Nhìn thẳng sự thật, chỉ rõ nguyên nhân, đề ra các giải pháp thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công

Sáng 16/7, tại Trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì Hội nghị của Thường trực Chính phủ trực tuyến toàn quốc về thúc đẩy đầu tư công năm 2024.

Cùng dự có các Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái, Trần Lưu Quang, Trần Hồng Hà và Lê Thành Long; đại diện các bộ, ban, ngành, cơ quan Trung ương, các tập đoàn, tổng công ty nhà nước, các đơn vị. Hội nghị được truyền trực tuyến tới trụ sở Ủy ban nhân dân 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Phát biểu ý kiến khai mạc, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh, theo Kết luận của Trung ương, Nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ, chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, chúng ta phải ưu tiên cho tăng trưởng, đây là một trong những nhiệm vụ quan trọng; trong có 3 động lực tăng trưởng truyền thống, trong đó động lực tăng trưởng về đầu tư, và trong đầu tư có đầu tư công. Kết luận của Trung ương đã nêu rõ, lấy đầu tư công dẫn dắt đầu tư tư, kích hoạt mọi nguồn lực trong xã hội cho đầu tư phát triển.

Bên cạnh đó, chúng ta cũng phải hoàn thành mục tiêu mà Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã đề ra, đó là hoàn thành 3.000km đường cao tốc vào năm 2025; đầu tư tạo không gian phát triển mới, tạo ra các khu đô thị mới, khu dịch vụ mới, kích hoạt các hoạt động khác.

Thủ tướng nhấn mạnh, trên thực tế, Chính phủ đã thành lập 5 Tổ công tác thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công; ngoài ra, Chính phủ thành lập 26 Tổ công tác đi các địa phương thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội nói chung, trong đó có đầu tư; liên quan đầu tư, có đầu tư trung hạn, đầu tư các công trình liên quan chống sạt lở, sụt lún, chống biến đổi khí hậu…; đầu tư bằng nguồn vốn trung ương và địa phương.

Tuy nhiên, chúng ta thấy rõ giải ngân vốn đầu tư công luôn chậm, kéo dài nhiều năm nay. Mặc dù năm 2023, tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công có tiến bộ hơn, nhưng so yêu cầu, số vốn được giao thì vẫn còn thấp, nhất là 6 tháng đầu năm 2024, tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công mới đạt 29,39%, thấp hơn một chút so cùng kỳ năm 2023 (30,49%). Trong đó, có 60/107 bộ, cơ quan, địa phương có tỷ lệ giải ngân dưới mức trung bình cả nước; trong đó 32/44 bộ, cơ quan trung ương và 28/63 địa phương; tỷ lệ giải ngân vốn ODA cũng còn chậm, mãi không khắc phục được.

Câu hỏi đặt ra là tại sao chúng ta luôn quan tâm đến điều này, ai cũng thấy điều này là quan trọng, giải ngân vốn đầu tư công là một động lực tăng trưởng, trong lúc ưu tiên cho tăng trưởng thì phải tập trung cho động lực này, thế mà động lực này vẫn ì ạch? Do đó, Thường trực Chính phủ nhận thấy cần có hội nghị toàn quốc để thúc đẩy đầu tư công, góp phần tăng trưởng theo Kết luận của Trung ương, Nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ.

Tại hội nghị này, chúng ta cần lý giải nguyên nhân khách quan, nguyên nhân chủ quan nào dẫn đến trì trệ này mà nhiều năm nay đã chỉ đạo quyết liệt chưa khắc phục được? Cần chỉ ra những khó khăn, điểm nghẽn, cái nào do quy định, cái nào do tổ chức thực hiện, vướng mắc ở đâu, do lãnh đạo, chỉ đạo, cơ chế, chính sách vướng mắc? Cần phải bàn, chỉ ra những cái tốt để tiếp tục phát huy, nhân rộng, những cái chưa được cần khắc phục; cho ta bài học kinh nghiệm gì trong lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện giải ngân vốn đầu tư công? Tại sao đến nay còn hơn 29 nghìn tỷ đồng chưa phân bổ được? Chúng ta cần phải mổ xẻ, cần phải bàn, trên cơ sở đó đưa ra giải pháp gì mang tính đột phá từ nay đến cuối năm.

