Nhiều bộ sách giáo khoa - động lực cải tiến chất lượng, hình thành xu thế cạnh tranh để phát triển

Sự cạnh tranh trong biên soạn, phát hành sách giáo khoa không chỉ giúp đa dạng hóa lựa chọn ngữ liệu, phương pháp dạy-học, khuyến khích sự sáng tạo của giáo viên và học sinh mà còn thúc đẩy các bộ sách không ngừng cải tiến cả về nội dung lẫn hình thức trình bày, từ đó nâng cao chất lượng học liệu.

Theo Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội về đổi mới chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông, xã hội hóa công tác biên soạn sách giáo khoa được xác định là một nhiệm vụ trọng tâm, đóng vai trò then chốt trong tiến trình đổi mới toàn diện nền giáo dục. Chủ trương này không chỉ mở ra cơ hội để nhiều tổ chức, cá nhân tham gia vào quá trình biên soạn sách giáo khoa, mà còn hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục thông qua đa dạng hóa nguồn học liệu, tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh và giảm áp lực chi ngân sách cho Nhà nước.

Trao đổi với phóng viên, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga (Phó Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Hải Dương) cho biết: Trước đây, khi áp dụng Chương trình Giáo dục phổ thông 2006, chỉ tồn tại một bộ sách giáo khoa duy nhất khiến việc biên soạn sách hoàn toàn do Nhà nước chi ngân sách và giao cho một nhà xuất bản đảm nhiệm. Dẫn đến tình trạng độc quyền trong biên soạn và phát hành. Ở thời điểm đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ ban hành chương trình khung, còn nội dung cụ thể trong sách được do nhóm biên soạn quyết định, từ đó hình thành tư duy coi sách giáo khoa là văn bản pháp lệnh, đồng nhất với chương trình giáo dục chính thức. Tuy nhiên, theo chủ trương “một chương trình – nhiều bộ sách giáo khoa” áp dụng cho tất cả các cấp, các lớp học. Đặc biệt, việc đẩy mạnh xã hội hóa công tác biên soạn sách giáo khoa đã tạo ra nhiều chuyển biến tích cực, mở đường cho sự tham gia rộng rãi của các tổ chức, cá nhân trong việc xây dựng học liệu, góp phần đa dạng hóa và nâng cao chất lượng giáo dục.

Theo đánh giá của Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, việc huy động các lực lượng xã hội tham gia không chỉ góp phần chia sẻ trách nhiệm với Nhà nước mà còn giúp giảm bớt gánh nặng ngân sách trong đầu tư cho giáo dục. Thay vì xem sách giáo khoa như “pháp lệnh” cố định như trước đây, trong bối cảnh hiện nay với một chương trình thống nhất – sách giáo khoa được coi là học liệu mở, giúp giáo viên và học sinh có thể linh hoạt lựa chọn, sử dụng và tiếp cận các nguồn tri thức một cách đa dạng, chủ động hơn. Khi đó, lợi ích dễ nhận thấy của việc xã hội hóa là khả năng tiết kiệm ngân sách Nhà nước cho hoạt động biên soạn sách, đồng thời thúc đẩy hiệu quả của quá trình xã hội hóa giáo dục nói chung.

Sau một thời gian thực hiện, có thể thấy rằng cả nước đã có 3 bộ sách giáo khoa chính thức cùng hàng trăm đầu sách đang được triển khai tại các cơ sở giáo dục. Việc khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia biên soạn đã góp phần làm phong phú thị trường sách giáo khoa quốc gia, đa dạng hóa sự lựa chọn cho nhà trường và người học. Đặc biệt, sự tồn tại song song của nhiều bộ sách tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các nhà xuất bản. Những bộ sách có nội dung chất lượng, trình bày đẹp và giá cả hợp lý sẽ được ưu tiên lựa chọn, từ đó thúc đẩy các đơn vị biên soạn không ngừng cải tiến để đáp ứng tốt hơn nhu cầu thực tiễn. “Sự tham gia của nhiều chủ thể trong quá trình biên soạn sách giáo khoa không chỉ nâng cao tính dân chủ và minh bạch mà còn góp phần cải thiện chất lượng học liệu, đáp ứng kỳ vọng ngày càng cao của cả đội ngũ giáo viên lẫn học sinh”, bà Nga cho hay.

