Mùa nấm chẹo

Nấm chẹo ở Tiên Yên được coi là lộc quý của đất trời và nó chỉ có trong rừng tự nhiên ở các xã Hà Lâu, Phong Dụ. Nấm thường mọc dưới tán cây chẹo, một loài cây hoang dã chỉ sống trong các khu rừng tự nhiên có độ ẩm cao.

Nấm chẹo có lác đác từ tháng 3 – 5 và từ tháng 8 – 10 âm lịch. Nấm mọc rất nhanh, có khi ngày hôm trước đã hái sạch nấm, nhưng chỉ cách 1 hôm cũng đến chỗ đó của khu rừng, là thấy cả vạt nấm giống như chưa từng có ai đến hái. Nấm có tán rộng bằng chiếc bát ăn cơm, màu đỏ. Nấm chẹo thường mọc về đêm, do vậy người hái nấm thường vào rừng từ rất sớm khi nấm vừa lên, khi đó sẽ hái được những cây nấm to, có thể bán được 200.000 đồng/kg nấm tươi.

Nấm chẹo là nguồn thu của nhiều người ở thôn Nà Cà, xã Phong Dụ, huyện Tiên Yên.

Tìm hiểu về hái nấm chẹo, tôi được anh Chìu Văn Phúc, thôn Nà Cà, xã Phong Dụ, một trong những “thợ săn nấm” của thôn cho hay: “Trước đây ít người đi hái nấm, tôi vào rừng có khi gặp cả vạt nấm hàng chục mét vuông giống như tấm thảm đỏ. Thời điểm ấy, người hái nấm mỗi lần vào rừng hái được hàng chục kg là chuyện thường. 1kg nấm khô có giá bán là 1,8 triệu đồng. Bây giờ có nhiều người đi hái nấm, nên nấm càng hiếm đi, chỉ được khoảng 1kg nấm/người/ngày thôi”. Cũng theo anh Phúc, nấm chẹo rất kỵ hơi người, những khu rừng có đông người ra vào, dù là rừng tự nhiên cũng không thấy nấm chẹo. Nấm chẹo cho nguồn thu cao, nên cũng rất khó hạn chế đông người vào rừng hái nấm, chỉ mong địa phương vận động bà con hái nấm theo phương pháp bảo tồn, hái phần thân để rễ nấm lại, hôm sau nấm mọc ra cây khác”.

Tiên Yên có các thôn Bản Danh, Nà Hắc của xã Hà Lâu cũng có rất nhiều nấm chẹo. Đến mùa nấm chẹo, người có sức khỏe ở các thôn Bản Danh, Nà Hắc đều vào rừng hái nấm. Nấm thu hái về có người đứng ra thu mua ở xã bao nhiêu cũng hết. Nấm được đưa vào các lò sấy khô, rồi bán cho thương lái Trung Quốc. Anh Chíu Chăn Sềnh, công an viên thôn Nà Hắc, bảo: “Chúng tôi cũng thường xuyên tuyên truyền nhắc nhở bà con, khi hái nấm cần thu hoạch theo hướng bảo tồn, để lại rễ. Nấm chẹo đem tới nguồn thu tương đối lớn cho người dân các thôn, bản vùng cao xã Hà Lâu. Tuy nhiên, nếu như việc khai thác không có ý thức nấm cũng sẽ biến mất dần”.

Nấm được sấy khô tại gia đình anh Chìu Văn Phúc, thôn Nà Cà, xã Phong Dụ, huyện Tiên Yên.

Với đa phần người Tiên Yên, nấm chẹo vẫn là sản phẩm xa lạ, nhiều người chưa ăn bao giờ, dù nấm chẹo có khá nhiều ở các xã Hà Lâu, Phong Dụ, người dân thu hoạch được vài tấn/năm. Theo bà con, nấm chẹo, khi nấu canh hay xào với thịt trâu, thịt bò ăn đều ngon. Tuy nhiên, vài năm gần đây do thương lái Trung Quốc thu mua với giá cao, nên hầu như người dân không ăn, mà để bán. Theo người dân địa phương, nấm chẹo còn có tác dụng tăng khả năng thụ thai của phụ nữ và chữa vô sinh. Tuy nhiên, đó cũng mới chỉ là lời đồn, vì vẫn chưa có một nghiên cứu khoa học nào chứng minh điều này. Dẫu sao, nấm chẹo cũng là món quà quý của đất trời cho những vùng đất nghèo Hà Lâu, Phong Dụ của huyện Tiên Yên, giúp người dân có nguồn thu nhập tốt và có ý thức hơn trong việc bảo vệ rừng, vì họ hiểu rằng có rừng tự nhiên mới có nấm chẹo.

Công Thành