Chúng ta đã nêu tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công cũng là một tiêu chí đánh giá cán bộ, nhất là người đứng đầu, nhưng chưa làm được. Thủ tướng yêu cầu cuộc họp này phải mổ xẻ, tìm ra giải pháp vì đây là nhiệm vụ ưu tiên của Trung ương, Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành đã thấm nhuần. Tuy nhiên việc tổ chức thực hiện vẫn là điều khó khăn.

Thủ tướng cho rằng, trong một hội nghị, cuộc họp thì không thể giải quyết ngay được tình trạng này, nhưng điều quan trọng là phải tìm hướng ra để thúc đẩy đầu tư công tốt hơn trong bối cảnh hiện nay.

Theo Thủ tướng, thời gian qua, tình hình thế giới có nhiều khó khăn, nhất là đứt gãy các chuỗi cung ứng, chuỗi sản xuất, dẫn đến sản xuất hàng hóa khó khăn. Chúng ta đã nỗ lực, tích cực khắc phục tình trạng đứt gãy này, mở rộng các chuỗi cung ứng, đôn đốc, kiểm tra, điều chỉnh, phản ứng chính sách kịp thời…, nhờ đó, kinh tế-xã hội có khởi sắc 6 tháng đầu năm, nhưng nếu lơ là, chủ quan thì tình hình sẽ lại gặp khó khăn.

Thủ tướng chỉ rõ, có nhiều cơ quan, địa phương, công trình được thực hiện tốt việc giải ngân vốn đầu tư công như các tuyến cao tốc, đường dây 500kV mạch 3, hay như một số tỉnh, thành, cơ quan cũng trong điều kiện như vậy nhưng lại thực hiện tốt giải ngân. Vậy thì những nơi chưa làm tốt thì nguyên nhân do đâu? Thủ tướng đề nghị các đại biểu mổ xẻ thẳng thắn, nhìn thẳng vào sự thật, chỉ rõ vấn đề vướng về thủ tục, pháp lý để tìm ra giải pháp khắc phục.

* Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, về tình hình phân bổ, giải ngân vốn kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước năm 2024: tổng kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước năm 2024 được Quốc hội quyết nghị phân bổ cho các bộ, cơ quan trung ương và địa phương 12 là 669.264,639 tỷ đồng, bao gồm: vốn ngân sách Trung ương là 236.915,739 tỷ đồng (trong đó: vốn trong nước là 216.915,739 tỷ đồng, vốn nước ngoài là 20.000 tỷ đồng), vốn ngân sách địa phương là 432.348,9 tỷ đồng. Căn cứ quy định Luật Đầu tư công, Nghị quyết của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ đã giao 669.264,639 tỷ đồng kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước năm 2024 cho các bộ, cơ quan trung ương, đạt tỷ lệ 100% kế hoạch vốn năm 2024 đã được Quốc hội phân bổ.

Tình hình phân bổ, giao kế hoạch chi tiết cho các nhiệm vụ, dự án tại các bộ, cơ quan trung ương và địa phương: đến ngày 10/7/2024, các bộ, cơ quan trung ương và địa phương đã phân bổ, giao kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước năm 2024 chi tiết cho danh mục nhiệm vụ, dự án là 639.350,636 tỷ đồng, đạt 95,5% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao, bao gồm: vốn ngân sách Trung ương là 228.672,634 tỷ đồng, đạt 96,5% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao, vốn ngân sách địa phương là 410.678,002 tỷ đồng, đạt 95% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao.

Số vốn còn lại chưa phân bổ chi tiết là 29.914,003 tỷ đồng (chiếm 4,4% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao), bao gồm: vốn ngân sách Trung ương là 8.243,105 tỷ đồng, (vốn trong nước là 6.197,150 tỷ đồng và vốn nước ngoài là 2.045,954 tỷ đồng của 20/44 bộ, cơ quan trung ương và 21/63 địa phương, vốn cân đối ngân sách địa phương là 21.670,898 tỷ đồng của 23/63 địa phương.

Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ tại Nghị quyết số 65/NQ-CP ngày 7/5/2024, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã có Tờ trình số 5324/BKHĐT-TH ngày 8/7/2024 báo cáo Chính phủ về việc điều chỉnh giảm số vốn các bộ, cơ quan trung ương, địa phương đến ngày 15/5/2024 chưa phân bổ chi tiết để bổ sung cho các bộ, cơ quan trung ương, địa phương khác có nhu cầu. Tuy nhiên, từ ngày 15/5/2024 đến nay, có 3 bộ và 2 địa phương tiếp tục thực hiện phân bổ 184,241 tỷ đồng.

Về thực hiện và giải ngân: theo báo cáo của Bộ Tài chính, ước thanh toán từ đầu năm đến ngày 30/6/2024 là 196.669,384 tỷ đồng, đạt 29,39% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao, cùng kỳ năm 2023 đạt 30,49%, trong đó: vốn trong nước là 194.270,6 tỷ đồng (đạt 30% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao), vốn nước ngoài là 2.399,1 tỷ đồng (đạt 12% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao). Giải ngân nguồn vốn Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội là 4.781,7 tỷ đồng, đạt 78,23% kế hoạch; Chương trình mục tiêu quốc gia là 9.644,6 tỷ đồng, đạt 35,43% kế hoạch.

Đánh giá tỷ lệ giải ngân của các bộ, cơ quan trung ương, địa phương: về mặt được, trong 6 tháng đầu năm 2024, nhiều bộ, cơ quan trung ương và địa phương đã chủ động, thực hiện quyết liệt các nhiệm vụ, giải pháp hướng dẫn xử lý, tháo gỡ vướng mắc, khó khăn một cách kịp thời, hiệu quả, để đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công. Kết quả có 11/44 bộ, cơ quan trung ương và 35/63 địa phương có tỷ lệ giải ngân trên mức trung bình của cả nước.

Một số bộ, cơ quan trung ương có tỷ lệ giải ngân cao nhất là Đài Truyền hình Việt Nam (100%); Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật Việt Nam (90,07%); Bộ Xây dựng (47,91%); Trung ương Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam (47,37%); Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (46,88%); Bộ Giao thông vận tải (41,16%); Các địa phương: Nam Định (58,75%); Thanh Hóa (56,83%); Lào Cai (54,23%); Phú Thọ (51,02%); Bà Rịa-Vũng Tàu (49,66%); Tiền Giang (47,42%); Hòa Bình (47,30%).

Tính theo giá trị giải ngân tuyệt đối, một số bộ, cơ quan trung ương và địa phương có giá trị giải ngân cao nhất cả nước là: Bộ Giao thông vận tải (24.399,801 tỷ đồng), Bộ Quốc phòng (5.588,103 tỷ đồng), Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (4.657,707 tỷ đồng), thành phố Hà Nội (22.561,864 tỷ đồng), Thành phố Hồ Chí Minh (11.005,582 tỷ đồng), Thanh Hóa (6.355,944 tỷ đồng), Bà Rịa-Vũng Tàu (5.870,074 tỷ đồng), thành phố Hải Phòng (5.498,198 tỷ đồng).

Tỷ lệ giải ngân vốn thuộc Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội được kéo dài thời gian thực hiện và giải ngân đạt 78,23% kế hoạch; đặc biệt vốn bộ, cơ quan trung ương quản lý có tỷ lệ giải ngân trong 6 tháng đạt 99,58% (riêng Bộ Giao thông vận tải đạt tỷ lệ giải ngân là 100%). Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công thuộc 3 Chương trình mục tiêu quốc gia đạt 35,43%, cao hơn trung bình chung của cả nước (29,39%), cải thiện đáng kể so với tỷ lệ giải ngân trong 6 tháng đầu năm 2023 (28,23%).

Về mặt chưa được: tỷ lệ giải ngân chung của cả nước 6 tháng đầu năm 2024 đạt 29,39%, thấp hơn cùng kỳ năm 2023 (30,49%): trong đó, bên cạnh tỷ lệ giải ngân vốn ngân sách Trung ương có sự cải thiện (đạt 30,51% so với cùng kỳ 28,34%), thì tỷ lệ giải ngân vốn ngân sách địa phương (đạt 28,77%) lại thấp hơn cùng kỳ (32,76%).

