Khác biệt 0,5 độ C ảnh hưởng gì tới tương lai toàn cầu?

Tại COP26 - hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc diễn ra ở Glasgow, Scotland, từ ngày 31/10 - 12/11, các lãnh đạo thế giới liên tục nhấn mạnh sự cần thiết của việc giới hạn mức ấm lên toàn cầu ở ngưỡng 1,5 độ C. Với Hiệp định Paris năm 2015, các quốc gia cam kết giữ mức tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu dưới 2 độ C so với nhiệt độ trung bình thời kỳ tiền công nghiệp, và cũng hướng đến mục tiêu 1,5 độ C.

Việc vượt ngưỡng 1,5 độ C có nguy cơ gây ra những tác động biến đổi khí hậu nghiêm trọng hơn nhiều đối với con người, sinh vật hoang dã và hệ sinh thái. Để ngăn điều này xảy ra, lượng phát thải CO2 toàn cầu phải giảm gần một nửa so với năm 2010 vào năm 2030 và đạt mức ròng bằng 0 vào năm 2050. Các nhà khoa học, nhà tài chính, nhà đàm phán và nhà hoạt động tại COP26 đang bàn luận xem làm thế nào để đạt được và chi trả cho mục tiêu đầy tham vọng này.

Hiện thế giới đã nóng lên khoảng 1,1 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Mỗi thập kỷ trong bốn thập kỷ qua đều nóng hơn bất cứ thập kỷ nào kể từ năm 1850. "Chúng ta chưa từng trải qua sự ấm lên toàn cầu như vậy chỉ trong vài thập kỷ. 0,5 độ đồng nghĩa với những hiện tượng thời tiết khắc nghiệt hơn, có thể diễn ra thường xuyên hơn, dữ dội hơn hoặc dài thời gian hơn", nhà khoa học khí hậu Daniela Jacob tại Trung tâm Dịch vụ Khí hậu Đức cho biết.

Năm nay, những cơn mưa xối xả trút xuống Trung Quốc và Tây Âu khiến hàng trăm người thiệt mạng. Hàng trăm người khác chết khi nhiệt độ ở Tây Bắc Thái Bình Dương đạt mức cao kỷ lục. Greenland trải qua những sự kiện băng tan lớn, Địa Trung Hải và Siberia bị nạn cháy rừng tàn phá trong khi nhiều nơi thuộc Brazil phải chịu đợt hạn hán kỷ lục.

Những ảnh hưởng như vậy sẽ trầm trọng hơn nếu nhiệt độ tăng lên 1,5 độ C hoặc hơn. "Biến đổi khí hậu đã và đang ảnh hưởng đến mọi khu vực có người sống trên thế giới", nhà khoa học khí hậu Rachel Warren tại Đại học East Anglia nói.

"Với mỗi mức gia tăng của tình trạng ấm lên toàn cầu, những thay đổi của các hiện tượng thời tiết cực đoan cũng trở nên lớn hơn", nhà khoa học khí hậu Sonia Seneviratne tại Viện Công nghệ Liên bang Thụy Sĩ (ETH Zurich) cho biết.

Ví dụ, sóng nhiệt sẽ diễn ra thường xuyên và nghiêm trọng hơn. Một đợt nắng nóng cực đoan xảy ra 10 năm một lần khi khí hậu không bị con người tác động, sẽ xảy ra 4,1 lần trong một thập kỷ khi nhiệt độ tăng 1,5 độ C và 5,6 lần khi mức tăng là 2 độ C, theo Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC). Nếu mức nhiệt tăng thêm 4 độ C, hiện tượng này có thể xảy ra 9,4 lần mỗi thập kỷ.

Khí quyển ấm hơn cũng có thể giữ lại nhiều hơi ẩm và khiến những đợt mưa xối xả xảy ra nhiều hơn, làm tăng nguy cơ lũ lụt. Khí quyển ấm cũng làm tăng lượng nước bốc hơi, dẫn đến hạn hán nghiêm trọng hơn.

Khác biệt giữa 2 độ C và 1,5 độ C vô cùng trọng yếu đối với các đại dương và khu vực đóng băng trên Trái Đất.

