Iran thiếu lòng tin chiến lược trong đàm phán về thỏa thuận hạt nhân với Mỹ

Nhiều chuyên gia quốc tế cho rằng lý do khiến Đại giáo chủ Ali Khamenei khước từ đề nghị của Tổng thống Trump về thỏa thuận hạt nhân chủ yếu do phía Iran mất lòng tin chiến lược.

Việc nhà lãnh đạo tối cao Iran, Đại giáo chủ Ali Khamenei từ chối đàm phán theo đề nghị của Tổng thống Mỹ Donald Trump về thỏa thuận hạt nhân có thể khiến mối quan hệ giữa hai bên thêm căng thẳng trong bối cảnh các cuộc giao tranh giữa Mỹ và Israel với các nhóm vũ trang thân Iran trong khu vực leo thang nguy hiểm trở lại.

Nhiều chuyên gia quốc tế cho rằng lý do khiến Đại giáo chủ Ali Khamenei khước từ đề nghị của Tổng thống Trump chủ yếu do phía Iran mất lòng tin chiến lược và không chấp nhận chính sách gây sức ép tối đa của Mỹ.

Trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Trump, Mỹ từng theo đuổi chính sách "gây sức ép tối đa" nhằm buộc Iran quay lại bàn đàm phán với các điều kiện nghiêm ngặt hơn, bao gồm việc ngừng hoàn toàn chương trình hạt nhân và kiềm chế ảnh hưởng khu vực.

Tuy nhiên, chính quyền Tehran coi đây là sự ép buộc và từ chối đàm phán trong điều kiện bị trừng phạt. Giờ đây, lãnh đạo tối cao Iran cho rằng nếu đàm phán với Mỹ diễn ra trong khi các lệnh trừng phạt vẫn còn, Washington có thể lợi dụng tình hình để áp đặt thêm điều kiện bất lợi đối với Tehran.

Khi đó, đàm phán với Mỹ không mang lại lợi ích thực sự mà chỉ khiến Tehran bị áp lực nhiều hơn. Ông Khamenei cũng viện dẫn những kinh nghiệm trong quá khứ để đưa ra cảnh báo rằng các cuộc đàm phán với Mỹ sẽ không giải quyết được các vấn đề của Iran.

Năm 2018, Tổng thống Trump đã rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân mà các cường quốc và Iran đạt được năm 2015, gọi đó là "thỏa thuận tồi tệ nhất từ trước đến nay."

Một năm sau khi Mỹ rút khỏi thỏa thuận, Tehran bắt đầu hủy bỏ các cam kết của mình đối với thỏa thuận này - được biết đến với tên gọi Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA). Những nỗ lực khôi phục thỏa thuận kể từ đó đã chững lại.

Có thể thấy rõ Mỹ và Iran luôn thiếu sự tin tưởng chiến lược lẫn nhau. Sự thù địch giữa hai nước kéo dài kể từ cuộc Cách mạng Hồi giáo Iran vào cuối những năm 1970 và đến nay vẫn chưa có cách hóa giải. Những năm 2000, chính quyền Mỹ từng xếp Iran vào cái gọi là "trục ma quỷ."

Dù cùng tham gia thỏa thuận hạt nhân năm 2015, theo đó Iran đã giảm mạnh năng lực hạt nhân của mình, bao gồm giảm 98% kho dự trữ uranium đã làm giàu và 2/3 số máy ly tâm uranium đã làm giàu, song chính sự nghi kỵ và thù địch khiến quan hệ hai bên chưa khi nào bình thường trở lại.

Washington đã không thực hiện lời hứa nới lỏng hoặc dỡ bỏ lệnh trừng phạt đối với Tehran, thay vào đó đã đơn phương rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran vào năm 2018.

Trong bối cảnh này, Iran khó có thể quyết định khởi động lại tiến trình đàm phán với Mỹ và họ càng hoài nghi hơn về khả năng thực hiện thỏa thuận đã đạt được.

Ngoài ra, Israel, một đồng minh của Mỹ ở Trung Đông, luôn coi Iran là đối thủ khu vực và mối đe dọa an ninh lớn nhất của mình. Trong nhiều năm qua, Israel đã sử dụng ảnh hưởng mạnh mẽ đối với Mỹ để ngăn cản Washington và Tehran "xích lại gần nhau," đồng thời khuyến khích Mỹ áp đặt các lệnh trừng phạt, thậm chí là các cuộc tấn công quân sự nhằm vào Iran.

