"Phố" làng chài trăn trở cuộc sống tương lai

Năm 2014, 344 hộ dân ở các làng chài trên Vịnh Hạ Long được đưa lên bờ an cư trong những ngôi nhà kiên cố với niềm hân hoan khôn tả. Mong ước bao đời có một “mảnh đất cắm dùi” của ngư dân vạn chài Hạ Long đã trở thành hiện thực. Tuy nhiên, sau 3 năm triển khai, cuộc sống cư dân làng chài trên vùng đất mới vẫn bộn bề những khó khăn.

Chật vật chuyển đổi nghề

Từ quốc lộ 18A, đi theo con đường bê tông khoảng gần 3km, chúng tôi tới khu tái định cư làng chài ở khu 8, phường Hà Phong, TP Hạ Long. Tại đây, những ngôi nhà mái ngói kiên cố, khang trang nằm sát nhau nhưng khung cảnh khá vắng vẻ. Từ năm 2014 đến nay, tổng số 344 hộ dân làng chài Hạ Long với 1.765 nhân khẩu đã chính thức có “đất cắm dùi”, bỏ lại quá khứ về nỗi lo thường trực mỗi khi mùa mưa bão đến. Tuy nhiên, cuộc sống của họ sau 3 năm tái định cư, hoà nhập cuộc sống trên đất liền vẫn còn đó những bộn bề âu lo.

Khu tái định cư làng chài luôn vắng vẻ vì phần lớn người dân đi mưu sinh trên biển.

Ngồi trên chiếc ghế băng dài trước cửa nhà, ông Nguyễn Đức Thính, 63 tuổi, chia sẻ: Chính quyền cho đất, làm nhà miễn phí cho chúng tôi, vì vậy không chỉ riêng gia đình tôi mà tất cả các hộ dân ở đây đều rất sung sướng, hạnh phúc khi được sống trong những ngôi nhà kiên cố. Chúng tôi không còn phải sống trên sông nước quanh năm suốt tháng, đến mùa mưa bão lại canh cánh nỗi lo lật thuyền. Sống trên đất liền còn có điện thắp sáng, con trẻ được đến trường, hoà đồng cùng các bạn. Tuy nhiên, sau 3 năm chuyển về sống tại khu tái định cư, cuộc sống của chúng tôi vẫn còn nhiều khó khăn lắm. Các con tôi vẫn phải sống biền biệt trên biển vì mưu sinh, ở nhà chỉ còn 2 thân già và 6 đứa cháu cả nội và ngoại.

Qua tìm hiểu của chúng tôi, sau gần 3 năm lên bờ sinh sống nhưng do trình độ dân trí hạn chế, đa số không biết chữ và đã từ lâu quen với môi trường sinh sống trên sông nước nên người dân nơi đây tiếp tục theo nghề truyền thống đánh bắt, nuôi trồng hải sản trên biển với thu nhập không ổn định. Ngoài diện tích đất ở (nhà cửa và các công trình phụ) thì người dân không có đất để sản xuất nông nghiệp, trồng trọt, chăn nuôi phục vụ cuộc sống tối thiểu hằng ngày của gia đình. Khó khăn này đã khiến phần lớn trong số họ chỉ còn cách quay lại nghề cũ, mưu sinh trên Vịnh Hạ Long bằng nghề đánh bắt hải sản, chèo đò chở khách. Những hộ đánh bắt hải sản do phương tiện nhỏ, chỉ đánh bắt ven bờ, sản lượng thấp nên không có hiệu quả kinh tế, cuộc sống khó khăn. Những người đi chèo đò chở khách cho các công ty du lịch, lương bình quân được 3 triệu đồng/tháng, tự lo ăn và được nghỉ 2 ngày/tháng để về thăm nhà. Chính vì vậy, đến khu tái định cư vào những ngày thường sẽ thấy rất vắng vẻ, chỉ có các cụ già, trẻ em và một số phụ nữ làm nghề buôn bán nhỏ ở gia đình.