"Ở mức 1,5 độ C, khả năng cao chúng ta sẽ ngăn được phần lớn dải băng ở Greenland và tây Nam Cực sụp đổ", nhà khoa học khí hậu Michael Mann tại Đại học Bang Pennsylvania giải thích. Điều đó sẽ giúp hạn chế mực nước biển dâng vào cuối thế kỷ này, dù sự thay đổi vẫn có thể đủ lớn để gây xói mòn bờ biển và làm ngập một số quốc đảo nhỏ và các thành phố ven biển.

Tuy nhiên, các dải băng có thể sụp đổ nếu mức tăng vượt 2 độ C, Mann cho biết. Khi đó, mực nước biển có thể dâng lên đến 10 mét - dù giới chuyên gia chưa rõ điều đó sẽ xảy ra nhanh đến đâu.

Trái Đất ấm lên 1,5 độ C sẽ phá hủy ít nhất 70% rạn san hô, nhưng với mức tăng 2 độ C, hơn 99% sẽ chết. Điều này sẽ phá hủy môi trường sống của cá và ảnh hưởng mạnh đến những cộng đồng kiếm sống dựa vào rạn san hô.

Chênh lệch giữa 2 độ C và 1,5 độ C cũng sẽ ảnh hưởng đến việc sản xuất thực phẩm. "Nếu vài khu vực trồng ngũ cốc quan trọng mất mùa cùng lúc, giá lương thực có thể tăng đột biến và nạn đói diễn ra ở nhiều khu vực rộng lớn trên khắp thế giới", nhà khoa học khí hậu Simon Lewis tại Đại học College London nhận định.

Trái Đất ấm hơn có thể khiến muỗi mang các bệnh như sốt rét, sốt xuất huyết, sinh sống và hoạt động trên phạm vi rộng hơn. Tuy nhiên, mức tăng 2 độ C cũng sẽ khiến nhiều côn trùng và động vật mất môi trường sống hơn so với mức 1,5 độ C. Nguy cơ cháy rừng, một mối đe dọa với sinh vật hoang dã, cũng tăng lên.

Trái Đất ấm lên làm tăng nguy cơ chạm đến các "điểm tới hạn". Khi đó, các hệ thống của Trái Đất vượt quá ngưỡng cho phép và gây ra những tác động không thể đảo ngược. Giới khoa học chưa thể xác định chính xác khi nào hành tinh xanh chạm đến điểm tới hạn.

Ví dụ, tình trạng hạn hán, lượng mưa giảm và rừng Amazon liên tục bị tàn phá có thể khiến hệ thống rừng mưa sụp đổ và giải phóng CO2 vào khí quyển thay vì tích trữ. Tầng đất đóng băng vĩnh cửu Bắc Cực ấm lên có thể khiến sinh khối đóng băng lâu năm phân hủy, thải ra lượng lớn khí carbon.

"Đó là lý do tại sao việc tiếp tục dùng nhiên liệu hóa thạch và phát thải rất rủi ro. Chúng ta đang làm tăng khả năng vượt quá một trong những điểm tới hạn", Lewis nói.

Đến nay, những cam kết về khí hậu mà các quốc gia nộp lên cơ quan của Liên Hợp Quốc đang đưa thế giới tiến dần tới ngưỡng ấm lên 2,7 độ C. Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) hôm 5/11 cho biết, những cam kết mới công bố tại hội nghị thượng đỉnh COP26 - nếu được thực hiện - có thể giữ mức tăng dưới 1,8 độ C, dù một số chuyên gia vẫn hoài nghi con số ước tính này.

Việc Trái Đất ấm lên 2,7 độ C sẽ dẫn đến tình trạng nắng nóng "không thể sống được" tại khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới vào một số thời điểm trong năm. Tính đa dạng sinh học sẽ giảm nghiêm trọng, an ninh lương thực giảm và các hiện tượng thời tiết cực đoan sẽ dữ dội đến mức vượt quá khả năng chống chịu của hầu hết cơ sở hạ tầng đô thị.