi cấm, cậu bé Toàn bị cảnh sát bắt giam vào Đồn khiến mẹ nuôi phải đến xin đón về.

Nhưng Trần Thanh Toàn không nhụt chí, cậu càng ham học vẽ. Cậu đến chơi với lũ trẻ hàng xóm, vẽ chân dung bạn bè bằng que tre ngay trên nền đất hoặc lấy mẩu than củi đen nhèm, vẽ lên tường vôi trắng. Tận dụng hộp thuốc nước vẽ báo tường cho nhà trường thừa lại, anh vẽ chân dung người mẹ nuôi với tấm lòng biết ơn trân trọng; người mẹ mà ngày ngày dầm mưa dãi nắng ngoài đồng ruộng để nuôi anh cùng đàn em nhỏ.

Học xong phổ thông, Trần Thanh Toàn học nghề thợ tiện ở Hải Phòng, rồi được điều động về Nhà máy cơ khí Hữu Nghị (đóng tại huyện Hoành Bồ). Tại đây, anh tranh thủ học vẽ buổi tối ở câu lạc bộ Công nhân mỏ rồi làm đủ mọi nghề, vẽ thuê đủ mọi nơi để lấy tiền trang trải việc học. Năm 1974, anh tốt nghiệp Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam và trở về Quảng Ninh làm việc ở Sở Thương mại.

Sau chiến thắng năm 1975, đất nước thống nhất, người mẹ từ bên kia địa cầu về tìm gia đình nhưng bố anh thờ ơ lãnh đạm, chỉ trầm ngâm lặng lẽ nhìn bức tường như thường ngày. Trên chiếc giường gỗ mộc cũ kĩ ông nằm, luôn treo bức chân dung người vợ mấy chục năm xưa vẫn trẻ trung xinh đẹp, trước khi đi ngủ vẫn ngắm nhìn với đôi mắt khó hiểu. Khi ông trở về với tiên tổ, trong số tài sản của ông có nhiều mảnh giấy vẽ chân dung một phụ nữ với đôi mắt buồn. Sau khi cha mất, Trần Thanh Toàn theo mẹ bảo lãnh, định cư tại Hoa Kỳ. Anh bắt đầu những tháng ngày phải bươn chải từ rửa bát đĩa, lau kính, kể cả thông ống nhà cầu để mưu sinh. Nhưng lúc nào có thời gian rảnh anh lại vẽ. Nhiều chất liệu vẽ hiện đại, nhiều trường phái hội họa xa lạ lấn át không làm Trần Thanh Toàn choáng ngợp. Anh vẫn giữ mạch nguồn với quê hương qua nét vẽ thể hiện chân thành những gì anh đã học được ở trường; màu tươi rực rỡ như tranh Đông Hồ, tranh hàng Trống; nét đen liền mạch, mạnh mẽ như tranh trổ giấy.

Họa sĩ Trần Thanh Toàn đặc biệt vẽ rất nhiều chân dung trong kí ức và chân dung những người mẹ da màu xung quanh nơi ở, những đứa trẻ thơ quằn quại khát sữa, người mẹ Việt Nam, chân còn lấm bùn đất đã vòng tay ôm con cho bú dòng sữa căng đầy, người mẹ vùng đất Quảng Yên không sinh ra Trần Thanh Toàn nhưng đã nuôi ông bằng hạt tấm lớn lên 60 năm trước. Tất cả được anh khai thác triệt để qua nhiều cung bậc tình cảm.

Họa sĩ Trần Thanh Toàn vẽ rất nhiều tranh về Hạ Long, như: “Thuyền Hạ Long” (tranh sơn dầu), “Phong lan trên núi Bài Thơ” (tranh acrylic), “Hang Sửng Sốt” (tranh sơn dầu), “Cửa động Thiên Cung” (tranh acrylic), “Động tiên Hạ Long” (tranh sơn dầu), “Lán Bè Hòn Gai” (tranh màu nước), “Đêm trăng Hạ Long” (tranh acrylic), v.v.. Hoạ sĩ Bùi Quang Ngọc nhận xét: “Ông sống nhiều năm bên bờ Vịnh Hạ Long và đã từng phiêu diêu khắp dải đất miền Đông Bắc nước Việt. Từ đó, Toàn đã biểu thị mối thâm tình của mình với quê hương thông qua hội hoạ”. Còn hoạ sĩ Nguyễn Lương Hiệu đánh giá: “Có thể nói, thành công lớn nhất của Trần Thanh Toàn là 10 bức vẽ biển - vùng Hạ Long quê hương - đã thấm đượm vào tâm hồn tạo nên nét vẽ chân thật”.

Trần Thanh Toàn đã triển lãm tranh nhiều nơi trong nước, quốc tế và đã xuất bản nhiều sách, in tranh và thơ với các tập, như: “Nỗi nhớ Hạ Long”, “Cõi nhân gian”, “Chân dung gia đình và bạn bè”. Mới đây, Trần Thanh Toàn trưng bày tranh giao lưu tại Hội Mỹ thuật Hải Phòng, nơi ông học nghề thợ tiện. Tiếp đến, ông tổ chức cuộc giao lưu tại Bảo tàng Bạch Đằng (TX Quảng Yên) nơi ông lớn lên và học tại Trường THPT Trần Quốc Tuấn.
                                                                                                                             

Lê Bá Hạnh (CTV)