Nguyễn Huy Trợ với Những sắc màu than

Do cơ duyên mà tôi có cơ hội đọc một mạch cuốn truyện dài “Những sắc màu than”, NXB Hội nhà văn 2016 của nhà báo kỳ cựu Nguyễn Huy Trợ, nguyên Tổng Biên tập Báo Quảng Ninh. Cuốn sách theo như ông đề ở cuối sách thì hoàn thành năm 2006, nhưng bản thảo cứ mãi nằm ở giá sách của ông cho tới mùa thu năm nay (10 năm sau), cuốn sách mới ra đời.

Tôi đọc và nhận ra tác giả đã hóa thân rất giỏi vào đội ngũ những người thợ mỏ thời còn bao cấp nhiều khó khăn, tư tưởng thì ì trệ, các hoạt động sáng tạo gần như bị bó hẹp, định tính có sẵn, không có những đột phá để thúc đẩy cỗ máy cả xã hội tiến lên. Câu chuyện xoay quanh sự cố của cái máy khoan ở mỏ Đài Sơn, trên công trường Khe Mua nhiều gian khó nhưng họ đã tự tin vượt qua và đã thành công ngoài mong đợi. Sự thay đổi tư duy, nhận thức, đã giúp người thợ vượt lên chính mình để khẳng định vai trò làm chủ tập thể, làm chủ xã hội là một cách hoàn thiện.

Cuộc đấu tranh giữa sáng tạo đổi mới, dám làm, dám chịu trách nhiệm của một thời “bao cấp tư tưởng” ấy đã phân chia hai phe cán bộ lãnh đạo. Và nhà văn đã góp phần làm cho cái “bao cấp tư tưởng” ấy được phân giải kỹ lưỡng, nhân văn thông qua hình ảnh anh kỹ sư trẻ - Bí thư đoàn mỏ Trần Hậu. Anh như một luồng gió mới của mỏ, với tinh thần dám làm, dám chịu trách nhiệm đã đẩy lùi những gì còn gọi là lạc hậu, ấu trĩ trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo của mỏ. Nhất là khi sự việc sự cố cái máy khoan - cỗ máy được cho là chủ công thời điểm đó của mỏ - đang bị đình trệ vì gãy mũi khoan giữa chừng. Máy mỏ thì chủ yếu nhập từ nước ngoài về, nếu cứ ngồi chờ các cơ quan cấp trên đến để tính toán, rồi ra phương án sửa chữa thì... mỏ ngừng hoạt động. Trần Hậu đã mạnh dạn đề xuất với giám đốc mỏ nhận nhiệm vụ chỉ huy đội quân trên công trường Khe Mua để phục hồi được cái máy khoan trở lại phục vụ công việc của mỏ không tiêu tốn thời gian và cả tiền bạc. Đó là luồng gió mới của sự đổi mới từ những người thợ mỏ ngay giữa những ngày còn bao cấp về nhiều phương diện ấy.

Dù chỉ xoay quanh câu chuyện khắc phục máy khoan ở mỏ Đài Sơn, nhưng tác giả thực sự đã hóa thân đứng vào đội ngũ những người thợ mỏ ngày ấy để khắc họa tinh thần quyết tâm thực hiện bằng được những gì họ xác định là đúng và dám chịu trách nhiệm về công việc mình đứng mũi chịu sào. Bên cạnh sự quyết liệt về công việc thì câu chuyện về tình yêu giữa anh kỹ sư trẻ Trần Hậu với cô gái mỏ hiền dịu tên Na cùng xóm thợ cũng cho người đọc những lay động về tình yêu giản dị của những con người ở mỏ. Dù tác giả có đặt tên địa danh khác là Mỏ Đài Sơn, huyện Cẩm Cửa, công trường Khe Mua... thì dấu ấn của Vùng mỏ Cẩm Phả vẫn hiện ra quen thuộc. Và nhân vật vùng đất ấy vẫn hiện ra lấp lánh của than đen và biển cả...

Những trang văn của tác giả cũng hiện lên sự trìu mến của mình đối với những người thợ mỏ, ông phân tích, khắc họa nhân vật cũng... hiền và chân thật: “Chúng ta cứ bình tĩnh nhìn lại, các công việc từ đầu năm đến hiện nay đều thấy rất rõ vấn đề này. Tôi xin đơn cử một việc. Tại khu Khe Mua, từ sau khi các cấp lãnh đạo đã phê duyệt, cho phép mỏ chúng ta chuẩn bị mọi điều kiện hạ tầng, để có thể đưa nhanh khu vực này vào khai thác, nhưng tại sao đến nay vẫn ì ạch không nhúc nhích được. Nguyên nhân của tình trạng trên có nhiều, nhưng quan trọng nhất vẫn là tư tưởng ngại khó, ngại khổ. Có nhiều người đã nói ra cửa miệng là “núi cao” thì tôi “cáo lui”. Chính tư tưởng này, đã tạo ra ở đây một không khí làm việc cầm chừng, mong hết giờ để về với gia đình...”.

Có thể trích dẫn thêm những góc độ này khác trong câu chuyện về mỏ Đài Sơn, nhưng tôi thấy tác giả “Những sắc màu than” đã chạm đến người đọc cái ông cần đưa đến. Ấy là một thời, tư tưởng định tính đã ăn sâu bén dễ vào đội ngũ lãnh đạo trì trệ, nhưng họ cũng đã kịp thời “nhận diện” vấn đề và vươn lên, vượt qua cái ấu trĩ đó để lãnh đạo mỏ đồng thuận và đồng hành cùng với luồng gió mới mà hiện thân là Bí thư đoàn Trần Hậu đã chỉ huy thành công việc cấp bách ở công trường Khe Mua là một minh chứng.

“Những sắc màu than” của nhà báo Nguyễn Huy Trợ” ra mắt ở tuổi U90 là một tác phẩm văn học có chất lượng viết về những người thợ mỏ đáng để đọc.

Nhà văn Vũ Thảo Ngọc