Sách chữ Nôm của người Sán Dìu

Người Sán Dìu ở Quảng Ninh không có chữ viết riêng mà phải vay mượn chữ Hán để ký âm. Từ xưa đến nay người Sán Dìu đều có ý thức giữ gìn, lưu truyền, phổ biến loại chữ viết đó bằng hệ thống sách vở, thư tịch cổ. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh còn nhiều sách chữ Nôm của người Sán Dìu đang được bà con lưu giữ...

Ông Lục Văn Lường với những cuốn sách chữ Nôm của người dân tộc Sán Dìu mà ông đang lưu giữ.

Đến nay, chưa có số liệu điều tra cụ thể nhưng ước tính trên địa bàn tỉnh cũng có hàng trăm cuốn sách chữ Nôm đang được lưu giữ tại các kho gia thư của một số gia đình người Sán Dìu. Đây là nguồn tư liệu thành văn quý, giúp chúng ta hiểu về ngôn ngữ chữ viết, văn hoá của dân tộc Sán Dìu nói riêng cũng như văn hoá các dân tộc Quảng Ninh nói chung.

Người Sán Dìu Quảng Ninh hiện nay vẫn nói chuyện với nhau bằng tiếng Sán Dìu. Tuy nhiên, khi nhắc đến chữ viết thì hầu như họ không còn nhớ. Chỉ còn một số thầy cúng, già làng, trưởng bản là có thể đọc và hiểu được. Đây là loại chữ xuất hiện trong các sách cúng, sách hát đối (Soọng cô), sách truyền thuyết, lịch sử hay sách truyện cổ, thơ, bài thuốc dân gian, văn học dân gian được ghi chép lại.

Đưa cho tôi xem một bó sách rất lớn, ông Lục Văn Lường, người Sán Dìu ở xã Sơn Dương (huyện Hoành Bồ) cho biết, hiện ông còn lưu giữ hơn chục cuốn sách viết tay chữ Nôm do các cụ trong nhà truyền lại. Ông còn cho biết ngoài ông ra có một số cụ già người Sán Dìu còn lưu giữ sách chữ Hán Nôm, đó là cụ Lục Văn Hai, Lục Văn Xuân. Theo lời ông Lục Văn Lường cho biết, sách chữ Nôm của người Sán Dìu có những nội dung ghi chép về lịch sử, địa lý địa phương, cách xem ngày tháng, các sách cúng của thầy cúng v.v.. Nhờ vào sách cúng của ông cha để lại, ông Lường có thể xem được ngày giờ phục vụ những nghi lễ, phong tục và các nghi thức vòng đời của dân tộc mình. Ông Lường cũng cho biết thêm, trước kia người Sán Dìu còn dùng loại chữ này để ghi lại những bài ca dao, những bài hát, những sáng tác bằng tiếng dân tộc mình, hay để viết thư trao đổi tin tức, tâm giao, tỏ tình v.v..

Tìm hiểu từ nguồn sách của ông Lường cung cấp, thì thấy cách sáng tạo ra chữ Nôm của người Sán Dìu cũng gần giống cách sáng tạo ra chữ Nôm của người Kinh. Đại đa số họ dùng nguyên vẹn chữ Hán cổ nhưng đọc theo âm Sán Dìu, số còn lại được chắp ghép từ nguyên liệu chữ Hán để sáng tạo thành chữ Nôm của họ. Giáo sư Hoàng Giáp, nguyên Trưởng Phòng Sưu tầm (Viện Nghiên cứu Hán Nôm) cũng cho rằng về cách thức vay mượn chữ Hán thì người Sán Dìu Quảng Ninh và người Kinh căn bản là giống nhau, chỉ khác cách đọc. Theo Giáo sư, kho tàng chữ Nôm của người Sán Dìu Quảng Ninh là rất phong phú và càng tìm hiểu thì càng thấy nhiều vấn đề rất hay, rất thú vị. Trước đây, ở Viện Nghiên cứu Hán Nôm đã có một công trình bước đầu đề cập đến vấn đề này. Tuy nhiên, theo ý kiến của Giáo sư, đề tài này cần được nghiên cứu chuyên sâu hơn nữa để khai thác những vốn quý trong tư liệu thành văn của người Sán Dìu. Nhất là trong điều kiện hiện nay rất ít người Sán Dìu còn có thể đọc viết thành thạo loại chữ cổ này đang làm nó có nguy cơ mai một, sách ốc thư tịch dần thất truyền. Vì vậy, việc sưu tầm, dịch thuật nghiên cứu đưa vào giảng dạy cho học sinh Sán Dìu là hết sức cần thiết.

Huỳnh Đăng