Xuất khẩu cao su sang thị trường Trung Quốc: Chủ động hóa giải bất cập

Thời gian qua, Trung Quốc vẫn tiếp tục là thị trường nhập khẩu cao su lớn nhất qua cửa khẩu quốc tế Móng Cái. Tuy nhiên, việc xuất khẩu cao su vào thị trường này trong thời gian gần đây gặp nhiều khó khăn cả về thị trường và hình thức thanh toán.

Theo thông tin từ các doanh nghiệp xuất khẩu cao su tại Móng Cái thì trong 3 tháng đầu năm, doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn xuất khẩu cao su theo đường biên mậu. Do vậy, lượng cao su xuất khẩu đã bị giảm mạnh so với cùng kỳ năm ngoái. Theo thống kê, lượng cao su của Việt Nam được xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc thông qua các cửa khẩu của Khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái trong 3 tháng đầu năm chỉ đạt trên 6.384 tấn, trị giá xuất khẩu đạt gần 221.000 USD. Như vậy, con số này đã giảm mạnh so với những năm trước. Chỉ tính riêng năm 2011, lượng cao su xuất khẩu sang thị trường Trung quốc qua Móng Cái đạt 54.344 tấn, trị giá xuất khẩu đạt 19,52 triệu USD. Tính trung bình 1 tháng, lượng cao su Việt Nam xuất khẩu qua địa bàn đạt trên 4.528 tấn.

Xuất khẩu cao su biên mậu tại Móng Cái.

Qua tìm hiểu chúng tôi được biết, việc Trung Quốc tăng cường các biện pháp kiểm soát hoạt động nhập khẩu cao su mậu biên từ cuối  năm 2011 đến nay cũng đã được các doanh nghiệp Việt Nam tiên đoán trước khi cao su vào chính vụ khai thác. Trao đổi với chúng tôi, nhiều doanh nghiệp hoạt động xuất khẩu cao su tại Móng Cái cho rằng: Khi Chính phủ cho mở cửa khẩu thì ắt sẽ có nhiều thương nhân Trung Quốc mua mủ cao su, nhu cầu tăng làm tăng giá. Muốn giá giảm thì chỉ có cách bớt mua lại, và biện pháp tăng cường thanh kiểm tra, hạn chế cấp phép mà hải quan Trung Quốc đang làm hiện nay được coi là hiệu quả nhất.  Bên cạnh đó, việc thanh toán biên mậu bằng hình thức mở tài khoản vãng lai tại ngân hàng Trung Quốc của một số thương nhân xuất khẩu cao su trong thời gian vừa qua đã phải gánh chịu quá nhiều rủi ro và thiệt hại lớn. Năm 2010, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu cao su biên mậu của Việt Nam đã rơi vào tình trạng trắng tay khi bị ngân hàng Trung Quốc phong toả tài khoản. Đặc biệt, từ ngày 1-7-2011, phía ngân hàng Trung Quốc đã ngừng cung cấp dịch vụ thanh toán biên mậu đối với các tổ chức tín dụng Việt Nam. Điều này đã gây ảnh hưởng lớn đến xuất khẩu hàng hoá của các doanh nghiệp bởi vì việc thanh toán sẽ không đáp ứng được điều kiện hoàn thuế theo quy định của Nhà nước.

Để tháo gỡ khó khăn cho các doanh nghiệp trong việc thực hiện các thủ tục hoàn thuế theo quy định của Nhà nước, các cơ quan chức năng của tỉnh đã có công văn xin ý kiến Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam để có các giải pháp tháo gỡ cho doanh nghiệp. Bộ Tài chính đã trao đổi với Ngân hàng Nhà nước để xác định rõ các trường hợp thanh toán đối với hàng hoá xuất khẩu thông qua tài khoản vãng lai của bên nước ngoài mở tại các Ngân hàng ở Việt Nam.     

Theo đó, hình thức thanh toán thông qua tài khoản vãng lai của chủ doanh nghiệp tư nhân hoặc cá nhân kinh doanh để thanh toán hàng hoá mua của doanh nghiệp Việt Nam được xác định là thanh toán qua ngân hàng. Tuy nhiên, việc thanh toán này, phải được quy định trong hợp đồng xuất khẩu (phụ lục hợp đồng hoặc văn bản điều chỉnh hợp đồng - nếu có). Tổ chức tín dụng được phép có trách nhiệm kiểm tra chứng từ để đảm bảo việc thanh toán, chuyển tiền thực hiện đúng mục đích và phù hợp với các quy định của pháp luật. Các ngành chức năng như Công thương, Cục Thuế, Chi nhánh Ngân hàng Nhà nước tỉnh đã hướng dẫn, các doanh nghiệp thực hiện thủ tục thanh toán qua tài khoản vãng lai để được hoàn thuế VAT theo đúng quy định. Tuy nhiên, đây cũng chỉ là một giải pháp tình thế và các ngành chức năng cũng cảnh báo việc thanh toán bằng hình thức biên mậu hiện nay đang là con dao hai lưỡi. Trung Quốc là thị trường tiềm năng của Việt Nam, song, mấu chốt mà các doanh nghiệp xuất khẩu cao su phải giải quyết được là tiến tới xuất khẩu chính ngạch, nâng cao hàm lượng chế biến trong sản phẩm, hạn chế tình trạng xuất nguyên liệu thô như hiện nay. Vì chỉ khi đó, giá trị hàng xuất khẩu mới có thể nâng cao, tránh được mọi rủi ro phát sinh về thanh toán... ở biên mậu hiện nay.

Mặc dù, vài năm gần đây các doanh nghiệp xuất khẩu cao su đã có nhiều cố gắng chuyển sang xuất khẩu chính ngạch, nhưng số lượng tăng chưa đáng kể do chính sách áp thuế mà thương nhân Trung Quốc phải chịu lên tới 25% (tiểu ngạch 0%) và phương thức mua bán mậu biên vẫn khá đơn giản, nhanh gọn nên được người mua, người bán lựa chọn. Trong khi đó, mục tiêu đa dạng hoá thị trường xuất khẩu, tránh lệ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc cũng không hề dễ dàng vì không phải doanh nghiệp nào cũng có thế mạnh công nghệ, sản lượng, tiềm lực vốn để đàm phán với nước ngoài. Hơn nữa, muốn xuất khẩu chính ngạch đi các thị trường khó tính thì chất lượng mủ cao su phải đạt chuẩn quốc tế, nhưng hiện nay có khá nhiều diện tích cao su tiểu điền do doanh nghiệp tư nhân thu mua, sơ chế qua loa nên phải phụ thuộc vào thị trường được coi là khá dễ tính như Trung Quốc. Rõ ràng, với chính sách ăn xổi, không chịu đầu tư bài bản vào công nghệ chế biến, thì rất khó để có sản lượng mủ đạt chất lượng, sự phụ thuộc vào thị trường đầy rủi ro như Trung Quốc là khó tránh.   

Nguyên Lâm