Số lượng bộ, cơ quan trung ương, địa phương giải ngân dưới trung bình cả nước còn cao: có 33 bộ, cơ quan trung ương và 28 địa phương có tỷ lệ giải ngân dưới mức trung bình của cả nước còn cao; nhiều bộ, cơ quan trung ương, địa phương không duy trì được kết quả giải ngân tốt như cùng kỳ năm 2023; tỷ lệ giải ngân của các dự án quan trọng quốc gia, dự án trọng điểm ngành giao thông vận tải, dự án giao thông liên vùng do địa phương quản lý còn thấp; tỷ lệ giải ngân vốn của các dự án sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài còn thấp.

Phát biểu ý kiến kết luận Hội nghị, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh, xác định rõ tầm quan trọng của giải ngân vốn đầu tư công trong tăng trưởng kinh tế, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã rất quyết liệt, khẩn trương chỉ đạo sát sao công tác này: quyết liệt chi, đầu tư, bảo đảm không dàn trải, đòi hỏi sự nỗ lực cao của cả hệ thống chính trị, các cấp, các ngành.

Đề cập nhiệm vụ, giải pháp thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công, Thủ tướng nhấn mạnh quan điểm với tinh thần “5 Quyết tâm”, “5 Bảo đảm”, trong đó, “5 Quyết tâm”: Quyết tâm giữ vững kỷ luật, kỷ cương, Thủ tướng nghiêm túc chỉ đạo các cấp chống lãng phí, tiêu cực; Quyết tâm làm tốt công tác giải phóng mặt bằng đúng tiến độ, kịp thời gian bàn giao cho các chủ đầu tư, Ban quản lý dự án; Quyết tâm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc khi phát sinh thực tế một cách kịp thời, hiệu quả, đề cao tinh thần trách nhiệm; Quyết tâm đổi mới phương pháp, cách làm, ứng dụng công nghệ mới, chuyển đổi số, đẩy mạnh đổi mới sáng tạo, phải xác định “rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ thời gian thực hiện, rõ hiệu quả, rõ sản phẩm”; Quyết tâm bám sát thực tiễn, tháo gỡ thể chế, vướng mắc liên quan các quy định, tập trung khắc phục bằng được tình trạng né tránh, đùn đẩy, sợ trách nhiệm, sợ sai...

Thực hiện “5 Bảo đảm” là: Bảo đảm chủ động về nguyên vật liệu và các điều kiện cần thiết cho các dự án (nhất là cát sỏi, đất đắp nền…); Bảo đảm nhân lực đủ năng lực, đủ tâm, đủ tầm, có trách nhiệm để thực hiện các công trình, dự án trọng điểm quốc gia, có phương án huy động thêm nhân lực khi cần thiết; Bảo đảm hài hoà lợi ích giữa Nhà nước, người dân, doanh nghiệp trong giải phóng mặt bằng, tái định cư, bảo đảm ổn định công ăn việc làm, tạo sinh kế cho người dân đã nhường đất, nhường nhà cho dự án đi qua trên tinh thần người dân đến nơi ở mới ít nhất phải bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ; Bảo đảm thực hiện quản lý đúng quy định, không kéo dài, đội vốn, gây thất thoát vốn của Nhà nước; Bảo đảm tiến độ, chất lượng, kỹ mỹ thuật, vệ sinh môi trường, an toàn lao động theo mục tiêu, kế hoạch đề ra.

