Lễ cấp sắc của người Dao Thanh Y

Chu kỳ vòng đời của người con trai Dao Thanh Y từ lúc sinh ra đến khi trưởng thành và mất đi, có một số tục lệ không thể thiếu và quan trọng bậc nhất là lễ cấp sắc.

Quảng Ninh có khoảng 73.500 người Dao, chiếm 5,57% dân số toàn tỉnh, trong đó, người Dao Thanh Y chiếm 2,7%, chiếm 22% dân số các dân tộc thiểu số trong tỉnh. Lễ cấp sắc hay còn gọi là lễ đặt tên âm, tiếng Dao Thanh Y gọi là “Ấy man cháy sấy” là nghi lễ quan trọng bậc nhất, công nhận sự trưởng thành của người đàn ông. Dù có nhiều tuổi đến đâu, mà chưa trải qua lễ cấp sắc coi như chưa có tên, chưa ghi danh vào tộc phả. Chỉ khi qua cấp sắc mới được coi là người trưởng thành, khẳng định với dòng tộc, mới đủ tư cách thắp hương bàn thờ và có thể đi cúng cầu may, cầu mùa, khi chết được về đoàn tụ với tổ tiên.

Thầy cúng  là những người có uy tín trong vùng được gia đình mời đến, sử dụng sách chữ Nôm đọc theo phiên âm tiếng Dao để thực hành các nghi lễ. Các thầy cấp sắc mặc trang phục truyền thống thực hiện 13 tiết lễ, các tiết lễ chủ yếu là cúng tổ tiên, cúng Ngọc Hoàng, Bàn Vương… Các thầy thay phiên nhau nhảy múa quanh người được cấp sắc. Tiếng trống, chiêng khua vang cùng những lời cúng, khấn với mục đích mang những tà ma, dịch bệnh, u ám ra khỏi gia đình.

Trong một lần tổ chức làm lễ cấp sắc, có thể làm cho một, hai hoặc ba người, tuổi có thể khác nhau, nhưng phải trong một gia đình, có chung ban thờ tổ tiên và phải ngang hàng nhau. Xưa kia lễ cấp sắc được diễn ra trong 7 ngày, gồm các nghi lễ của nhóm bên Văn, nhóm bên Võ và lễ khao làng. Đó là sự tổng hợp các loại hình nghệ thuật văn, thơ, âm nhạc, vũ điệu, nghệ thuật tạo hình... Lời ca trong mỗi nghi lễ sử dụng hình ảnh ví von, trong sáng kể về những vị thần linh sẵn lòng giúp đỡ con người, những vùng đất trù phú làm ăn thuận lợi. Vũ đạo là các điệu múa rồng, múa rùa, múa gà, các điệu nhảy.

Lễ cấp sắc là tập quán xã hội và tín ngưỡng dân gian do chính cộng đồng sáng tạo ra, gắn liền với quá trình hình thành, thiên di và phát triển của tộc người, được truyền từ đời này sang đời khác và luôn song hành cùng đời sống của đồng bào người Dao Thanh Y ở Quảng Ninh. Nội dung các lời khấn trong các nghi lễ đều trong sáng, thể hiện ước vọng về cuộc sống yên bình, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cầu cho cây trồng, vật nuôi được sinh sôi nảy nở, cầu cho gia quyến bình an, cầu cho làng bản yên vui no ấm...

Tại xã Bằng Cả (TP Hạ Long) nơi có trên 92% dân số là người Dao Thanh Y, từ lâu Lễ cấp sắc là một thủ tục không thể thiếu. Đặc biệt, trong lễ cấp sắc tộc người Dao Thanh Y xã Bằng Cả, bên cạnh những lời cúng, khấn của các thầy thì các bà hát cấp sắc (thường là 4 bà) ngồi bên cạnh hát đu đưa, mục đích hát đu đưa về âm cho ông bà tổ tiên ngủ ngon, cầu mong ông bà tổ tiên phù hộ cho chủ nhà làm ăn thịnh vượng. Kết thúc buổi lễ, các thầy cúng tạ ơn tổ tiên, thần thánh đã ủng hộ, cho phép các thầy làm lễ cấp sắc và ban phát cho người được cấp sắc. Từ đây người thụ lễ đã được coi như một người đàn ông trưởng thành hoàn toàn về thể chất cũng như tâm linh.

Xã Quảng Đức (huyện Hải Hà) cũng có hơn 90% dân số là đồng bào Dao Thanh Y sinh sống, tạo nên những nét đặc sắc văn hóa của vùng đất này. Trong những năm qua, người Dao Thanh Y luôn tích cực thực hiện các hoạt động cụ thể nhằm bảo tồn, lưu giữ, phát huy di sản văn hóa, trong đó lễ cấp sắc là một tập quán xã hội rất đặc sắc.

Ông Phùn Quay Nàm, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã Quảng Đức, chia sẻ: Thời gian tới, cấp ủy, chính quyền địa phương sẽ tiếp tục phát huy hơn nữa nghi lễ này. Đây sẽ là một trong những điểm nhấn cần phát huy khai thác, bảo tồn và duy trì để phát triển du lịch trải nghiệm đối với các làng văn hóa người Dao.

Lễ cấp sắc của Dao Thanh Y luôn được cả cộng đồng coi trọng và phát huy giá trị, góp phần xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Tháng 12/2024, Bộ VH-TT&DL đã quyết định đưa Tập quán xã hội và tín ngưỡng Lễ cấp sắc của người Dao Thanh Y (TP Hạ Long, Uông Bí, Cẩm Phả, Móng Cái, huyện Vân Đồn, Ba Chẽ, Bình Liêu, Tiên Yên, Đầm Hà, Hải Hà) vào trong Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Ngày nay, để phù hợp với sự phát triển chung của xã hội, nhiều nghi lễ không phù hợp với đời sống đương đại đã được người Dao Thanh Y lược bớt, nhưng không làm giảm tính thiêng trong lễ cấp sắc. Tại TP Hạ Long, bản sắc văn hóa của người Dao Thanh Y Bằng Cả đã và đang được người dân duy trì phát huy và được cấp ủy, chính quyền các cấp quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo. Trong thời gian tới, TP Hạ Long tiếp tục phát huy vai trò chủ thể của người dân trong công tác quản lý bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa, trước mắt là đẩy nhanh tiến độ công tác sửa chữa, hoàn thiện các hạng mục tại Khu bảo tồn người Dao Thanh Y.