Làng "Phố Cốc"

Nhắc tới Hà Nam (TX Quảng Yên), từ xa xưa người ta thường gọi “Hà Nam Phong Cốc” để phân biệt với Hà Nam Phủ Lý. Hai tiếng Phong Cốc là niềm tự hào của cư dân Hà Nam, nên nó được gắn liền với cụm từ “Hà Nam Phong Cốc”. Nhắc tới Phong Cốc là người ta ai cũng nhớ tới Đình Cốc - biểu tượng của người Phong Cốc và của Hà Nam. 

Thi bơi chải trong Lễ hội Xuống đồng ở Phong Cốc, Hà Nam năm 2017. Ảnh: Dương Phượng Đại (CTV)

Đình Cốc (cất dựng năm 1805), được Nhà nước xếp hạng Di tích Lịch sử và Văn hoá năm 1989 là ngôi đình to đẹp nhất trong 6 ngôi đình cổ còn lại hiện nay ở TX Quảng Yên, với nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc rất tinh xảo. Đặc biệt, bức cửa lớn điêu khắc hình “Long đàn Phượng vũ” hoà nhập với cỏ cây hoa lá rất đẹp và ấn tượng. Đây là một mô típ hiếm thấy trong nghệ thuật chạm khắc ở các đình chùa Việt Nam. 

Nằm giữa 8 phường xã đảo Hà Nam, Phong Cốc hình thành từ đầu thế kỷ 15, với tên gọi Bồng Lưu, rồi Phong Lưu “nhất xã, tứ thôn”, sau là xã Phong Cốc, giờ là phường Phong Cốc. Năm 1963, một bộ phận phía đông xã được tách ra thành lập xã Phong Hải (giờ là phường Phong Hải). Làng Phong Lưu xưa có chợ Cốc là chợ đầu tiên trong vùng, hàng trăm năm nay giao thương nông sản, hàng hoá với các nơi; từng có những đoàn thuyền đinh lớn buôn bán trên các ngả sông đồng bằng Bắc Bộ, vượt biển vào tận Sài Gòn - Gia Định và tới Gia Va, Trung Quốc giao thương. Do đó, Phong Cốc sớm trở thành một trung tâm kinh tế - văn hoá của cả vùng với những thương gia, những cửa hàng cửa hiệu rất sầm uất. Ngay từ đầu thế kỷ 20, người trong vùng đã gọi Phong Cốc là “phố Cốc”.

Từ các triều Hậu Lê, triều Nguyễn, làng Phong Lưu xưa đã có các danh nhân, các nhà khoa bảng đỗ đạt. Ông Bùi Huy Ngọc và Nguyễn Huy Khuê đều đỗ Hương cống cuối đời Lê. Hai ông có công trong việc đánh đuổi giặc biển hồi đầu triều Nguyễn năm thứ 2 (1803). Bùi Huy Ngọc được thăng Tham hiệp trấn Yên Quảng. Nguyễn Huy Khuê được trao chức Tri huyện Hữu Lũng (Lạng Sơn). Ông Vũ Trọng Nghĩa đỗ cử nhân năm 1858 tại trường thi Nam Định, làm quan tới chức Huấn đạo Yên Hưng, giáo thụ Ứng Hoà và Tri châu Yên Châu...

Những năm 1940 tại Đình Cốc, từng có hội Tao đàn của những bậc văn hay chữ tốt, từng có cuộc thi thơ nhớ ơn công đức tiên công “trúc hải thành điền”. Trong đình từng diễn ra hội nghị bí mật do tướng Nguyễn Bình từ Chiến khu Đông Triều về thành lập “Trung đội Ký Con”. Tháng 7-1945, sân đình từng làm quảng trường tụ họp nhân dân cả khu vực Hà Nam vượt sông Chanh tham gia đoàn quân cách mạng của tỉnh lỵ Quảng Yên giành chính quyền về tay nhân dân. Từ những năm 1960, hàng nghìn người dân Phong Cốc toả đi Uông Bí, Hà An, Sông Khoai, Móng Cái... mở đất xây dựng các vùng kinh tế mới. Nhiều Việt kiều người làng Cốc đang định cư sống, làm việc ở các nước trên thế giới. Bước chân truyền thống và trí tuệ lao động sáng tạo chế ngự thiên nhiên của người làng Cốc vẫn tiếp tục nối dài.

Ngoài nông nghiệp, dân Phong Cốc còn nhiều ngành nghề khác như vận tải, đánh bắt hải sản trên sông biển, nuôi trồng thuỷ sản; các nghề thủ công dân gian, buôn bán nhỏ, dạy học... Nay cả phường đã ngói hoá toàn diện với hàng nghìn nóc nhà khang trang, cao tầng và còn giữ được hàng chục nếp nhà gỗ cổ kiến trúc đẹp. Tốc độ xây dựng mỗi tháng mỗi năm một khác, nhất là các khu dân cư Cầu Miếu, Hồ Cày, nhiều nhà cao tầng, biệt thự vươn lên đẹp chẳng kém gì phố huyện. Phong Cốc là một trong 2 xã đầu tiên trong huyện Yên Hưng cũ hoàn thiện đường giao thông nông thôn, bê tông hoá từ đường liên xã đến đường tiểu mạch, ngõ xóm.

Cùng với đình Cốc, 6 nhà thờ họ được cấp bằng di tích quốc gia đã hợp thành một quần thể văn hoá, góp phần bảo tồn cảnh quan làng xã thêm hài hoà kim - cổ. Mười một dòng họ trong cộng đồng đoàn kết bên nhau tạo nên phong cách làng coi trọng nguồn gốc, thành quả lao động, ăn ở nghĩa tình, dũng cảm trong đấu tranh chế ngự thiên nhiên và đánh giặc cứu nước. Đặc biệt, lễ hội rước các cụ thọ 80 tuổi, lễ hội Xuống đồng là nét văn hoá đặc trưng hiếm có đang được người Phong Lưu kế thừa và phát triển. Làng Phong Lưu xưa, “Phố Cốc” - xã Phong Cốc - phường Phong Cốc hôm nay rộn ràng đồng xanh, ruộng vàng, làng văn hoá mới. Phường Phong Cốc mang gương mặt của đô thị mới vẫn gắn liền với những tên gọi đình Cốc, chợ Cốc, cầu Miếu, Cung Đường, Cầu Chỗ... mãi thắm đượm hồn quê, là nỗi nhớ, là niềm tự hào của người làng Cốc.

Ngày xưa, các triều đại phong cho Phong Cốc là “Phong Lưu nghĩa dân”. Ngày nay Phong Cốc được Đảng và Nhà nước tặng thưởng huân chương kháng chiến và nhiều huân chương lao động, trong đó có Huân chương Lao động hạng Nhất do Chính phủ trao tặng 8-2011... Phong Cốc tiếp tục vươn lên xứng đáng là một điểm sáng, một làng quê “phong đăng hoả cốc” của thị xã Quảng Yên.

Dương Phượng Toại (CTV)