Tiếp tục duy trì hoạt động của các Tổ công tác của Thủ tướng Chính phủ nhằm kiểm tra, đôn đốc, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công ở các địa phương, trong đó bổ sung thêm 1 Tổ công tác do Phó Thủ tướng Lê Thành Long làm Tổ trưởng; duy trì cơ chế hằng quý Thành viên Chính phủ làm việc với các địa phương để kiểm tra, đôn đốc, tháo gỡ khó khăn; Các Bộ trưởng, Trưởng ngành, Chủ tịch UBND cấp tỉnh nêu cao tinh thần trách nhiệm, phát huy vai trò của người đứng đầu trong lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện; "chỉ bàn làm, không bàn lùi"; thường xuyên rà soát, đôn đốc, kịp thời phát hiện và tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc hiệu quả; cá thể hóa trách nhiệm cá nhân; phòng chống tiêu cực, tham nhũng, bán thầu, sang nhượng thầu, quan liêu, đội vốn…; đề cao kỷ luật, kỷ cương, tăng cường kiểm tra, giám sát; xử lý nghiêm các chủ đầu tư, ban quản lý dự án, nhà thầu cố tình gây khó khăn, vướng mắc, cố tình vi phạm pháp luật, tiêu cực. Rà soát kỹ từ khâu chuẩn bị dự án, giao vốn đến công tác thiết kế, đấu thầu, thi công, thủ tục thanh, quyết toán… đối với từng dự án. Tập trung đẩy mạnh tiến độ giải phóng mặt bằng; thực hiện tạm ứng, thu hồi tạm ứng, thanh toán vốn đầu tư theo đúng quy định; lập hồ sơ thanh toán ngay khi có khối lượng.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì, phối hợp các cơ quan liên quan: chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan sớm xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị về các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công 6 tháng cuối năm 2024. Nghiên cứu, sửa đổi Luật Đầu tư công và các quy định tại các Luật liên quan theo hướng tăng cường phân cấp, phân quyền, phân bổ nguồn lực, tăng cường giám sát, kiểm tra, nâng cao năng lực thực thi; giảm thiểu tối đa các thủ tục hành chính; chống lãng phí, tiêu cực; xoá bỏ cơ chế xin-cho, tháo gỡ các chồng chéo, đặc biệt là các quy định về thành lập, thẩm định, phê duyệt dự án, đánh giá tác động môi trường, kế hoạch đầu tư công…; Rà soát, tiếp thu, giải trình các ý kiến của Thành viên Chính phủ và hoàn thiện báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc điều chỉnh kế hoạch đầu tư vốn Ngân sách Trung ương năm 2024 giữa các Bộ, cơ quan trung ương và địa phương.

Tổ chức, hướng dẫn triển khai xây dựng kế hoạch đầu tư công năm 2025, kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2026-2030 theo đúng thời gian quy định. Khẩn trương hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, hướng dẫn liên quan đến Luật Đấu thầu, nhất là về đấu thầu và lựa chọn nhà thầu. Các Bộ: Giao thông vận tải, Tài nguyên và Môi trường và Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố tập trung tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, bảo đảm nguồn cung vật liệu xây dựng thông thường (cát, đất đắp nền) cho các dự án đường bộ cao tốc, các dự án trọng điểm quốc gia. Bộ Giao thông vận tải, các bộ, ngành, địa phương tập trung triển khai các dự án trọng điểm quốc gia, liên vùng gắn với Đợt thi đua cao điểm nước rút 500 ngày đêm hoàn thành thắng lợi các dự án đường bộ cao tốc chào mừng 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, 80 năm Quốc khánh. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: Hướng dẫn các bộ, cơ quan trung ương và địa phương về công tác chuyển đổi đất rừng, đất lúa; rà soát các quy định, trong trường hợp cần thiết, đề xuất sửa đổi, bổ sung cho phù hợp.

Bộ Xây dựng hướng dẫn, kiểm tra, đôn đốc các địa phương thường xuyên cập nhật, điều chỉnh, công bố giá và chỉ số giá vật liệu xây dựng theo tháng phù hợp với diễn biến giá thị trường; theo dõi sát tình hình, diễn biến thị trường vật liệu xây dựng và tăng cường kiểm soát giá vật liệu xây dựng theo đúng thẩm quyền, quy định theo hướng hiệu quả, đáp ứng nhu cầu về vật liệu xây dựng. Hướng dẫn, xử lý các vướng mắc của các bộ, cơ quan trung ương và địa phương liên quan tới quy hoạch đô thị, nghiệm thu công trình xây dựng. Các Bộ: Y tế, Khoa học và Công nghệ, Thông tin và truyền thông khẩn trương nghiên cứu, ban hành các định mức kinh tế-kỹ thuật theo lĩnh vực được phân công quản lý. Bộ Tài nguyên và Môi trường khẩn trương nghiên cứu, xây dựng trình Chính phủ ban hành 4 Nghị định hướng dẫn, bảo đảm đồng thời với hiệu lực của các Luật Đất đai...