Phát triển du lịch gắn với bảo tồn di sản văn hóa

Quảng Ninh là vùng đất chứa đựng nhiều giá trị văn hóa đặc sắc của Việt Nam. Trong những năm qua, công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Đặc biệt, di sản văn hóa ở Quảng Ninh đã trở thành tài nguyên du lịch hấp dẫn để khai thác phục vụ du lịch.

Tính đến thời điểm này, Quảng Ninh có hơn 600 di tích lịch sử văn hóa và danh thắng, trong đó có 5 di tích cấp quốc gia đặc biệt. Chỉ tính riêng di sản văn hóa phi vật thể, Quảng Ninh có trên 360 di sản, trong đó có 76 lễ hội dân gian truyền thống. Các lễ hội này diễn ra hàng năm gắn với di tích, khu di tích và tập trung từ tháng Giêng cho đến tháng 3 âm lịch, trải dài khắp các địa phương trong tỉnh, như: Lễ hội Tiên Công, lễ hội Yên Tử, lễ hội Ngọa Vân, lễ hội đền Cửa Ông, lễ hội đình Lục Nà... Ngoài ra có một số lễ hội diễn ra vào giữa năm như: Lễ hội đình Quan Lạn, đình Trà Cổ, lễ hội đền Sinh...

Lễ hội Tiên Công (TX Quảng Yên) - Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được tổ chức hàng năm, thu hút đông đảo du khách đến tham quan. Trong ảnh: Một đám rước "cụ Thượng" lên miếu Tiên Công trong Lễ hội Tiên Công.

Điều đáng nói, các lễ hội gắn liền với các khu di tích, danh lam thắng cảnh văn hóa này đã thu hút rất đông du khách thập phương đến tham quan. Trong đó, phải kể đến: Đền Cửa Ông (TP Cẩm Phả), chùa Long Tiên (TP Hạ Long), chùa Cái Bầu - Thiền Viện Trúc Lâm Giác Tâm (Vân Đồn), chùa Ngọa Vân (Đông Triều)... Đặc biệt là khu di tích văn hóa danh thắng Yên Tử (TP Uông Bí) lâu nay đã trở thành điểm đến hấp dẫn, hành trình không thể thiếu của du khách, phật tử trong và ngoài nước khi đến với Quảng Ninh. Lượng khách đến khu danh thắng này tập trung đông nhất trong 3 tháng lễ hội (từ tháng Giêng cho đến tháng 3 âm lịch hàng năm). Trung bình mỗi mùa lễ hội, Yên Tử đón gần 2 triệu lượt khách du lịch đến tham quan, chiêm bái. Nếu như trước đây, Yên Tử chỉ tập trung đón khách trong mùa lễ hội thì vài năm trở lại đây, khu di tích lịch sử danh thắng Yên Tử đã đón khách du lịch quanh năm. Để thu hút khách du lịch, Yên Tử đã đầu tư, xây dựng các sản phẩm du lịch mới gắn với khu dịch vụ để phục vụ du khách.

Cùng với Yên Tử, di tích đền Cửa Ông cũng thu hút một lượng du khách khá đông. Mỗi mùa lễ hội, khu di tích quốc gia đặc biệt này thu hút hàng vạn du khách đến tham quan, chiêm bái. Lễ hội đền Cửa Ông cũng là một trong 4 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia trên địa bàn tỉnh.

Theo đánh giá của chuyên gia văn hóa, Quảng Ninh là một địa phương có nhiều đồng bào dân tộc anh em cùng sinh sống, mỗi dân tộc lại có một bản sắc riêng, tạo cho địa phương sự phong phú, đa dạng về văn hóa. Các di sản văn hóa của Quảng Ninh trải dài từ Đông Triều đến Móng Cái cho đến các đảo xa đất liền như Cô Tô, Quan Lạn, Minh Châu, Ngọc Vừng... Những hình thái diễn xướng như hát giao duyên của ngư dân trên Vịnh Hạ Long, hát soóng cọ của người Sán Chỉ, hát soọng cô của người Sán Dìu, lễ cấp sắc của người Dao, những tác phẩm văn học truyền miệng và còn rất nhiều những sắc thái văn hóa đa dạng khác còn tiềm ẩn chưa được khai thác.

Du khách thập phương hành hương về Khu di tích lịch sử, dang thắng Yên Tử (TP Uông Bí).

