20/7/1945, Quảng Yên trở thành tỉnh lỵ đầu tiên giành được chính quyền

Ngày 20/7/1945, quân cách mạng giải phóng TX Quảng Yên. Đây là tỉnh lỵ đầu tiên của miền Bắc giành được chính quyền trong Cách mạng Tháng Tám. Thắng lợi ở Quảng Yên là một trong những phát súng khởi đầu cao trào tiền khởi nghĩa năm 1945 ở Hòn Gai, Cẩm Phả, Cửa Ông, ở các huyện miền Đông của tỉnh cũng như trong cả nước.

Trong giai đoạn Cách mạng tháng Tám, Quảng Yên có vị trí ý nghĩa chiến lược, là nơi tập trung cơ quan chính quyền bù nhìn cấp tỉnh và tập trung khá đông lính bảo an, nằm trên các trục giao thông thủy - bộ quan trọng, cách khu mỏ Uông Bí - Vàng Danh và thành phố Hải Phòng trên dưới 20km, cách khu mỏ Hòn Gai trên 40km. Ở tỉnh lỵ Quảng Yên, các đoàn thể cứu quốc, các tổ chức tự vệ, du kích đã được xây dựng ở thị xã, các huyện và các xã. Quần chúng nhân dân náo nức chờ cách mạng.

Theo cuốn Lịch sử Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh, do liên lạc chặt chẽ với các cán bộ Việt Minh hoạt động tại Quảng Yên nên quân khởi nghĩa nắm chắc được tình hình địch đang suy yếu, rệu rã. Bốn trung đội của quân khởi nghĩa dưới sự chỉ huy trực tiếp của đồng chí Nguyễn Bình, đi thuyền từ Đông Triều theo dòng sông Kinh Thầy bí mật tiến về thị xã Quảng Yên.

Đêm ngày 20/7/1945, quân ta đánh thẳng vào trại lính bảo an. Sau một loạt súng nổ của quân ta, binh lính yêu nước đã mở cửa đồn, tên quan hai chỉ huy và toàn bộ lực lượng bảo an có tới gần 500 tên với trang bị đầy đủ đã đầu hàng không dám chống cự. Quân khởi nghĩa cùng với lực lượng Việt Minh địa phương chia nhau đi chiếm dinh tỉnh trưởng, nhà kho bạc, nhà bưu điện và tất cả các công sở khác của chính quyền bù nhìn. Quân ta còn phá nhà tù để giải phóng cho những người bị địch giam giữ. Cán bộ ta tổ chức kêu gọi mọi người gia nhập các đoàn thể Việt Minh đứng lên chống Nhật, cứu nước. Cả thị xã Quảng Yên và vùng xung quanh sôi sục khí thế cách mạng. Ngay sáng hôm sau, mấy chiếc tàu Nhật ở ven biển bắn hàng loạt đạn súng cối vào thị xã, quân ta nổ súng chống lại khiến tàu bỏ chạy. Quân ta đã giành được toàn thắng.

Ngày 22/7/1945, một cuộc mít-tinh lớn được tổ chức ở sân vận động tỉnh lỵ Quảng Yên. Nhân dân tỉnh lỵ và các làng phụ cận giương cao cờ đỏ sao vàng, khẩu hiệu, nô nức kéo về tham dự trong niềm hân hoan chào mừng thắng lợi của cách mạng.

Trận đánh tỉnh lỵ Quảng Yên đêm 20/7/1945 là trận đánh lớn nhất của quân cách mạng Chiến khu Đông Triều kể từ ngày thành lập. Chiến thắng Quảng Yên đã có tiếng vang và ảnh hưởng khá rộng lớn. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử đấu tranh vũ trang của Đảng ta trước Tổng khởi nghĩa Tháng Tám, quân cách mạng đã đánh chiếm một tỉnh lỵ ở vùng trung du và phá bỏ bộ máy chính quyền bù nhìn cấp tỉnh. Đây cũng là cuộc khởi nghĩa từng phần kế tiếp các cuộc khởi nghĩa từng phần trước đây của du kích chiến khu Đông Triều, chuẩn bị điều kiện tiến lên Tổng khởi nghĩa.

Sự kiện Quảng Yên trở thành tỉnh lỵ đầu tiên của miền Bắc giành được chính quyền trong Cách mạng Tháng Tám là một trong những phát súng khởi đầu cao trào tiền khởi nghĩa năm 1945 của tỉnh cũng như trong cả nước.