Ngành xi măng ‘lệch pha’ cung cầu đến bao giờ?

Nhu cầu tiêu thụ xi măng trong nước thời gian tới dự báo sẽ khó đạt được mức tăng trưởng cao, trong khi nguồn cung lại vượt xa cầu.

Mất cân đối rất lớn

Mới đây, Bộ Xây dựng có báo Thủ tướng về việc xử lý thông tin báo chí nêu về ngành xi măng vẫn chưa thể giải quyết được bài toán cung - cầu.

Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, hiện nay, cả nước đầu tư 92 dây chuyền, với tổng công suất trên 122 triệu tấn/năm. Tuy nhiên, năm 2024, tổng sản lượng xi măng và clanhke tiêu thụ chỉ khoảng 95 triệu tấn, trong nước khoảng 65,3 triệu tấn và xuất khẩu khoảng 29,7 triệu tấn. Như vậy, các dây chuyền sản xuất xi măng chỉ hoạt động trung bình khoảng 77% tổng công suất thiết kế dẫn đến dư thừa nguồn cung.

Xuất khẩu xi măng và clinker của Việt Nam được dự báo tăng trưởng chậm có thể duy trì ở mức tương đương so với năm 2024. Cụ thể, 2 tháng đầu năm nay, toàn ngành xuất khẩu hơn 2 triệu tấn, trị giá 76 triệu USD, giảm lần lượt 36,7% về lượng và giảm 36% về trị giá so với cùng kỳ năm 2024.

Thị trường xuất khẩu đang dần dịch chuyển sang các thị trường mới như: Mỹ, khu vực Bắc Mỹ, Nam Mỹ và châu Phi. Theo tính toán của Bộ Xây dựng, nhu cầu tiêu thụ xi măng toàn ngành năm 2025 khoảng 95 - 100 triệu tấn, tăng 2- 3% so với năm 2024. Trong đó, tiêu thụ nội địa khoảng 60-65 triệu tấn, xuất khẩu khoảng 30 - 35 triệu tấn.

Bộ Xây dựng cho biết, từ năm 2011, việc đầu tư sản xuất xi măng thực hiện theo quy hoạch về phát triển công nghiệp xi măng Việt Nam giai đoạn 2021 - 2020 và định hướng 2030 tại quyết định số 1488 của Thủ tướng (viết tắt là Quy hoạch 1488).

Năm 2015 tiêu thụ 72,7 triệu tấn, bằng 98% so với quy hoạch; năm 2020 tiêu thụ 100,2 triệu tấn/năm, bằng 107% so với quy hoạch. Tuy nhiên, từ năm 2020 đến nay, nguồn cung xi măng tăng lên do Luật Quy hoạch 2017 bãi bỏ Quy hoạch 1488.

Việc đầu tư các dây chuyền xi măng theo cơ chế thị trường và được thực hiện theo pháp luật về đầu tư, thuộc thẩm quyền của UBND các tỉnh. Do đó, các địa phương đã chấp thuận chủ trương đầu tư 13 dây chuyền công nghệ hiện đại với tổng công suất thiết kế 35,3 triệu tấn mỗi năm.

Trước tình hình các nhà máy xi măng có xu thế tăng nhanh, Bộ Xây dựng trình Thủ tướng ban hành quyết định về chiến lược phát triển vật liệu xây dựng Việt Nam thời kỳ 2021-2030, định hướng 2050, trong đó đưa ra lộ trình đầu tư các nhà máy xi măng.

Cụ thể, tổng công suất thiết kế đến năm 2025 không vượt quá 125 triệu tấn/năm; đến năm 2030 không vượt quá 150 triệu tấn/năm.

Vào năm 2021, Bộ cũng có văn bản gửi UBND các địa phương yêu cầu trước khi xem xét, quyết định chấp thuận chủ trương đầu tư các dự án sản xuất xi măng cần cân nhắc tránh đầu tư tràn lan, dẫn đến cung vượt cầu, gây lãng phí nguồn lực xã hội.

Nhưng, thực tế, cung cầu trên thị trường xi măng vẫn mất cân đối rất lớn, khi nguồn cung dư thừa vài chục triệu tấn, gây khó khăn cho tiêu thụ, tình trạng cạnh tranh về giá khốc liệt, một số nhà sản xuất bán dưới giá thành sản xuất.

Dư thừa nguồn cung lớn, tiêu thụ nội địa tăng chậm, thậm chí còn giảm, kênh xuất khẩu 3 năm gần nhất giảm mạnh, chỉ đạt quanh ngưỡng 30 triệu/tấn/năm, dẫn đến nhiều nhà máy sản xuất cầm chừng, nguy cơ đóng cửa, thua lỗ và nợ xấu.

Thêm một nguyên nhân gây bất lợi cho ngành xi măng, theo TS. Trần Bá Việt, Phó Chủ tịch Hội Vật liệu xây dựng Việt Nam, nguyên nhân chính là thị trường bất động sản suy giảm. “Chỉ khi giao dịch bất động sản sôi động, hoạt động xây dựng phát triển thì các ngành công nghiệp khác như xi măng, sắt thép, bê tông… mới tăng trưởng được”- TS. Trần Bá Việt nói.

Cần có dự báo nhu cầu tiêu thụ xi măng với tầm nhìn 10 năm, 20 năm

Trong chiến lược dài hạn, ngành xi măng vẫn tập trung vào tiêu thụ trong nước. Để kích cầu, Hiệp hội Xi măng Việt Nam cùng một số hội, hiệp hội ngành nghề đã kiến nghị Chính phủ có biện pháp thúc đẩy nhu cầu tiêu thụ vật liệu xây dựng thông qua phát triển nhà ở, kết cấu hạ tầng, đường giao thông và ứng dụng các giải pháp công nghệ mới. Việc tăng cường sử dụng xi măng trong xây dựng không chỉ giúp nâng cao chất lượng và tuổi thọ công trình mà còn hỗ trợ doanh nghiệp vượt qua giai đoạn khó khăn.

Đại diện Tổng công ty xi măng Việt Nam (VICEM) cho biết, đơn vị đang đẩy nhanh tiến độ dự án tận dụng nhiệt thừa từ khí thải để phát điện tại các nhà máy xi măng thành viên. Qua đó, giúp chủ động được nguồn cung cấp điện năng và tiết kiệm chi phí sản xuất.

Để khắc phục căn bản chênh lệch cung-cầu xi măng, cần có giải pháp mang tầm nhìn dài hạn, trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, ông Nguyễn Quang Cung, Chủ tịch Hiệp hội Xi măng Việt Nam nhìn nhận, cần dự báo nhu cầu tiêu thụ xi măng với tầm nhìn 10 năm, 20 năm làm căn cứ xác định quy mô sản xuất, giúp cân đối phù hợp giữa cung và cầu. Ngoài ra, để tiết kiệm tài nguyên, có thể tận dụng phế liệu của các ngành công nghiệp khác như xỉ, tro bay của nhà máy nhiệt điện làm nguyên liệu cho sản xuất xi măng.

Vừa qua, Bộ Xây dựng đã công bố Quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản làm vật liệu xây dựng thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Đây sẽ là cơ sở để phát triển ngành công nghiệp vật liệu xây dựng trong thời gian tới, bảo đảm sử dụng hiệu quả, không lãng phí tài nguyên.