Thực tế đã chứng minh, di sản văn hóa là động lực thu hút ngày càng nhiều khách tham quan trong nước và khách du lịch quốc tế đến Quảng Ninh. Đây cũng là công cụ hỗ trợ tích cực trong việc định vị hình ảnh, xây dựng thương hiệu du lịch Quảng Ninh. Di sản văn hóa cũng là môi trường tương tác và là những trải nghiệm đáng giá cho du khách, qua đó trở thành tài nguyên, nguồn lực chiến lược cho phát triển du lịch. Cũng chính sức cuốn hút ấy của di sản văn hóa đã tạo nên những làn sóng đầu tư vào du lịch di sản, những dòng khách du lịch tấp nập đổ về tham quan. Điều đó mang lại không chỉ những kết quả tăng trưởng lan tỏa nhiều mặt về kinh tế - xã hội, mà còn bảo tồn chính di sản văn hóa.

Thời gian qua, bằng nguồn vốn từ ngân sách nhà nước và huy động xã hội hóa, hàng trăm di tích của Quảng Ninh đã được tiến hành tu bổ, tôn tạo, phục hồi theo đúng trình tự, quy định của Nhà nước, đã và đang đóng vai trò tích cực phục vụ đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. Tuổi thọ của công trình kéo dài, những yếu tố gốc cấu thành di tích được gìn giữ cũng như tạo cơ sở vật chất quan trọng cho các hoạt động khai thác, phát huy giá trị của di tích.

Tuy nhiên, trong xu hướng du lịch tăng trưởng mạnh như hiện nay, do tính chất nhạy cảm và dễ bị tổn thương của di sản mà quá trình vận động du lịch ồ ạt, thiếu kiểm soát ở một số di tích đang có không ít những tác động nhiều mặt như: Khai thác thương mại hóa quá mức, quá tải về khách, lạm dụng di sản, phục dựng sai quy cách, làm mới di sản..., làm cho di sản nhanh xuống cấp, méo mó, nhạt nhòa giá trị… Hệ lụy của việc phát triển du lịch di sản thiếu kiểm soát, thiếu bền vững đó đang đe dọa tới tính nguyên vẹn của di sản.

Để phát huy giá trị các di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch, bên cạnh làm tốt công tác bảo tồn, Quảng Ninh tập trung khai thác các yếu tố đặc trưng văn hóa của địa phương để xây dựng, phát triển các sản phẩm du lịch với đặc thù, cạnh tranh cao. Bên cạnh đó, tỉnh chú trọng đầu tư phát triển, định vị và quảng bá rộng rãi thương hiệu du lịch Quảng Ninh dựa vào những giá trị nổi bật về di sản, những giá trị chân thực về văn hóa truyền thống, lối sống địa phương. Đồng thời phát huy các giá trị di sản, nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm du lịch. Đẩy mạnh công tác bảo tồn, trùng tu di tích đúng quy cách sẽ là điều kiện tiên quyết để phát triển du lịch có chiều sâu và bền vững, đóng góp vào sự tăng trưởng chung của ngành Du lịch cũng như vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Có thể nói, du lịch gắn với di sản văn hóa đang ngày càng phát triển, trở thành một loại hình du lịch quan trọng trong “ngành công nghiệp không khói” của Quảng Ninh. Đây là loại hình du lịch đặc biệt luôn có sức hấp dẫn với du khách gần xa.

Thu Nguyên

Ý kiến người trong cuộc

Ông Nguyễn Danh Ngà, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Truyền thông văn hóa dân tộc: "Phát triển du lịch xanh từ di sản văn hóa"

Quảng Ninh có tiềm năng to lớn để phát triển du lịch khi sở hữu khối lượng di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đồ sộ. Phát triển du lịch xanh là gắn liền với việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc, giữ gìn cảnh quan, bảo vệ môi trường sinh thái, phát huy tối đa tiềm năng lợi thế của các yếu tố tự nhiên và văn hóa.

Từ những kinh nghiệm quốc tế và trong nước, Quảng Ninh cần nhận định rõ đâu là tiềm năng lợi thế to lớn, đâu là khó khăn thách thức để lựa chọn cách thức hành động phù hợp, động viên các doanh nghiệp đóng góp cho kinh tế xanh, góp phần thúc đẩy tăng trưởng du lịch xanh.

Ông Singo Sato, chuyên gia Jica, Dự án Thúc đẩy tăng trưởng xanh tại khu vực Vịnh Hạ Long: "Cân bằng giữa di sản và du lịch"

Tôi thấy ở nhiều vùng biển đảo của Quảng Ninh vẫn còn lưu giữ nhiều di sản giá trị về đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng dân cư, cảnh quan, phong tục tập quán lao động...

