Nhà cổ Há Súng, khoảng lặng giữa Cao nguyên đá

Khuất sau dãy núi lổn nhổn đá tai mèo, ngôi nhà cổ của dòng họ Vừ thuộc thôn Há Súng (xã Lũng Táo, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang) như một tuyệt tác nổi bật trên nền xám của Cao nguyên đá.

Đã nhiều lần dừng chân ngay ngã ba Sà Phìn nhưng phải đến chuyến đi Hà Giang những ngày đầu năm 2024 tôi mới có dịp đến thăm ngôi nhà cổ của họ Vừ. Sở dĩ tôi cũng như nhiều người ít biết ngôi nhà cổ này bởi dù nằm cách đường lên Cột cờ Lũng Cú không xa nhưng ngôi nhà lại giấu mình trong một thung lũng khuất tầm mắt và chỉ có thể đến bằng xe máy.

Cũng giống Dinh họ Vương, nhà cổ Há Súng được xây trên một gò đất cao nhìn xuống thung lũng. Theo ông Vừ Sứa Bư (80 tuổi) thì ngôi nhà được bố ông cùng gia đình xây dựng trước cả dinh thự nhà Vương ở xã Sà Phìn. Từ khi xây đến nay, ngôi nhà chưa một lần tu sửa và hiện con cháu họ ông thừa kế, sống trong căn nhà.

Từ ngã ba Sà Phìn, có một hướng đi dinh thự vua Mèo, hướng còn lại đi theo đường lên cột cờ Quốc gia Lũng Cú. Đến km số 4 trên cung đường này, phải rẽ xuống một con đường nhỏ trải bê tông, dốc đứng mới đến được Há Súng. Đây là một thôn nhỏ, nằm khuất nẻo sau dãy núi cách đường biên giới giữa Việt Nam và Trung Quốc không xa.

Nhà cổ Há Súng được xem là bản gốc của kiến trúc giao thoa Mông - Hoa Nam. Ngôi nhà chia làm 3 khu vực gồm 3 ngôi nhà sàn gỗ riêng ghép lại có lối đi thống nhất và chỉnh thể theo hình thế đại bàng tung cánh trên gò đất hình mai rùa giữa bốn bề núi đá. Cửa chính của ngôi nhà cổ nhìn thẳng ra một võng núi hình mắt ngựa. Trước nhà có dãy bậc thang bằng các khối đá ghép lại chạy từ chân gò lên. Toàn bộ tường đều có kết cấu kiểu "trình tường", mái nhà lợp mái ngói âm dương.

Bước vào trong, khoảng sân trời được lát đá xanh, bao chung quanh là hệ thống các phòng thuộc ba dãy nhà hai tầng được sắp xếp hợp lý trên diện tích vài trăm mét vuông. Gian chính có thiết kế hình vuông hai tầng, bên trên là tầng lửng. Các họa tiết trang trí khắp ngôi nhà đều rất cầu kỳ và mang tính thẩm mỹ cao. Từ cửa chính, cửa sổ, hành lang, tay vịn bằng gỗ…

Khi nói về các kiệt tác kiến trúc nổi tiếng tại cao nguyên đá Đồng Văn (Hà Giang) ngoài dinh thự vua Mèo hay dãy phố cổ Đồng Văn và Phố Cáo thì căn nhà cổ của dòng họ Vừ ở thôn Há Súng, xã Lũng Táo thêm một cái tên được được nhắc nhớ với những người “xê dịch". Hơn 100 năm trôi qua, những mảng tường loang lổ đầy chất hội họa bởi thời gian như ẩn chứa nhiều bí ẩn khác cần khám phá trong căn nhà cổ tuyệt đẹp, cổ kính này trên vùng cao nguyên đá phía sau cổng trời./.