Theo cô Ngô Thị Thanh Thoa – Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Nguyễn Thiện Thuật (Đà Nẵng), một trong những ưu điểm rõ rệt của chủ trương này là việc phụ huynh, học sinh và các cơ sở giáo dục có thêm nhiều sự lựa chọn thay vì phải sử dụng duy nhất một bộ sách như trước đây. Điều này tạo ra sự linh hoạt trong việc tiếp cận kiến thức, đồng thời giảm bớt áp lực khi phải học theo một khuôn mẫu cứng nhắc. Cô nhấn mạnh rằng, khi có nhiều bộ sách cùng được biên soạn dựa trên một chương trình giáo dục thống nhất, các cách tiếp cận, trình bày và diễn đạt nội dung sẽ trở nên đa dạng hơn. Nhờ đó, kiến thức không chỉ được truyền tải một cách sinh động, phong phú mà còn phù hợp hơn với trình độ tiếp nhận và đặc điểm học tập của từng nhóm học sinh. Đặc biệt đối với đội ngũ giáo viên, việc có nhiều lựa chọn sách giáo khoa giúp họ có thể chủ động trong việc tìm kiếm bộ sách có cách trình bày, thiết kế bài học và hệ thống câu hỏi phù hợp với phương pháp giảng dạy mà họ đang áp dụng.

Từ góc độ quản lý nhà trường, cô Thoa cũng cho rằng sự linh hoạt trong lựa chọn sách giúp nhà trường dễ dàng xây dựng kế hoạch giảng dạy phù hợp với điều kiện thực tế, trình độ học sinh và đặc thù từng khối lớp. Đồng thời, sự cạnh tranh giữa các bộ sách cũng buộc các đơn vị xuất bản phải không ngừng nâng cao chất lượng nội dung và hình thức, mang lại lợi ích thiết thực cho người dạy và người học.

Chia sẻ về quá trình lựa chọn sách giáo khoa tại Trường Trung học cơ sở Nguyễn Thiện Thuật, cô Ngô Thị Thanh Thoa cho biết việc lựa chọn sách giáo khoa được thực hiện một cách dân chủ, minh bạch và đặt trọng tâm vào vai trò của giáo viên – những người trực tiếp giảng dạy. Theo đó, nhà trường không áp đặt hay chỉ định bộ sách cụ thể, mà hoàn toàn giao quyền chủ động cho các tổ chuyên môn. Trước khi đưa ra quyết định cuối cùng, nhà trường sẽ chỉ đạo các tổ bộ môn nghiên cứu, phân tích nội dung từng bộ sách và mức độ phù hợp với năng lực học sinh. Sau khi nghiên cứu kỹ lưỡng, các tổ chuyên môn sẽ tiến hành thảo luận, so sánh ưu nhược điểm của từng bộ, từ đó thống nhất đề xuất bộ sách phù hợp nhất với điều kiện dạy – học thực tế của nhà trường. “Việc giao quyền cho giáo viên không chỉ đảm bảo sự minh bạch trong lựa chọn, mà còn tạo điều kiện để đội ngũ giáo viên thể hiện tinh thần trách nhiệm cao hơn với quyết định của mình. Khi họ được chủ động lựa chọn, họ sẽ càng tâm huyết và chủ động trong việc triển khai nội dung giảng dạy một cách hiệu quả”, cô Thoa chia sẻ.

Tại Trường Trung học cơ sở Nguyễn Thiện Thuật, nhiều tổ chuyên môn đã chọn bộ sách Cánh Diều để giảng dạy. Cô Thoa đánh giá sách có cách trình bày sinh động, gần gũi với tâm lý học sinh, chủ đề mở gắn với thực tiễn, giúp học sinh dễ tiếp thu. Theo đó, bộ sách có hệ thống câu hỏi, bài tập phân hóa phù hợp với định hướng phát triển năng lực, các bài học cũng được thiết kế với hình ảnh minh họa rõ ràng, ngôn ngữ trong sáng, dễ hiểu, góp phần tạo hứng thú học tập cho học sinh. Đồng thời, bộ sách còn tạo ra nhiều không gian để giáo viên sáng tạo trong quá trình giảng dạy. Thay vì rập khuôn theo một lối dạy cứng nhắc, giáo viên có thể linh hoạt điều chỉnh, bổ sung hoạt động học phù hợp với từng lớp, từng đối tượng học sinh.