Nét đẹp lễ cấp sắc của người Dao Thanh Phán

Theo phong tục của người Dao, trải qua lễ cấp sắc, người đàn ông Dao mới được công nhận trưởng thành, vì vậy đây là nghi lễ không thể thiếu trong đời sống cộng đồng. Không chỉ là lễ trọng, có ý nghĩa đặc biệt với người Dao mà với bất cứ ai được chứng kiến đều cảm nhận vẻ đẹp lấp lánh của một nghi lễ mang đậm bản sắc văn hoá truyền thống. Ở Quảng Ninh, lễ cấp sắc vẫn còn được gìn giữ khá nguyên bản trong cộng đồng người Dao Thanh Phán, nhất là ở Hoành Bồ...

Trong lễ cấp sắc, có những nguyên tắc khá nghiêm cẩn, ví dụ như thày cả nhất thiết phải mặc áo tế hay còn gọi là áo thầy cúng. Áo này được thêu thùa rất công phu theo các nhân vật và sự tích của Đạo giáo. Đặc biệt ở phía trước ngực và sau lưng có thêu bằng chữ Hán. Phía trước ngực thêu chữ “Bản mệnh chi thìn” (ngôi sao bản mệnh) và “Trường sinh bất lão” (sống mãi không già). Tu tiên đắc đạo để được bất tử và cho rằng mỗi người có một ngôi sao chiếu mệnh đều là quan niệm của Đạo giáo với suy nghĩ rằng, nếu ngôi sao đó tốt và rực sáng thì số phận người đó càng may mắn, sung sướng, sự nghiệp phát triển, còn khi ngôi sao đó tắt thì người ấy qua đời hoặc ngược lại. Trang phục của các thày cúng khác và người được cấp sắc thì mặc quần áo dân tộc cổ truyền của phụ nữ Dao Thanh Phán.

Các nhạc cụ dùng trong lễ cấp sắc khá đa dạng, gồm: Dủ (trống), lò (thanh la), xìm xoe (lão bạt), giặt (kèn), tông trình (chuông con), ngùng coong (tù và bằng sừng trâu). Trong đó, mỗi nhạc cụ có một âm thanh khác nhau, có khả năng biểu cảm khác nhau nhưng khi hoà tấu thì trở thành một dàn nhạc dân tộc rất độc đáo, đặc sắc không thể thiếu được trong lễ cấp sắc. Âm nhạc trong lễ cấp sắc cũng rất đa dạng tuỳ thuộc vào mỗi lễ thức cụ thể, có khi rất tĩnh nghiêm, trầm lắng, có khi lại rất sôi động, vui nhộn. Đặc biệt là âm sắc và khả năng diễn tấu của cây kèn, vì tiếng kèn ở đây là tiếng kèn vui, hoàn toàn ngược lại với tiếng kèn trong đám tang là tiếng kèn buồn thương đưa tiễn. Tiếng chuông con kêu leng keng trong các điệu nhảy của lễ cấp sắc cũng là những âm thanh độc đáo gây ấn tượng khó quên. Đặc biệt là tiếng tù và thổi trong lễ Thượng quang cất lên vang vọng núi rừng trong đêm khuya vắng, kết hợp với cảnh thày cúng đội mũ Tam Thanh, làm các động tác tế lễ trời đất, miệng lẩm nhẩm cầu khấn thần linh là những cảnh tượng rất huyền bí và linh thiêng.

Khi nghiên cứu về lễ cấp sắc của người Dao Thanh Phán không thể không tìm hiểu việc thờ cúng với các tục lệ cụ thể. Trước hết là tục thờ Bàn Vương, tổ tiên chung của người Dao; trong lễ cấp sắc có hẳn một nghi lễ Bàn Vương, đặc biệt lễ vật dùng nguyên cả con lợn đặt lên bàn thờ là biểu tượng của tình cảm tôn kính, biết ơn đầy thiêng liêng. Sau đó là thờ tổ tiên, mỗi dòng họ có một ông tộc trưởng và có một bàn thờ ông tổ của dòng họ đó. Bàn thờ được đặt ở gian giữa nhà tộc trưởng dòng họ; việc cúng tế cũng làm ở đây trước rồi mới đến các nhà khác trong dòng họ. Tuy vậy, bàn thờ lại được làm rất đơn giản, bên trong chỉ để một bát hương. Các ngày lễ cũng chỉ cúng lễ vật đơn giản như hương, nước, gạo, muối… nhưng riêng lễ cấp sắc thì cúng cả một con lợn vào chiều ngày thứ ba, thể hiện tình cảm gắn bó của người Dao đối với ông bà tổ tiên trong dòng họ. Ngoài ra, trong gia đình người Dao còn có bàn thờ Táo Quân đặt ở gian bên trái của ngôi nhà hoặc đặt ở dưới bếp. Đây là vị thần giữ vị trí quan trọng trong tín ngưỡng dân gian của người Dao. Trong lễ cấp sắc cũng có một bài khấn Táo Quân.

Để làm lễ cấp sắc, người Dao có nhiều loại sách cúng được ghi chép bằng chữ Hán nhưng đọc theo âm Dao. Có những cuốn sách đã viết cách đây hàng trăm năm, viết đúng kiểu, đúng nét, viết trên giấy bản, chứng tỏ người viết rất giỏi chữ Hán. Chúng không chỉ giúp cho việc nghiên cứu tìm hiểu về lễ cấp sắc, về tôn giáo, tín ngưỡng, phong tục người Dao, mà còn giúp cho việc tìm hiểu sâu hơn về tâm hồn, tình cảm của người Dao.

Lễ cấp sắc kéo dài 3 ngày, 3 đêm với nhiều nghi lễ có ý nghĩa khác nhau như: Lễ dâng hương, lễ khai đàn, lễ dâng đèn, lễ thượng quang, lễ giao dấu ấn, lễ kết hôn... thể hiện giá trị nhân văn sâu sắc. Thông qua nội dung các bài cúng khấn, các bài hát trong lễ cấp sắc đã nói lên khát vọng của con người mong muốn có một cuộc sống sung sướng và hạnh phúc, thể hiện quan niệm về đạo đức, chứa đựng những giá trị nhân bản mang tính hướng thiện và có tác dụng giáo dục sâu sắc. Đó là khát vọng của con người mong muốn có một cuộc sống no đủ, sung sướng và hạnh phúc, thể hiện trong lễ “cầu hoà”. Quan niệm đạo đức về nguồn gốc, tổ tiên qua lễ cúng Bàn Vương, cúng ông bà tổ tiên dòng họ; về lòng chung thuỷ, tình nghĩa vợ chồng thể hiện qua lễ kết hôn. Quan niệm về sự cần thiết phải học tập, học giáo lý của Đạo giáo, học đạo lý làm người qua lễ dâng đèn. Điều này cũng giải thích tại sao người con trai bắt buộc phải làm lễ cấp sắc và là một trong ba việc lớn trong đời đối với người con trai dân tộc Dao.

Ngọc Mai