Việc Iran từ chối đàm phán hạt nhân với Mỹ có thể dẫn tới việc Washington áp đặt thêm các lệnh trừng phạt mới, cô lập Iran khỏi hệ thống tài chính toàn cầu, cắt đứt nguồn thu từ dầu mỏ.

Bên cạnh đó, Mỹ hoặc Israel có thể tiến hành các cuộc tấn công nhắm vào cơ sở hạt nhân của Iran để ngăn chặn chương trình hạt nhân của nước này, khiến Iran có thể đáp trả bằng cách tấn công lực lượng Mỹ ở Trung Đông.

Bên cạnh đó, các nhóm vũ trang như Hezbollah ở Liban và Houthi ở Yemen sẽ tăng cường tấn công Israel và các đồng minh của Mỹ. Nếu căng thẳng tiếp tục leo thang, một cuộc chiến lớn giữa Iran và các nhóm vũ trang thuộc "trục kháng chiến" với liên minh Mỹ-Israel có thể xảy ra, kéo theo bất ổn toàn khu vực.

Đây là điều mà cả Mỹ và Iran không hề muốn, chính vì vậy, Iran vẫn tuyên bố sẵn sàng tham gia đàm phán gián tiếp với Mỹ. Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi phát biểu: "Con đường đàm phán gián tiếp đã mở," đồng thời bác bỏ khả năng đàm phán trực tiếp với Washington "cho đến khi có sự thay đổi trong cách tiếp cận của Mỹ đối với nước Cộng hòa Hồi giáo."

Theo các nhà quan sát, Iran tin rằng nhượng bộ trước sức ép của Mỹ sẽ là dấu hiệu của sự yếu kém, làm suy yếu vị thế quốc tế của Tehran.

Nhà phân tích chính sách đối ngoại của Iran, ông Rahman Ghahremanpour nhận định: "Có vẻ như Iran đã sẵn sàng cho các cuộc đàm phán hạn chế - theo nghĩa là chúng sẽ không mở rộng ra ngoài vấn đề hạt nhân."

Trong khi đó, ông Trump dường như đang tìm kiếm một "thỏa thuận toàn diện" bao gồm chương trình hạt nhân của Iran, khả năng tên lửa, vốn từ lâu đã bị các chính phủ phương Tây chỉ trích, và "trục kháng chiến" của nước này, một mạng lưới các nhóm vũ trang chống lại Israel.

Chuyên gia về quan hệ quốc tế Ali Bigdeli nhận định Iran dường như đang "chuẩn bị để chấp nhận các cuộc đàm phán hạt nhân, thông qua sự hòa giải của Nga hoặc các quốc gia khác như Saudi Arabia.” Các nhà ngoại giao Iran gần đây đã tổ chức các cuộc đàm phán hạt nhân với Anh, Pháp và Đức.

Đáng chú ý, Iran cũng vừa có cuộc họp với Trung Quốc, Nga tại Bắc Kinh nhằm thống nhất lập trường trong bối cảnh cuộc tranh luận quốc tế về vấn đề hạt nhân Iran đang ở ngã ba đường quan trọng.

Tuyên bố chung 3 bên phản đối việc sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực để giải quyết vấn đề hạt nhân Iran. Lịch sử cho thấy việc sử dụng bạo lực để giải quyết các tranh chấp ngoại giao có tác hại nghiêm trọng và đe dọa xu hướng giảm căng thẳng hiếm hoi ở Trung Đông.

Tổng thống Trump đã đề cập đến thời hạn 2 tháng để đạt được một thỏa thuận hạt nhân mới, nói rằng đề xuất về thỏa thuận hạt nhân mới là một nỗ lực nhằm tránh hành động quân sự và xây dựng lòng tin.

Tuy nhiên, trong thư gửi lãnh đạo Iran, Tổng thống Mỹ không quên cảnh báo khả năng hành động quân sự nếu Tehran từ chối đề nghị đàm phán này. Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng vừa ban hành lệnh trừng phạt mới nhắm vào hoạt động buôn bán dầu mỏ của Iran.

Đây là vòng trừng phạt thứ tư đối với hoạt động này của Iran kể từ khi Tổng thống Trump hồi tháng 2 tuyên bố sẽ tái áp đặt chiến dịch "gây sức ép tối đa" nhằm đưa xuất khẩu của nước này về mức 0.

Những diễn biến này khiến việc xây dựng lòng tin chiến lược giữa hai bên thêm khó khăn, trong bối cảnh Iran nhìn nhận đề nghị đàm phán hạt nhân của Mỹ như một "tối hậu thư"./.