Về tấm bản đồ có bút tích của Thủ tướng Phạm Văn Đồng

Sinh thời, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng ví Quảng Ninh giống như hình ảnh đất nước Việt Nam thu nhỏ. Câu nói đó đã được nhiều người biết đến nhưng ít ai hiểu được nó ra đời trong bối cảnh như thế nào. 

Bối cảnh được cho là xuất hiện câu nói đó lần đầu tiên là tại Ba Chẽ vào sáng mùng 1 Tết Bính Thìn, năm 1976. Theo sách Lịch sử Đảng bộ huyện Ba Chẽ, lúc đó, Đảng bộ và nhân dân các dân tộc huyện Ba Chẽ vinh dự được đón Thủ tướng Chính phủ Phạm Văn Đồng về thăm (tháng 2/1976). Thay mặt Đảng và Nhà nước, Thủ tướng căn dặn Đảng bộ và quân dân trong huyện ra sức phấn đấu kết hợp chặt chẽ xây dựng kinh tế - xã hội với củng cố quốc phòng - an ninh để đáp ứng yêu cầu tình hình và nhiệm vụ mới.

Niềm vui của Đảng bộ và nhân dân các dân tộc Ba Chẽ tiếp tục được nhân lên với sự kiện Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 614-VP, ngày 23/2/1977, thành lập thị trấn Ba Chẽ, nâng cao vị thế của huyện, cổ vũ, động viên khí thế thi đua lao động sản xuất, xây dựng quê hương của nhân dân các dân tộc trong huyện. Thị trấn nằm dọc theo hai bên bờ sông Ba Chẽ, gồm phố Ba Chẽ và thôn Đầm (xã Nam Sơn), có vị trí chiến lược quan trọng, là trung tâm kinh tế, chính trị của huyện.

Từ thị trấn theo tỉnh lộ 330 đến Quốc lộ 18 (Ngã ba Hải Lạng, huyện Tiên Yên), đi lên phía Bắc tới Móng Cái, có cửa khẩu biên giới Việt - Trung; đi xuống phía Nam tới Cẩm Phả, Hòn Gai; đi theo phía Tây tới huyện Hoành Bồ và các huyện phía Tây của tỉnh, sang huyện Sơn Động (Bắc Giang), huyện Đình Lập (Lạng Sơn). 

Đồng chí Nguyễn Ngọc Đàm, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh, xác nhận, trong chuyến đi của Thủ tướng, ông là người tháp tùng. Tại Ba Chẽ, sau khi xem xong bản đồ, Thủ tướng lấy bút đề vào góc của tấm bản đồ dòng chữ: "Quảng Ninh như một nước Việt Nam thu nhỏ".

Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng nói vô cùng giàu hình ảnh, ngắn gọn, có thể hiểu Quảng Ninh là nơi duy nhất trong cả nước vừa có biển, vừa có rừng, có sông, có núi, có nông thôn, có thành thị, có biên giới, hải đảo... Hội tụ đầy đủ những yếu tố đó, Quảng Ninh trong cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc, là phên giậu quan trọng của đất nước, bảo vệ biên giới tại Quảng Ninh là bảo vệ Tổ quốc.

Đại tá Nguyễn Quang Vinh, nguyên Phó Chỉ huy trưởng về chính trị (nay là Chính ủy Bộ đội biên phòng Quảng Ninh) kể, lúc đó đơn vị của ông được giao tháp tùng và bảo vệ an toàn cho Thủ tướng. Và cũng chính ông tận mắt thấy Thủ tướng Phạm Văn Đồng bút phê dòng chữ đó lên bản đồ. Tấm bản đồ đó được bộ đội biên phòng lưu giữ, sau chuyển lại cho Bảo tàng Quảng Ninh.

Trước yêu cầu của tình hình và nhiệm vụ bảo vệ biên giới phía Bắc trong tình hình mới, trong đó có tỉnh Quảng Ninh, ngày 9/3/1979, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quyết định thành lập Bộ Tư lệnh Mặt trận Quảng Ninh. Trên cơ sở các đơn vị thuộc Bộ Tư lệnh Mặt trận Quảng Ninh, tách tỉnh Quảng Ninh trong đội hình Quân khu 1 thành một cơ quan chỉ huy cấp chiến dịch ở một hướng chiến lược quan trọng do Bộ trực tiếp chỉ huy.

Ngày 20/4/1979, Bộ Chính trị ra Quyết định thành lập Đặc khu Quảng Ninh, cấp Chỉ huy tương đương Quân khu trực thuộc Đảng ủy Quân sự Trung ương và Bộ Quốc phòng. Thiếu tướng Nguyễn Anh Đệ làm Tư lệnh Đặc khu, Đại tá Nguyễn Trọng Yên làm Chính ủy, đồng chí Nguyễn Ngọc Đàm, Chủ tịch UBND tỉnh, làm Phó Tư lệnh. Với vị trí chiến lược trong tuyến phòng thủ, sau này, Ba Chẽ là nơi đặt Sở chỉ huy của Đặc khu Quảng Ninh, góp phần xây dựng lực lượng, xây dựng thế trận, bảo vệ vững chắc chủ quyền biên giới miền Đông Bắc của Tổ quốc.

Với vị trí chiến lược quan trọng như vậy nên Đặc khu Quảng Ninh đã nhận được sự quan tâm đặc biệt của lãnh đạo Đảng và Nhà nước, trong đó có Thủ tướng Phạm Văn Đồng. Vào sáng 1/1/1980, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã về thăm và làm việc với Quảng Ninh.

Lần khác, từ ngày 27 đến ngày 28/2/1986, Thủ tướng Phạm Văn Đồng, lúc này gọi là Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng, về thăm và làm việc tại tỉnh Quảng Ninh và căn dặn: “Quảng Ninh là một nơi đầy tự hào của đất nước, Đảng bộ, nhân dân lao động và các LLVT Quảng Ninh là những người đáng tự hào, các đồng chí phải làm cho Quảng Ninh là một nước Việt Nam thu nhỏ nhưng giàu đẹp hơn nhiều”.

Chúng tôi tìm tấm bản đồ này ở Bảo tàng Quảng Ninh thì hiện đã thất lạc, chỉ còn bức ảnh chụp cảnh Thủ tướng Phạm Văn Đồng xem tấm bản đồ. Tất nhiên, Thủ tướng Phạm Văn Đồng còn nhắc lại câu nói đó nhiều lần mỗi khi nói về Quảng Ninh nhưng dòng chữ trên bản đồ là bút tích, là tư liệu thành văn đầu tiên.