Kế hoạch ngăn chặn tàu chở dầu Iran của Mỹ và những hậu quả

Báo Alarabiya News ngày 6/3 dẫn các nguồn tin tiết lộ, chính quyền của Tổng thống Donald Trump đang cân nhắc kế hoạch dừng và kiểm tra các tàu chở dầu của Iran trên biển theo một thỏa thuận quốc tế nhằm ngăn chặn sự phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt.

Tổng thống Trump đã cam kết khôi phục chiến dịch gây áp lực tối đa nhằm cô lập Iran khỏi nền kinh tế toàn cầu, đưa xuất khẩu dầu của nước này về con số 0 để ngăn chặn Tehran sở hữu vũ khí hạt nhân.

Trong những tuần đầu tiên của nhiệm kỳ thứ hai, ông Trump đã áp đặt hai đợt trừng phạt mới nhằm vào các công ty và đội tàu mà phương Tây gọi là "hạm đội bóng tối", chuyên vận chuyển dầu từ các quốc gia bị trừng phạt.

Những động thái này phần lớn tương tự các biện pháp hạn chế được triển khai dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden, khi Iran thành công trong việc gia tăng xuất khẩu dầu thông qua các mạng lưới buôn lậu phức tạp.

Kế hoạch chặn tàu tại các eo biển quan trọng

Trong khi đó, hãng thông tấn Reuters cũng cho biết, các quan chức Mỹ hiện đang tìm kiếm cách để các nước đồng minh có thể dừng và kiểm tra tàu chở dầu đi qua các tuyến đường quan trọng như eo biển Malacca ở châu Á và các tuyến hàng hải khác. Biện pháp này không chỉ làm chậm quá trình giao dầu đến các nhà máy lọc dầu mà còn có thể gây tổn hại uy tín và rủi ro trừng phạt cho các bên liên quan.

"Bạn không cần đánh chìm tàu hay bắt giữ người để tạo hiệu ứng răn đe. Chỉ cần gây ra sự chậm trễ trong giao hàng cũng đủ làm dấy lên sự bất an trong mạng lưới buôn lậu", một nguồn tin cho biết.

Chính quyền Mỹ đang xem xét liệu có thể thực hiện các cuộc kiểm tra tàu biển dưới sự bảo trợ của Sáng kiến An ninh chống phổ biến vũ khí (PSI) hay không. PSI được khởi xướng từ năm 2003 với mục tiêu ngăn chặn hoạt động vận chuyển vũ khí hủy diệt hàng loạt và đã có hơn 100 chính phủ tham gia.

Cơ chế này có thể giúp các nước đồng minh của Mỹ kiểm soát các chuyến hàng dầu của Iran theo yêu cầu từ Washington, làm trì hoãn việc giao hàng và ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng mà Tehran phụ thuộc vào để có nguồn thu. Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ hiện đang đánh giá khả năng triển khai kế hoạch này.

Tuy nhiên, chưa rõ liệu Washington đã tiếp cận bất kỳ quốc gia nào trong PSI để thăm dò khả năng hợp tác hay chưa.

Cựu Cố vấn An ninh Quốc gia John Bolton, người từng là trưởng đoàn đàm phán Mỹ khi PSI được thành lập, nói với Reuters rằng "việc sử dụng sáng kiến này để làm chậm xuất khẩu dầu của Iran là hoàn toàn hợp lý". Ông nhấn mạnh rằng doanh thu từ dầu mỏ đóng vai trò quan trọng trong việc tài trợ cho các hoạt động hạt nhân và hỗ trợ khủng bố của Tehran.

Nguy cơ Iran trả đũa

Những nỗ lực trước đây nhằm thu giữ dầu của Iran đã dẫn đến các hành động trả đũa từ nước này. Năm 2023, dưới thời Tổng thống Biden, Mỹ đã cố gắng chặn ít nhất hai lô hàng dầu của Iran, khiến Tehran đáp trả bằng cách bắt giữ các tàu nước ngoài, trong đó có một tàu do tập đoàn Chevron thuê, khiến giá dầu tăng vọt.

Hiện tại, với giá dầu thấp, Tổng thống Trump có nhiều lựa chọn hơn để gây sức ép lên Iran, từ việc áp lệnh trừng phạt đối với các công ty vận tải dầu đến việc thu giữ tàu, theo chuyên gia năng lượng Ben Cahill thuộc Trung tâm hệ thống năng lượng và môi trường Đại học Texas (Mỹ).

"Nếu giá dầu duy trì dưới 75 USD/thùng, Nhà Trắng có nhiều dư địa hơn để xem xét các biện pháp trừng phạt tác động đến nguồn cung từ Iran và các quốc gia khác. Nhưng nếu giá lên 92 USD/thùng, điều này sẽ trở nên khó khăn hơn nhiều", Cahill nhận định.

Ông ước tính rằng các biện pháp mạnh tay của Mỹ có thể khiến xuất khẩu dầu của Iran giảm khoảng 750.000 thùng/ngày trong ngắn hạn. Tuy nhiên, về lâu dài, hiệu quả của lệnh trừng phạt sẽ giảm dần khi Iran và các khách hàng tìm cách lách luật.

Ảnh hưởng đến thị trường dầu mỏ

Việc nhanh chóng nối lại xuất khẩu dầu từ khu vực tự trị người Kurd của Iraq có thể giúp bù đắp sự sụt giảm nguồn cung từ Iran. Reuters trước đó đưa tin rằng Nhà Trắng đang gây áp lực buộc Iraq phải cho phép xuất khẩu dầu của người Kurd, nếu không sẽ đối mặt với nguy cơ bị trừng phạt cùng Iran.

Dù phải chịu trừng phạt của Mỹ trong những năm gần đây, Iran vẫn thu về 53 tỷ USD từ xuất khẩu dầu năm 2023 và 54 tỷ USD vào năm trước đó, phần lớn thông qua giao dịch với Trung Quốc, theo ước tính của Cơ quan thông tin năng lượng Mỹ (EIA).

Tehran phụ thuộc vào xuất khẩu dầu được cho là sang Trung Quốc để duy trì nguồn thu quan trọng. Tương tự, Nga, quốc gia cũng đang đối mặt với các hạn chế xuất khẩu dầu và lệnh trừng phạt từ phương Tây, đang tập trung vào việc vận chuyển dầu đến Trung Quốc và Ấn Độ.

Gần đây, Phần Lan và một số quốc gia Bắc Âu đã cảnh báo về nguy cơ các tàu chở dầu đi sát bờ biển của họ, làm tăng rủi ro tràn dầu nếu xảy ra tai nạn.

Trong khi châu Âu đã thảo luận về việc kiểm tra các tàu chở dầu của Nga không có bảo hiểm hợp lệ, đến nay chưa có hành động đáng kể nào được thực hiện, và cũng chưa có đề xuất cụ thể nào đối với các tàu vận chuyển dầu của Iran.