Tường Quang tự - Ngôi chùa hội tụ 2 giá trị

Tường Quang tự, ngôi chùa cổ còn có tên gọi chùa Non Đông, toạ lạc tại chân núi Đông Sơn, trong vòng cung Đông Triều, thuộc thị trấn Mạo Khê (huyện Đông Triều). Theo sử sách thì ngôi chùa được xây dựng năm Trùng Hưng 1285 đời Trần, ghi dấu một thời hưng thịnh của Phật giáo Việt Nam.

Nơi đây kết hợp hai giá trị cao nhất hội tụ là “Đạo pháp” và “Dân tộc”. “Đạo pháp” là dấu ấn trong lịch sử Phật giáo Việt Nam, nơi Thánh Tổ Non Đông trụ trì. Còn “Dân tộc” là nơi đồng chí Nguyễn Văn Cừ, nguyên Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam trước năm 1930 thường xuyên ở đây tổ chức hội họp, xây dựng và chỉ đạo, lãnh đạo công nhân mỏ, nhân dân địa phương thực hiện vô sản hoá, tiến tới thành lập Chi bộ Đảng đầu tiên của Khu mỏ Quảng Ninh vào ngày 23-3-1930.

Văn bia cổ lập năm 1331 ghi công đức của Thánh tổ Non Đông còn lưu giữ tại chùa.

Theo tài liệu lịch sử, Thánh tổ Non Đông họ Vương, hiệu Quán Viên, tự Tuệ Nhẫn, sinh năm 1257, quê gốc xã Dưỡng Mông, huyện Kim Thành (Hải Dương). Thuở nhỏ, cha mất sớm, mẹ ở vậy nuôi con. Truyền thuyết kể rằng, năm Vương Tuệ Nhẫn 19 tuổi, có lần rời nhà đi tìm mẹ, trên đường đi gặp một gia đình bán mía, liền xin nước uống và nghỉ chân. Sau đó, khi biết chàng trai đi tìm mẹ mà không thấy, chủ nhà ngỏ lời đề nghị ở lại giúp việc, hàng ngày chuyên lo dọn mía, rửa mía. Bỗng một hôm ông thấy một cây mía có tới 72 gióng, thấy đó là điều lạ, ông đem cất đi. Đến tối, ông xin nghỉ việc và không cần chủ nhà trả công, chỉ xin một cây mía. Chủ nhà vui vẻ cho ngay và Vương Tuệ Nhẫn lại lên đường về Kinh Bắc. Trên đường đi Kinh Bắc, ông vào chùa Nghĩa Trụ, yết kiến Hoàng Kiên đại sư và được thu nhận. Từ đó, ông trau dồi Phật pháp, đến năm 30 tuổi ông đã đắc đạo. Sau đó ông xin rời khỏi chùa để tuyên truyền Phật pháp theo giáo lý của thiền phái Trúc Lâm. Nơi đến đầu tiên là Mạo Khê, nơi đây có ngôi chùa Non Đông. Ông quyết định trụ trì tại đó và ra công tu tạo 72 ngôi chùa lớn nhỏ quanh vùng Hải Phòng, Hải Dương, Bắc Ninh... Thánh tổ Non Đông nhập niết bàn ngày 27 tháng Giêng năm Ất Sửu năm 1325 niên hiệu Khai Thái thứ hai đời vua Trần Anh Tông.

Chuyện về ngôi chùa Non Đông, đã có lần, Thượng toạ Thích Thanh Quyết, Trưởng Ban Trị sự Tỉnh hội Phật giáo tỉnh, kể rằng: Hồi còn học ở Trung Quốc, tôi đã đọc sách về Thánh Tổ Non Đông, lúc đó tôi nghĩ rằng Thánh Tổ Non Đông chỉ còn trong sử sách. Khi về Quảng Ninh, tôi rất vui mừng bởi chùa Non Đông, nơi Thánh Tổ tu hành, vẫn còn đó và được nhân dân chăm lo, hương khói chu đáo...

Ngày 14-11-2002, Cụm di tích lịch sử - cách mạng khu mỏ Mạo Khê đã được xếp hạng là di tích lịch sử cấp tỉnh. Năm 2005, dự án đầu tư tôn tạo xây dựng di tích chùa Non Đông được triển khai, hoàn thành ngôi chùa thờ Phật, cổng tam quan, sân vườn chùa... Đến nay, huyện Đông Triều và thị trấn Mạo Khê đã triển khai lập quy hoạch tổng thể Cụm di tích lịch sử - cách mạng khu mỏ Mạo Khê bao gồm khu chùa Non Đông, địa điểm thành lập Chi bộ Đảng đầu tiên ở khu phố Dân Chủ và hầm Bát sanh trong nhà máy cơ khí cũ, nơi đồng chí Hoàng Quốc Việt đã sống và làm việc trong thời gian đi “vô sản hoá” khu mỏ từ năm 1926-1929.

Cụm di tích lịch sử - cách mạng khu mỏ Mạo Khê được quy hoạch và tu bổ, tôn tạo chùa Non Đông sẽ phục hồi 17 hạng mục công trình chính, có tổng vốn gần 59 tỷ đồng và dựng bia ghi dấu địa điểm thành lập Chi bộ Đảng đầu tiên tại khu mỏ, bằng huy động xã hội hoá sẽ đáp ứng nhu cầu văn hoá, tâm linh của nhân dân. Đây là nơi hành hương, bái Phật ngày xuân của đông đảo tăng ni, phật tử, du khách gần xa nhớ về Thánh Tổ Non Đông. Đồng thời, tạo thành điểm nhấn du lịch văn hoá tâm linh trong Khu di tích quốc gia đặc biệt tại Đông Triều, để phát triển kinh tế xanh bền vững.

Nguyễn Xuân (CTV)