Được biết, để giải quyết khó khăn của người dân khu tái định cư làng chài Hà Phong, thời gian qua, tỉnh đã tích cực tìm kiếm nhiều giải pháp để tạo công ăn việc làm, ổn định cuộc sống cho ngư dân. Ngày 24-6-2016, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 1180/QĐ-UBND về việc phê duyệt “Phương án thí điểm nuôi trồng thuỷ sản bền vững kết hợp với du lịch có trách nhiệm trên Vịnh Hạ Long tại khu vực Vung Viêng”, thực hiện từ năm 2016 đến 2018. Khu vực Vung Viêng có diện tích 101ha thuộc địa bàn phường Hùng Thắng (TP Hạ Long). Theo mục tiêu, tại đây sẽ hình thành vùng nuôi trồng thuỷ sản bền vững, tạo sản phẩm phục vụ khách du lịch tại chỗ với các loại cá có giá trị kinh tế cao. Khu vực nuôi trồng thuỷ sản có 32 bè nuôi thuỷ sản, chia thành 5 cụm nuôi. Ngoài ra còn có nhiều hoạt động dịch vụ kết hợp nuôi trồng thuỷ sản để khách du lịch trải nghiệm và tìm hiểu thêm về nét văn hoá trong sinh hoạt của người dân làng chài. Trong đó có dịch vụ du lịch vận chuyển khách tham quan Tổ hợp dịch vụ nuôi trồng thuỷ sản và du lịch trách nhiệm bằng tàu du lịch; dịch vụ chèo thuyền nan tham quan; dịch vụ thưởng thức hải sản tại chỗ cho du khách và dịch vụ du lịch trải nghiệm làm ngư dân. Đồng thời tại đây có khu quản lý, đón tiếp khách tham quan với khu vực trưng bày tranh, lưới ngư cụ và nhà sinh hoạt cộng đồng của làng chài... Để giúp ngư dân ổn định cuộc sống, trong quyết định của UBND tỉnh nêu rõ: Đối tượng tham gia sản xuất, nuôi trồng thuỷ sản ở khu vực Vung Viêng là người dân có hộ khẩu thường trú ở TP Hạ Long, ưu tiên ngư dân đã có nuôi trồng tại Vung Viêng, hiện đang sinh sống tại Khu tái định cư làng chài Hà Phong. Hiện tại, giai đoạn 1 của phương án trên đã được thực hiện gồm 7 nhà bè với nhà đón khách, nhà sinh hoạt cộng đồng, hệ thống thuyền nan, tàu đưa đón khách. Những người làm việc tại đây chủ yếu là ngư dân đánh bắt hải sản ở khu vực Vung Viêng và một số người dân sinh sống ở khu tái định cư làng chài Hà Phong. Tuy nhiên, tổng số tiền ngư dân khu tái định cư làng chài Hà Phong được vay vốn đến tháng 12-2016 mới được 1,4 tỷ đồng vẫn chỉ như muối bỏ bể so với nhu cầu phát triển kinh tế, ổn định đời sống của người dân.

Gian nan cuộc chiến chống “giặc dốt”

Có lẽ ít ai nghĩ rằng ở TP Hạ Long hiện nay lại còn nhiều người không biết chữ đến vậy. Theo thống kê của UBND phường Hà Phong, đến thời điểm này cả khu tái định cư vẫn còn có khoảng 950 người mù chữ, tái mù chữ (nhiều tổ trưởng tổ dân và người dân không biết chữ). Con số này có lẽ sẽ tăng bởi tình trạng học sinh khu làng chài thường bỏ học theo gia đình đi làm ăn trên biển.

Học sinh khu tái định cư làng chài ở khu 8, phường Hà Phong, TP Hạ Long dần hoà nhập với các bạn cùng trường.

