Tảo mộ - Phong tục đẹp của người Tày huyện Bình Liêu

Vào ngày 3/3 âm lịch hằng năm, đa số tộc người Tày trên địa bàn huyện Bình Liêu lại quây quần bên các phần mộ tổ tiên để phát quang, quét dọn cỏ cây... Đây là phong tục vừa tạo nên nét đẹp văn hóa bản sắc dân tộc, vừa là dịp để con cháu trong gia đình nhớ về tổ tiên, hiểu về thêm về nguồn cội, sum họp gia đình, dòng họ.

Ngày này là dịp để cho con cháu thể hiện lòng hiếu kính đối với ông bà, tổ tiên.

Từ sáng sớm 3/3 âm lịch, khắp các triền đồi, chân núi..., từng đoàn người mang theo đồ lễ và dụng cụ đi tảo mộ cho những người thân đã khuất. Họ đến khu mộ của gia đình để thắp hương xin phép thần thổ địa, rồi phát cỏ cây, dọn dẹp khu mộ sạch sẽ. Sau đó, kính cẩn thắp hương và bày cỗ, rót rượu khấn mời tổ tiên.

Bà Tô Thị Liên (thôn Bản Ngày I, xã Vô Ngại) cho biết “Đây là dịp để con cháu tưởng nhớ đến ông bà, tổ tiên. Dù có bận rộn đến đâu, con cháu đều thu xếp về để thực hiện công tác chăm sóc các phần mộ ông bà, thắp hương cầu mong ông bà phù hộ cho con cháu có sức khỏe, đoàn kết, yêu thương nhau, làm ăn thuận lợi”.

Để thuận tiện và đỡ tốn thời gian, nhiều gia đình dùng máy phát cỏ để phát cây cối quanh mộ.

Tại các phần mộ, sau khi con, cháu đã phát dọn lại mộ phần người thân  sạch sẽ, các thành viên trong gia đình cùng bày mâm lễ đã chuẩn bị sẵn để dâng cúng người đã khuất. Lễ vật có đủ rượu, thịt, hoa quả, vàng hương và không thể thiếu món xôi màu (chủ yếu là 3 màu đỏ, tím, trắng hoặc đen, đỏ, trắng hoặc xôi ngũ sắc), cùng các loại bánh được làm từ gạo nếp, trứng...

Tham gia cùng gia đình đi quét mộ tổ tiên, cháu Hoàng Thúy Vân (khu Nà Kẻ, thị trấn Bình Liêu) phấn khởi chia sẻ “Năm nay do nghỉ học phòng tránh dịch Covid-19 nên cháu được đi quét mộ cho tổ tiên, cháu rất vui. Cháu thắp hương, mong các cụ, ông phù hộ cho cháu sức khỏe, học giỏi, cho dịch Covid nhanh qua, để chúng cháu sớm trở lại trường gặp thầy cô, bạn bè”.

Những cây nêu dựng quanh mộ, thông báo là ngôi mộ đã được quét dọn sạch sẽ.

Nghi lễ cúng trong ngày tảo mộ thường gồm hai phần: Phần cúng ở nhà và phần cúng tại mộ. Đồ cúng tùy thuộc vào hoàn cảnh của con cháu, chủ yếu là làm với tấm lòng thành kính dâng lên tổ tiên; thông thường có thịt gà, thịt lợn, cá, trứng, hoa quả, bánh kẹo và một món ăn đặc trưng, không thể thiếu đó chính là xôi màu. Xôi trong ngày tảo mộ của người Tày thường mang 3 màu chủ đạo, là tím, đỏ, trắng (hoặc đen, đỏ, trắng); màu xôi đều được làm từ các loại lá cây trông rất bắt mắt.

Thông thường để tạo nên màu xôi, bà con dùng lá cẩm hoặc lá cây sau sau và lá cơm lông hoặc quả giành giành (nếu gia đình nào làm thêm xôi màu vàng). Có nhiều cách để tạo màu từ các loại lá trên, tuy nhiên, cách làm thông dụng vẫn là cho từng loại lá cây riêng vào đun sôi, rồi đổ nước ra ngâm với gạo nếp. Lá cơm lông sẽ cho màu đỏ, lá cẩm sẽ cho màu tím, còn lá sau sau sẽ cho màu đen bóng…

Sau khi ngâm gạo qua đêm, xôi được cho lên đồ (tùy nhiều gạo hay ít mà thời gian đồ sẽ lâu hay nhanh), khi chín có mùi thơm đặc trưng của cây cỏ, không thể lẫn với bất cứ loại xôi nào khác. Hạt xôi bóng đẹp nhưng không ướt, khi nguội, hạt xôi se lại nhưng vẫn mềm, dẻo và thơm. Người Tày ở huyện Bình Liêu quan niệm Tết Thanh minh 3/3 âm lịch không thể thiếu xôi màu, qua mâm xôi như để thầm đánh giá tay nghề cùng sự khéo léo của các nàng dâu trong họ. Xôi thường được nắm vào bát nhỏ, nặn thành chóp cao.

Xôi màu.

Tết Thanh minh, tảo mộ (3/3 âm) là một tục lệ truyền thống tốt đẹp của dân tộc Tày huyện Bình Liêu. Khắp các bìa rừng, đồi núi, các ngôi mộ được cắm cây nêu với nhiều màu sắc. Bao nhiêu ngôi mộ là bấy nhiêu cây nêu bay theo gió tháng Ba, báo hiệu con cháu đã hoàn tất việc tảo mộ. Trong các ngày Tết trong năm, thì ngày 3/3 âm lịch được xem là ngày Tết lớn của người Tày, là ngày anh em, họ hàng có dịp quây quần và họp mặt. Đây chính là dịp để mọi người báo hiếu, trả nghĩa, đền đáp ơn sinh thành của cha mẹ, tổ tiên; nhắc nhở mỗi người nhớ về quê hương, nguồn cội.

                 Hoàng Gái - La Lành (Trung tâm TT-VH Bình Liêu)