Qua thực tế cho thấy, ngoài cảnh đẹp, du khách rất thích thú với các chương trình du lịch trải nghiệm giá trị lễ hội, khám phá đời sống dân đảo. Vì thế trong dự án, chúng tôi mong muốn hỗ trợ người dân bản địa sử dụng, phát huy nguồn lực, các giá trị văn hóa nguyên gốc, giá trị lịch sử... để hình thành sản phẩm du lịch. Tôi cho rằng gìn giữ và phát huy những giá trị, di sản văn hóa tuyệt vời này chính là tạo nguồn nguyên liệu để phát triển các sản phẩm du lịch đặc sắc. Ở chiều ngược lại, du lịch sẽ giúp gìn giữ tốt hơn giá trị nguyên gốc của di sản văn hóa cộng đồng.

Ông Tăng Văn Phiến, Giám đốc HTX Du lịch dịch vụ Vạn chài Hạ Long, TP Hạ Long: "Bảo tồn, phát huy di sản văn hóa làng chài tạo ra sản phẩm du lịch hấp dẫn"

Là những người gắn bó với sông nước, yêu Vịnh Hạ Long, chúng tôi thấy rằng bảo vệ môi trường, gìn giữ bản sắc văn hóa, giá trị truyền thống sẽ tạo một sức hút lớn cho điểm đến. Chúng tôi phát huy chính những giá trị văn hóa của ngư dân như: Chèo thuyền nan, trưng bày về đời sống ngư dân vạn chài, nuôi cá lồng bè để du khách trải nghiệm... Đó là những điều tưởng như đơn giản, gần gũi nhưng có một sức hút vô cùng lớn khi du khách tới tham quan Vung Viêng. Với cách làm này, nơi đây đã và đang trở thành điểm đến hấp dẫn thu hút du khách, đặc biệt khách quốc tế.

Điều chúng tôi rất cảm động là nhiều du khách rất thích thú với đời sống, văn hóa ngư dân trên Vịnh. Không chỉ đưa lại thu nhập, nhiều hãng lữ hành, du khách quốc tế đã quyên góp tiền để giúp đỡ người dân ở đây cải thiện đời sống, bảo vệ môi trường. Rõ ràng có một sợi dây liên kết giữa phát triển du lịch và gìn giữ, phát huy di sản văn hóa đặc trưng làng chài. Vì thế tôi cho rằng, quan tâm đầu tư cho giá trị di sản văn hóa cũng chính là cách tạo ra nhiều sản phẩm du lịch vô cùng đặc sắc, nâng cao đời sống cho dân cư, cộng đồng.

Chị Nguyễn Thị Trang, du khách đến từ Hà Nội: "Kêu gọi du khách chung tay giữ gìn vẻ đẹp của di sản Vịnh Hạ Long"

Quảng Ninh được thiên nhiên ban tặng tài sản vô giá đó là Vịnh Hạ Long. Là một du khách đến Quảng Ninh, một người rất yêu biển, tôi lo ngại về tình trạng rác thải nhựa trôi nổi trên biển. Quảng Ninh muốn du khách đến đông hơn nữa nhất thiết phải giữ gìn môi trường di sản Vịnh Hạ Long, Vịnh Bái Tử Long. Chúng ta hãy tuyên truyền thật mạnh mẽ hơn nữa để mỗi người dân và du khách cùng chung tay góp phần giữ gìn môi trường di sản. Cùng với giữ gìn môi trường tự nhiên cũng nên quan tâm đến môi trường văn hóa của cư dân trên biển đảo Quảng Ninh, bởi khi đi du lịch biển du khách chúng tôi cũng rất mê văn hóa của người bản địa.

Nghệ nhân dân gian Hoàng Thị Viên, bản Nà Làng, xã Tình Húc, huyện Bình Liêu: "Đưa di sản văn hóa vào các lễ hội để thu hút du khách"

Tôi rất mừng từ năm 2013, nghi lễ then của người Tày đã được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Từ đó đến nay hát then ngày càng được quan tâm gìn giữ và phát huy, đưa nhiều vào các lễ hội, các hoạt động văn nghệ, biểu diễn phục vụ du khách. Ở nơi tôi sinh sống số người tham gia học, hát then tại các câu lạc bộ ngày càng tăng, hoạt động của các câu lạc bộ ngày càng quy củ, chất lượng. Then làm cho các lễ hội cũng hấp dẫn hơn, góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa độc đáo, riêng biệt của các dân tộc trên địa bàn huyện Bình Liêu, làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần của người dân và du khách.

Phạm Học - Tạ Quân (Thực hiện)