Mặc dù, ngay sau khi người dân vào sinh sống tại khu tái định cư, ngành Giáo dục đã tiến hành khảo sát tỷ lệ mù chữ trong khu và mở các lớp xoá mù chữ cho các đối tượng ngư dân làng chài, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Nhưng sau 3 năm tái định cư, tỷ lệ học viên hoàn thành chương trình xoá mù là rất thấp, nguy cơ tái mù cao. Nhiều gia đình đã 3, 4 thế hệ mù chữ và đến nay “giặc dốt” vẫn cứ đeo đuổi họ. Gia đình bà Bùi Thị Nốp có 5 người con thì chỉ có cô con gái út (năm nay 29 tuổi) là đã được học hết lớp 3. Các con dâu, con rể của bà cũng chỉ có 1 người biết chữ. Biết cái khổ của người mù chữ nên bà Nốp luôn động viên các con, cháu đi học, nhưng vì mưu sinh nên các con của bà đều lênh đênh trên biển gửi các con lại trên bờ để ông, bà chăm sóc, cho đi học. Rồi câu chuyện kể của bà Nốp thêm buồn vì đứa cháu nội Nguyễn Văn Ngọc, năm nay 24 tuổi nhưng một chữ bẻ đôi không biết. Mặc dù lái xuồng rất giỏi nhưng vì không biết chữ, không thi được chứng chỉ nên Ngọc phải đi làm phụ việc trên một tàu du lịch ở Tuần Châu. Hình ảnh một cậu thanh niên 24 tuổi, dùng điện thoại thông minh nhưng lại không biết đọc, biết viết, đến đọc và nhắn tin cho bạn gái cũng phải nhờ đến em làm giúp, khiến chúng tôi cứ day dứt mãi. Chuyện ít học của gia đình bà Nốp là tình trạng phổ biến của các hộ dân khu tái định cư này. Nhiều cháu 14 đến 15 tuổi cũng chỉ học hết lớp 4, lớp 5 là ở nhà theo bố mẹ đi biển hoặc đi chèo đò chở khách.

Mang những trăn trở này, chúng tôi đến gặp các thầy, cô Trường Tiểu học và THCS Minh Khai, nơi đón nhận toàn bộ học sinh làng chài đến học. Trao đổi với chúng tôi, cô giáo Đinh Thị Tuyết, Hiệu phó nhà trường, cho biết: Là giáo viên quản lý và trực tiếp tham gia các lớp bổ túc văn hoá, xoá mù chữ cho cư dân làng chài khu tái định cư phường Hà Phong, tôi thấy thời gian đầu bà con cũng nhiệt tình tham gia lắm. Khoá học 2015-2016, số học viên ban đầu của lớp là 37 nhưng do nhiều nguyên nhân, số học sinh cứ mai một dần. Đến khi khảo sát kết quả hoàn thành chương trình bổ túc văn hoá chỉ còn 8 học viên. Năm học 2016-2017, mặc dù nhà trường đã rất nhiệt tình, không quản ngại khó khăn vất vả, đến từng nhà vận động học viên theo học nhưng cũng chỉ có 13 học viên theo học và mức độ chuyên cần không đạt kết quả như mong muốn. Còn đối với các cháu học sinh khu tái định cư làng chài Hà Phong hiện theo học ở trường là 207 cháu (170 học sinh tiểu học và 37 học sinh THCS). Thời gian đầu, khi hoà nhập với môi trường sống, giao tiếp khác hoàn toàn với ở dưới biển nên các cháu rất bỡ ngỡ và chưa tự tin. Nhà trường đã bố trí các giáo viên dạy giỏi của trường để trực tiếp đứng lớp giảng dạy, hướng dẫn các cháu kỹ năng sống, cách giữ gìn vệ sinh, nề nếp trong sinh hoạt, học tập... Đến nay, các cháu đã hoà nhập tương đối tốt, nhiều cháu đạt học sinh tiên tiến, có cháu đạt danh hiệu học sinh giỏi, cũng có cháu được đi thi học sinh giỏi cấp tỉnh như Nguyễn Thị Vân, Nguyễn Thị Phương... Bên cạnh việc gần gũi, động viên các cháu đi học đầy đủ, trường cũng đã kêu gọi nhiều nguồn lực để hỗ trợ về sách vở, bút, đồng phục để các cháu có thêm động lực phấn đấu học tốt.

Được cô giáo nhà trường dẫn đi tham quan các lớp học, tận mắt thấy các cháu học sinh khu tái định cư vui vẻ cười đùa, hoà đồng và tự tin khi giao tiếp với thầy, cô, các bạn, chúng tôi thấy tin tưởng vào thế hệ tương lai của làng chài Hạ Long hơn. Tuy nhiên, với con số gần 1.000 người mù chữ, tái mù chữ, cùng sự thiếu việc làm ổn định tại khu tái định cư làng chài Hà Phong hiện nay, đang rất cần sự chung tay, góp sức của chính quyền địa phương, các ngành chức năng và cộng đồng, để đảm bảo tương lai cho họ...

Lê Hải