Xuất khẩu giảm mạnh, cách nào sầu riêng trở lại ‘ngôi vương’?

Sầu riêng từng được coi là loại trái cây vua khi kim ngạch xuất khẩu tăng nhanh, chiếm 1/2 xuất khẩu rau quả. Song, xuất khẩu sầu riêng hiện đã "xoay chiều".

“Cú sốc” cho loại trái cây “vua”

Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, tổng giá trị xuất khẩu rau quả 2 tháng đầu năm ước tính đạt 677 triệu USD, giảm 17% so với cùng kỳ năm ngoái. Đặc biệt, xuất khẩu sầu riêng, loại trái cây chủ lực, chiếm gần một nửa giá trị xuất khẩu toàn ngành, đã sụt giảm nghiêm trọng. Đến giữa tháng 2, xuất khẩu sầu riêng chỉ đạt 3.500 tấn, giảm 80% so với cùng kỳ năm 2024.

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là việc các thị trường nhập khẩu siết chặt quy định kiểm dịch và an toàn thực phẩm. Trung Quốc, thị trường tiêu thụ lớn nhất, đã áp dụng chính sách kiểm tra 100% lô hàng sầu riêng nhập khẩu từ Việt Nam. Đồng thời, từ 10/1, nước này yêu cầu các lô hàng phải có giấy kiểm định chứng minh không chứa chất vàng O, một hợp chất có nguy cơ gây ung thư. Điều này khiến quy trình thông quan kéo dài, làm gia tăng nguy cơ hư hỏng hàng hóa, buộc nhiều doanh nghiệp phải quay đầu đưa hàng về tiêu thụ nội địa.

Cùng với những thay đổi từ thị trường Trung Quốc, thị trường EU cũng tạm thời tăng tần suất kiểm tra tại biên giới với mặt hàng sầu riêng từ 10% lên 20%.

Nguyên nhân của sự thay đổi này là do sầu riêng Việt Nam không tuân thủ các quy định về mức dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Theo đó, cơ quan chức năng của EU đã phát hiện nhiều hoạt chất thuốc bảo vệ thực vật còn tồn dư cao trên sầu riêng như: Carbendazim, Fipronil, Azoxystrobin, Dimethomorph, Metalaxyl, Lambda-cyhalothrin, Acetamiprid. Các hoạt chất này được EU quy định mức giới hạn tối đa dư lượng được phép (MRL) từ 0,005-0,1 mg/kg tuỳ loại.

Tại các khu vực cửa khẩu, theo Ban quản lý cửa khẩu Đồng Đăng – Lạng Sơn, từ đầu năm 2025 đến nay, phía Trung Quốc yêu cầu sầu riêng được nhập khẩu từ Việt Nam phải có giấy chứng nhận kiểm định dư lượng Cadimi và chất vàng O (Auramine O). Do vậy, từ cuối tháng 1/2025, mặt hàng sầu riêng quả tươi xuất khẩu qua các cửa khẩu của tỉnh Lạng Sơn gần như ngưng trệ vì không đáp ứng đủ tiêu chuẩn.

Từ đầu tháng 2/2025 đến nay, mới có 25 xe hàng chở sầu riêng được xuất khẩu sang Trung Quốc qua các cửa khẩu của tỉnh Lạng Sơn, số lượng này chỉ bằng 5 - 10% so với cùng kỳ năm 2024.

Tương tự, tại cửa khẩu Lào Cai, từ đầu năm 2025 đến nay, số lượng sầu riêng và mít xuất khẩu qua cửa khẩu giảm mạnh so với các tháng trước và cùng kỳ năm 2024, do phía Trung Quốc đang thực hiện kiểm tra chặt chẽ với hai mặt hàng này.

Đặc biệt là trái sầu riêng (nông sản có giá trị cao xuất khẩu) bị giảm sản lượng rất mạnh, thậm chí nhiều ngày trong năm mới 2025, không có xe hàng sầu riêng nào được xuất khẩu.

Để sầu riêng trở lại “ngôi vua”

Đây không phải là lần đầu tiên xuất khẩu sầu riêng gặp khó khăn. Trong suốt năm 2024, nhiều lần các cơ quan chức năng đã cảnh báo tình trạng sầu riêng bị gian lận mã số vùng trồng. Nguyên nhân là do sự tăng trưởng nóng của xuất khẩu sầu riêng khiến một số doanh nghiệp gian lận mã số vùng trồng, lấy sầu riêng ở những vùng không được cấp mã số vùng trồng dán mã số ở những vùng được cấp phép. Tình trạng này khiến phía bạn đã nhiều lần cảnh báo nếu không khắc phục sẽ siết hoạt động xuất khẩu sầu riêng.

Cũng do tăng trưởng nóng, nhiều lô sầu riêng xuất khẩu đã không đáp ứng được các tiêu chuẩn của thị trường nhập khẩu. Đây là lý do khiến xuất khẩu sầu riêng bị nhiều thị trường đưa ra cảnh báo, ảnh hưởng đến kim ngạch xuất khẩu.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, chuyên gia Vũ Vinh Phú chỉ rõ, trong 2 tháng đầu năm, xuất khẩu sầu riêng suy giảm mạnh có nguyên nhân các thị trường, đặc biệt là Trung Quốc – thị trường lớn nhất của sầu riêng Việt giảm nhập khẩu. Theo đó, thị trường này đã siết chặt quản lý và đề ra nhiều quy định mới đối với hàng hoá nhập khẩu, trong đó có sầu riêng. Việc tăng cường các quy định về nhập khẩu hàng hoá không chỉ khiến kim ngạch xuất khẩu suy giảm mà còn khiến doanh nghiệp bị đội chi phí lưu kho, vận chuyển.

“Các doanh nghiệp phải xác định sẽ không chỉ Trung Quốc mà nhiều thị trường nhập khẩu khác cũng gia tăng hàng rào để kiểm soát đối với hàng hoá nhập khẩu. Do đó, phải liên tục cập nhật thông tin mới từ thị trường. Đồng thời giữ chất lượng, đảm bảo tiêu chuẩn để duy trì được kim ngạch xuất khẩu”, chuyên gia Vũ Vinh Phú cho biết.

Trong bối cảnh xuất khẩu sầu riêng gặp khó khăn như hiện nay, chuyên gia Vũ Vinh Phú cho rằng, giải pháp trước mắt là các bộ, ngành, địa phương cần tăng cường cấp phép cho các trung tâm kiểm nghiệm để doanh nghiệp có thể có thêm các cơ sở kiểm định, giải quyết khó khăn trong giai đoạn hiện nay.

Về lâu dài, các bộ, ngành cần nỗ lực hỗ trợ doanh nghiệp trong việc đa dạng hoá thị trường xuất khẩu, tìm thêm cơ hội cho mặt hàng sầu riêng.

“Đặc biệt, các đơn vị, địa phương cũng phải nỗ lực “sốc” lại quy trình sản xuất để đảm bảo trái sầu riêng không bị vướng vào những rào cản không đáng có khi xuất khẩu. Phải hiểu rằng, các quy định, tiêu chuẩn là điều phải vượt qua vì chỉ có vượt qua mới có thể giữ vững được thị trường” – chuyên gia Vũ Vinh Phú nhấn mạnh.